In onze reeks rond de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) vandaag een vraag in het verlengde van de vraag van afgelopen zaterdag:
Hoe was de waardering van de vrouw in het allereerste christendom direct na de dood van Jezus?
De vragensteller wijst erop dat Jezus vrouwen even hoog achtte als mannen en dat het daarom vanzelf sprak dat vrouwen ook in het christendom in hoog aanzien zouden staan. Ik weet eerlijk gezegd niet of ik de eerste bewering voor mijn rekening zou nemen en Jezus is daarom het onderwerp van dit stukje. (Morgen behandel ik het vroege christendom.) Laten we eens kijken naar het bewijsmateriaal, want het Nieuwe Testament noemt opvallend veel vrouwen.
Die zal ik niet allemaal gaan opsommen – ik laat het aan de wetenschapper die deze vraag uit de Wetenschapsagenda zal beantwoorden om uitputtend te zijn – maar er zijn wel wat kanttekeningen te maken. Om te beginnen valt Jezus’ echtscheidingsverbod te lezen als een poging vrouwen te beschermen. Er zijn ook andere interpretaties denkbaar. De sekte van de Dode Zee-rollen keerde zich eveneens tegen echtscheiding, maar had als argument dat echtscheiding kon leiden tot het sluiten van een tweede huwelijk, wat de sekte uitlegde als polygamie en dus afgodendienst.
Ongeacht wat Jezus’ motivatie was om zich te keren tegen echtscheiding, het bood vrouwen zekerheid en de door hem gestichte beweging trok dan ook vrouwen aan. Verschillende personen worden in de evangeliën aangeduid als leerlingen en dat is een specifieke term: het is doorgaans Jezus die het initiatief neemt en iemand “roept”, ongeveer zoals de profeet Elia Elisa had geroepen. Eén ervan is een vrouw: Tabita. Ze wordt genoemd in Handelingen 9.36 en het is helaas niet duidelijk of ze de leerling was van Jezus of van een van diens volgelingen.
Van verschillende vrouwen is echter aannemelijk dat ze Jezus’ leerling waren, al wordt dit niet expliciet gezegd: Johanna, Salome en Susanna, Lazarus’ zussen Maria en Marta, Maria van Magdala. Het feit dat een van de Emmaüsgangers naamloos blijft, suggereert dat het gaat om een vrouw die niet de echtgenote was van de wel bij naam genoemde Kleopas.
Jezus zond ook zeventig of tweeënzeventig mensen uit als apostelen (een woord dat “afgevaardigden” betekent). Dit waren steeds twee mensen die namens hem moesten verkondigen dat het einde der tijden en het Koninkrijk van God nabij waren, dat de mensen zich moesten bekeren en geloof moesten hechten aan het goede nieuws. Onder de apostelen was minimaal één vrouw, Junia, die met een Andronikos op pad was (Romeinen 16.7). Het zijn namen, niet méér.
Tot slot had Jezus een groep rond zich die “de Twaalf” werd genoemd en die moet worden onderscheiden van de leerlingen en de apostelen, zelfs al lijkt er bij Matteüs en Lukas gedeeltelijke begripsverwarring te zijn geweest. Uit contemporaine joodse literatuur weten we dat sommige joden geloofden dat in de eindtijd de twaalf stammen zouden worden hersteld en Jezus lijkt daarop een voorschot te hebben genomen. Bij de Twaalf zijn geen vrouwen. Niemand, man of vrouw, zal daar in de Oudheid van hebben opgekeken – Jezus was een man van zijn tijd.
Dus nee, ik moet de vragensteller ongelijk geven: Jezus achtte vrouwen niet even hoog als mannen. Maar dat kan niet het laatste woord zijn van dit stukje omdat er één heel sprekende anekdote is die ik nog niet heb vermeld. Ze speelt zich af in Tyrus, waar een vrouw zich tot Jezus wendt om te vragen of deze haar zieke dochtertje wil komen genezen. Daar heeft Jezus geen zin in. Hij was gekomen voor de joden, niet voor de Feniciërs. “Eerst moeten de kinderen genoeg te eten krijgen; het is niet goed de kinderen hun brood af te pakken en het de honden te voeren.”
Vriendelijk is anders, maar de vrouw geeft zich niet gewonnen: “De honden onder de tafel eten toch de kruimels die de kinderen laten vallen?”
