Het is heel simpel met oudheidkundige vondsten. Komen ze uit een gecontroleerde opgraving of hebben ze een gedocumenteerde verzamelgeschiedenis, dan kunnen onderzoekers iets doen met zulke voorwerpen; komen ze echter niet uit een gecontroleerde opgraving en hebben ze ook al geen gedocumenteerde verzamelgeschiedenis, dan zijn ze onbruikbaar. Ze kunnen immers vals zijn. Extra wantrouwen is gerechtvaardigd als de interpretatie van het voorwerp nationalisten of religieuze fundamentalisten goed of juist slecht uitkomt. Moeilijker is het niet.
Een recent voorbeeld: een papyrus, stammend uit de achtste eeuw v.Chr., die Jeruzalem noemt. De Israëlische premier Netanyahu was er als de kippen bij om de tekst te gebruiken als bewijs dat Jeruzalem al eeuwen Joods was. De tekst was ook te gebruiken om aanspraken te rechtvaardigen op de westelijke Jordaanoever. Kortom: verdacht.
In 2011 dook zo de “loden codex” op. De alarmbellen gingen niet eens af, zó duidelijk was dat het ging om een vervalsing. Het voorwerp kwam niet uit een gecontroleerde opgraving en de letters waren een rare combinatie van Aramese, Nabatese en Palmyreense tekens. Sommige letters, zoals de gimel en de iod, waren gespiegeld. En het belangrijkste: dezelfde letter werd op verschillende manieren geschreven. Een voorbeeld is de tsade, die in het oud-Aramees een beetje leek op onze Y, en waarbij nu eens de letter van linksboven naar beneden werd geschreven met een tweede streepje naar rechtsboven, en dan weer van rechtsboven neerwaarts met daarna een streepje naar linksboven. Dit duidt op een schrijver die niet gewend is op deze wijze te schrijven. Een krasser.
De inhoud suggereerde ook dat het vervalsing was: God werd gepresenteerd als iemand met een mannelijk en vrouwelijk gelaat. Dat idee is binnen de antieke joodse context zeker niet ondenkbaar maar zal sommige behoudende groepen christenen ergeren. Verder zijn er wat passages die kunnen worden gelezen als zou Jezus geen nieuwe godsdienst hebben willen stichten – een punt dat in Europa niet zal leiden tot opgetrokken wenkbrauwen maar sommige groepen van Amerikaanse evangelische christenen behoorlijk dwars zou zitten. Ik zou erop inzetten dat het voorwerp is vervaardigd in opdracht van een van de groepen joden die deze christenen in Israël liever zien gaan dan komen.
Kortom: al in 2011 was duidelijk dat het ging om een vervalsing, maar natuurlijk was het daarmee niet afgelopen. De ontdekker van de “fake Jordan lead codex”, David Elkington, stapte ermee naar het lab. Voor zover ik kan nagaan onderzocht dat niet de verwering van het lood, die, als het gaat om een vervalsing, in de groeven van de letters anders zou zijn dan op de niet-beschreven delen. Men zocht dus niet naar aanwijzingen dat het een vervalsing kon zijn. Wat wél is onderzocht, is de ouderdom van het lood. In lood uit de nucleaire tijd zijn sporen van polonium aanwezig, die in grote delen van deze codex ontbreken, wat suggereert dat het lood een zekere ouderdom heeft. Even goed zijn er delen waarin wel polonium is gevonden, maar de onderzoekers menen dat dit alleen voorkomt in de verweerde gedeelten.
Vanzelfsprekend brengt Elkington, net op tijd voor kerstmis, nu naar buiten dat de codex dus authentiek is. In Nederland namen het Algemeen Dagblad en Historia deze evidente onzin over. Ook Trouw nam het veel te serieus. Het enige dat nu vaststaat, is dat de vervalser zo handig was oud lood te gebruiken – wat natuurlijk voor de hand lag. Wie een antiek voorwerp vervalst, gebruikt immers zoveel mogelijk oud materiaal: als het gaat om papyrus, antieke papyrus en (voor de inkt) antieke houtskool. Met soms grappige resultaten, zoals we eerder deze week zagen: de inkt van het zogenaamde Evangelie van de Vrouw van Jezus bleek gebaseerd op houtskool van achttien eeuwen oud terwijl de papyrus zeshonderd jaar jonger was. De makers van de loden codex hebben vanzelfsprekend eveneens oud schrijfmateriaal gebruikt.
Er lijkt in Israël een technisch goed vervalsingsatelier te zijn dat de laatste tijd verschillende voorwerpen op de markt heeft gebracht: het knekelkistje van Jezus’ joods gebleven broer Jakobus, een ivoren granaatappel uit de Tempel, de Joas-inscriptie, de papyrus die ik in de tweede alinea noemde en nu de loden codex. Bij het vervalsersteam zit blijkbaar geen goede epigraaf, want de inscripties willen nog weleens het punt zijn waarop men door de mand valt. Verder lijkt de boodschap van de vervalsers duidelijk: Israël is joods, de tempel is erg belangrijk en het christendom (in de vorm waarin het door Paulus is gegoten) is geen erfgenaam van de tempelcultus. Het daderprofiel wordt behoorlijk scherp: ergens in kringen van mensen die de tempel willen herbouwen.