Jezus is stupéfait en doet gehoorzaam wat van hem wordt gevraagd. Het is de enige discussie in het Nieuwe Testament die Jezus verliest, wat aannemelijk maakt dat deze dialoog niet kan zijn verzonnen. Het betekent dat Jezus’ leerlingen zich herinnerden dat hun meester niet te beroerd was een vrouw gelijk te geven. Dat is in de oude wereld niet uniek, maar ik zou uit de joodse literatuur van die tijd zo gauw geen parallel kunnen noemen.
Beste Jona Ledering,
Hij was gekomen voor de joden
zou moeten zijn
Hij was gekomen voor de Joden!!
M.vr.gr. Mijndert VandenBerg
Beste Mijndert,
Er staat geschreven, dat Jezus zegt: “Ik ben gekomen voor de verloren schapen van het huis Israëls.”
En het huis Israëls staat voor het Noordelijke rijk, niet voor het huis Juda, het Zuidelijke rijk.
Nee, het woord heeft een betekenisverschuiving ondergaan. Kijk maar naar de muntopschriften van de joodse opstandelingen.
Beste Jona,
Prettige Kerst toegewenst!
Bedankt voor weer een jaar dagelijkse geschiedenis.
Mvg,. Daniel
Dag Jona,
Ook namens mij bedankt voor een jaar heerlijk leesvoer. Ik bewaar zowat alles en herlees veel. Ik wens jou (en alle volgers) een rijk en bijzonder jaar toe.
Met mijn groet,
Mike.
Uiteraard is het oneerlijk een menselijke Jezus af te meten naar onze 21e eeuwse ethiek. Een goddelijke daarentegen …..
Iemand plaatste gisterenavond op Scientias een mooie youtube-video(-serie) waarin het ‘Evangelie van Marcus’ vergeleken wordt met Homerus Odyssee. Leuk kijkvoer voor 2e kerstdag waaruit naar voren lijkt te komen dat Marcus’ verhaal fictie en meer in het bijzonder, een allegorie is; het heeft heel veel trekken in structuur en inhoud van het veel oudere helden-verhaal van Homerus.
Welk punt wil je maken? Dat je verwachtte dat de evangelisten géén antieke literaire standaardvormen zouden gebruiken? Ik begrijp het punt niet goed.
Ja, dat klopt. Odyssee-parallellen zitten in wel meer teksten over zwervende charismatici. Betekenen derhalve weinig.
Er zijn wel meer boeken, blogs, etc. gepubliceerd die aantonen dat onder meer het ‘Evangelie van Marcus’ geschreven is door (een) zeer ontwikkelde en geraffineerde schrijver(s). Het soort schrijvers dat een fictief persoon ‘waarlijk’ tot leven kan wekken. Zo pellen we steeds meer verzinsels rond ‘Jezus’ weg. En zo blijft er van ‘Jezus’ steeds minder over.
(Het is ondertussen bijna hilarisch: ‘Jezus’ die een substantieel deel van zijn avonturen beleeft op of met behulp van een boot – of all vehicles. Op een meer in een woestijn nota bene!!!)
Het laatste is complete bullshit. De oostelijke Middellandse Zee-kust is zo vruchtbaar als je kunt verwachten in een kust gebied met dominante NW-winden en bergen om de regen te laten neervallen. Waarom zouden westelijk Syrië, Libanon en Israël (zeg maar het antieke Kanaän) anders zo welvarend zijn?
Wat betreft het eerste: “boeken, blogs, etc.” doen niet terzake. Wetenschap schrijdt – for better or worse – voort door middel van peer-reviewed artikelen.
Het heeft er alle schijn van dat het eerste en oudste ‘evangelie’ geschreven is door iemand die nooit in het gebied dat nu Israël is, geweest is. Ook Richard Carrier wijst er op dat er in het evangelie van Marcus geografische en historische fouten gemaakt zijn en fouten met betrekking tot het joodse leven. En nu wijst deze video (en het boek dat de bron is van de video) erop dat het lijkt dat de schrijver(s) van Marcus denkt/denken dat het Meer van Galilea een grote zee is.
Wat is dit verhaal dan nog waard? Want het is duidelijk geen ooggetuige-verslag!
Voor dat je dit verhaal serieus kunt nemen moet je eerst weten wat de bron is van het verhaal. En volgens Richard Carrier en anderen is het niet het vermeende ‘Q’-evangelie. Volgens RC c.s. is dat evangelie uitgevonden om de andere evangeliën te legitimeren.
Vraag der vragen wat mij betreft is: wie heeft het eerste en oudste evangelie, het ‘Evangelie van Marcus’, (ècht) geschreven!?! Want alle andere evangeliën lijken op het ‘Evangelie van Marcus’ geïnspireerd te zijn.
Zucht.
Ik ben er de man niet naar om reageerders te blokken, maar alsjeblieft: vertel me iets dat ik nog niet weet, wil je?
Gewoon eerst even je vakliteratuur lezen. De vijf delen Meier (“A Marginal Jew”) zijn een feest, werkelijk. Verder een basale inleiding hermeneutiek en historische methodiek. Daarna valt er een hoop te bespreken en dat doe ik dan graag.
Overigens schrijdt de wetenschap niet alleen voort door peer reviews maar ook door mavericks…
Vijftig jaar werd je nog voor gek versleten als je geloofde dat er leven buiten de aarde bestond.
Tegenwoordig wordt je voor gek versleten als je gelooft dat er GEEN leven buiten de aarde bestaat. 😛
En niet het gehele wetenschappelijke ‘universum’ is het met jouw huidige standpunt eens; de NO-sayers zijn groeiende… 😛 Groet, en een heel ongelovig 2017!
Aangezien Ab beneden geblokkeerd lijkt te zijn:
“Vijftig jaar werd je nog voor gek versleten als je geloofde dat er leven buiten de aarde bestond.”
Ook dit is complete bullshit.
Iets anders: die afbeelding van Jezus, behoort die tot de oudst bekende (is misschien wel de oudst bekende)? Helemaal overvragend, zag hij er ook grofweg zo uit? (Modetechnisch?)
Nee, die ruitermantel lijkt me niet echt goed.
Dat zien de echte kenners weer.☺
Het eerste gedeelte van mijn vraag heb je niet beantwoordt. Was het onnozel?
Neem me niet kwalijk. Ja, dit is een vrij oude afbeelding. Of het de oudste is, of dat er veel oudere zijn, daarin heb ik me verder niet verdiept. Ook omdat die catacombenkunst de laatste jaren anders wordt gedateerd. Het fijne weet ik er niet van.
@Abracadabra
“Wetenschap schrijdt ook voort door mavericks”: ja, maar Galilei en Schliemann zorgden er wél voor dat ze de wetenschappelijke literatuur lazen en ijkten hun ideeën aan de normale wetenschap. Carrier is voor de geschiedenis wat denialists zijn voor de klimaatwetenschap: hij wijst niet een specifiek resultaat af maar de wetenschap.
“Carrier … wijst … de wetenschap [af].”
Aangezien de man een wetenschappelijke opleiding gevolgd heeft is hiervoor meer nodig dan een eenvoudig decreet. Daarmee wil ik niet zeggen dat u ongelijk heeft – maar domweg verklaren dat bv. Fred Hoyle niet een specifiek resultaat afwees (nl. de Oerknal) maar de wetenschap is ook onvoldoende.
Ik zie je punt maar er is een verschil Hoyle kwam vanuit een bepaalde wetenschappelijke argumentatie tot zijn standpunt. Jezusmythicisten zijn vaak bezorgd over fundamentalisme en zoeken vervolgens systeemloos naar argumenten.
Het is me een raadsel hoe je in deze tekst tot de conclusie kunt komen “nee, Jezus achtte vrouwen niet even hoog als mannen”. Hooguit zou je kunnen concluderen dat Jezus vrouwen niet de zelfde positie liet innemen als mannen. Dat is iets heel anders dan vrouwen minder hoogachten (als je de term ‘hoogachten’ in het normale spraakgebruik hanteert).
Dit is taalkundige zifterij die sterk lijkt op het in sommige religieuze kringen zo populaire “wij discrimineren vrouwen niet, wij achten hen zeer hoog en menen juist daarom dat ze zich tot het huishouden moeten beperken, geen opmaak mogen gebruiken, zich bescheiden moeten kleden en geen opleiding moeten volgen.”
Je vergelijking lijkt helemaal niet sterk op wat ik schrijf, “mnb0”. Van Jona ben ik gewend dat hij sterke analyses maakt, en daarbij altijd goed oplet dat hij conclusies omtrent een observatie plaatst in de tijd en de context. Dat lijkt hier niet het geval. En dat is geen taalkundige zifterij. Het is noodzakelijk om zaken op de juiste wijze te omschrijven. Er is een wezenlijk verschil tussen “niet even hoog achten” en “niet in de zelfde positie plaatsen”. Jona schreef het eerste, maar dat kan m.i. niet uit zijn tekst worden afgeleid.