Ik geniet van je niet aflatende energie vervalsingen aan de kaak te stellen. Het is nodig en het is leerzaam. Dat een voorwerp eigenlijk alleen interessant is in de context van de vindplaats is nu goed tot me door gedrongen. Ik beken: ik heb een tijd geleden een klein ijzeren kruisje middels Catawiki gekocht. Het is mooi en zou uit de 8e-10e eeuw stammen. Een paar tientjes voor de hebzucht ‘iets’ uit de voorbije middeleeuwen te bezitten. Ik hou daarmee in stand dat geld wordt verdiend juist uit de vernietiging van het verleden. Mea culpa. Ik kijk echter nog steeds met plezier naar het kruisje dat toch romantiek oproept. Maar ik koop dergelijke dingen niet meer. Onschuld verloren.
U geeft enkele zeer goede argumenten, zeker in combinatie met elkaar. Niet uit een gecontroleerde opgraving, geen gedocumenteerde ontstaansgeschiedenis, de interpretatie ervan kan religieuze fundamentalisten in de kaart spelen. Dan is de terechte conclusie: onbruikbaar, vals. Moeilijker is het niet.
Ik ken zo nog een serie boeken die volledig aan deze beschrijving voldoen. Ze heten : Bijbel. Wat betreft het NT zou ik er op inzetten dat het is vervaardigd door een groep christenen die andere Joden liever zagen gaan dan komen.
Ja en nee. Natuurlijk heeft het NT een bias. Maar niet tegen de joden. De bias is meer tegen farizeeën, waarmee de christenen rivaliseerden. Maar de meeste auteurs van de teksten van het NT beschouwden zichzelf nog als joods. De uitzondering is Johannes.
Ik stelde ‘christenen die andere Joden’, waarmee ik aangeef dat ze zichzelf inderdaad als Joods beschouwen. Maar dat is bijzaak, ik bedoelde mijn laatste zinnetje als komische reactie op uw zin “Ik zou er op inzetten” etc. Graag zou ik uw reactie zien op het voornaamste deel van mijn eerste reactie, nl dat de Bijbel exact voldoet aan de criteria op grond waarvan U de Loden Codex afdoet als onbruikbare vervalsing.
Nee hoor, het voldoet daar niet aan. De Nestle-Alland noemt honderden manuscripten voor de evangeliën. Ik sluit niet uit dat daar vervalsingen tussen zijn gekomen. Een handige vervalser zet immers niet in op een sensationele tekst, maar verkoopt een onopvallende tekst aan een niet al te deskundige verzamelaar. Ik zou echter niet weten hoe een vervalser zoveel manuscripten kan maken, waarvan er zoveel al zo lang bekend zijn.
Van sommige van die fragmenten weten we bovendien absoluut zeker dat ze uit de Oudheid stammen, omdat ze uit gecontroleerde opgravingen komen: denk aan het materiaal uit Oxyrhynchus.
Interessant om te volgen is het Marcusfragment dat een tijdje geleden opdook en dat zou dateren uit het laatste kwart van de eerste eeuw, dus binnen een generatie na de traditionele datum waarop het Marcusevangelie zou zijn geschreven. Persoonlijk denk ik dat die claim niet klopt (als iets te mooi is om waar te zijn, is het doorgaans niet waar), maar er is nog geen officieel rapport. In de gaten houden dus.
In elk geval staat hiervan vast dat het antiek is: er is namelijk een mummiemasker kapotgemaakt om dit fragment te bemachtigen. Het schandaal is dat mummiemaskers van papiermaché niet meer gemaakt werden in de Romeinse keizertijd. Het Marcusfragment, afkomstig uit de late eerste eeuw, is dan bemachtigd door een masker kapot te maken dat een begrafenisritueel documenteert waarvan we meenden dat het niet langer bestond. Dat schandaal is erger naarmate het gaat om een jongere tekst.
Hoe oud dit fragment ook zij: geen moderne vervalser is in onze tijd in staat een evangelietekst te maken die dateert uit de eerste of tweede eeuw. Dus nee, het NT is geen vervalsing zoals de Loden Codex (of het Evangelie van de Vrouw van Jezus).
Lucas was volgens mij niet Joods. Geza Vermes zegt dat ook: ‘not listed as one of the men of circumsision…appears to have been a gentile…’ Who is Who in the Age of Jezus, P. 170-71, ‘Luke’
Goed punt en ik neem aan dat je ermee wil aangeven dat er een niet-joodse auteur is in het Nieuwe Testament. Maar is de Lukas die in de Handelingen wordt genoemd wel de auteur van het evangelie dat naar hem is vernoemd?
Zijn eigen toevoegingen aan het Mc/Q-materiaal getuigen van een zeer grondige kennis van de joodse lectuur. Zie bijvoorbeeld de verhalen over Zacharia en Elisabeth.
Ja, een niet-joodse auteur, als hij het was, niet dat hij anti-joods was. Ik heb ook geen idee of hij ook zelf de auteur van zijn boek(en) is. Misschien is het romantiseren, maar is het zo niet mogelijk dat, als hij zo dicht bij Paulus stond als verondersteld wordt, hij zich een grondige kennis van de joodse boeken eigen gemaakt kan hebben?