De tweede-eeuwse Grieks-Romeinse auteur Appianus van Alexandrië is een van de meest onderschatte historici uit de Oudheid. Hij lijkt doorgaans goede en slechte informatie te hebben kunnen scheiden, heeft serieus nagedacht over de ordening van zijn stof en heeft een verrassend modern causaliteitsbegrip: waar andere auteurs uit de Oudheid denken dat alleen individuen dingen kunnen veroorzaken – een standpunt dat moderne historici aanduiden als methodisch individualisme – herkent Appianus dat ook maatschappelijke verschijnselen en instituties de oorzaak kunnen zijn van historische gebeurtenissen (methodisch collectivisme). Hij is als historicus veel beter dan bekendere antieke geschiedschrijvers als Herodotos, Thoukydides en Tacitus, die we moeten beschouwen als moralisten.
Maar ook Appianus’ geschiedwerk kent een paar romantische anekdotes. Twee voorbeelden: Scipio die Karthago verwoest en in huilen uitbarst omdat ook Rome eens zal branden (lees maar) en de toespraak van Marcus Antonius bij de uitvaart van Julius Caesar (lees maar). En nu ik bezig ben met wat stukjes over de Seleukiden, moet ook het verhaal van Stratonike eens worden verteld. Hollywood weet er wel raad mee.
Stratonike was de tweede vrouw van Seleukos, de stichter van het naar hem genoemde rijk. Uit zijn eerste huwelijk had Seleukos al minstens twee zoons, waarvan Antiochos de kroonprins was. In 281 v.Chr. zou hij zijn vader ook opvolgen, maar zover was het nog niet toen Antiochos zijn stiefmoeder leerde kennen en halsoverkop verliefd op haar werd.
Dit moet in de Griekse wereld vaker zijn voorgekomen. Een vrouw trouwde rond haar vijftiende, twintigste, doorgaans met een man die veel ouder was. Als die man al eens getrouwd was geweest, kon het heel goed gebeuren dat hij uit dat eerste huwelijk al een zoon had van de leeftijd was van de stiefmoeder – of misschien zelfs van een leeftijd om zelf met de jonge vrouw te trouwen. (Het is de achtergrond van Euripides’ toneelstuk Hippolytos.) In 299, toen Stratonike trouwde met Seleukos, was zij zestien en was Antiochos vierentwintig, terwijl Seleukus al bijna zestig was.
Aangezien hij begreep hoe verkeerd zijn verliefdheid was, joeg Antiochos haar niet na. Omdat hij zijn gevoelens echter niet toonde, werd hij ziek en bleef hij op bed liggen, verlangend naar zijn dood. De beroemde arts Erasistratos, die voor een hoog honorarium in dienst was van Seleukos, slaagde er niet in een diagnose te stellen. Omdat hij zag dat Antiochos’ geen lichamelijke kwalen had, begreep zijn geneesheer dat deze aan een geestelijke aandoening moest lijden. …
Verdriet, woede en andere passies zijn doorgaans maar al te zichtbaar, maar bescheiden mensen slagen erin hun liefde te verbergen. Omdat Antiochos ook in vertrouwen niet aan de arts vertelde wat eraan scheelde, ging deze vaak bij hem zitten om te observeren hoe hij zich gedroeg in gezelschap. Zo ontdekte hij dat de patiënt steeds weer moe werd van bezoek, behalve als Stratonike op visite kwam. Dan vrolijkte hij merkbaar op, hoewel hij desondanks stil viel. Zijn kracht leek dan ook toe te nemen, om weer te verdwijnen als ze was vertrokken.
De arts vertelde Seleukos dus dat zijn zoon ongeneeslijk ziek was, waarop de door verdriet overmande koning in huilen uitbarstte. “Zijn ziekte is liefde,” voegde de geneesheer toe, “liefde voor een vrouw, maar het is kansloos.”
Seleukos was verbijsterd dat er een vrouw kon bestaan die hij, koning van Azië, er niet toe zou kunnen bewegen te trouwen met zo’n geweldige man als zijn zoon – of het nu was met smeekbeden, met goud, met geschenken of desnoods met zijn complete koninkrijk, dat immers het erfdeel was van de zieke kroonprins. (Appianus, De Syrische Oorlog 59-60; zeer vrij vertaald).
Hoewel Erasistratos nog probeerde de privacy van zijn patiënt te beschermen door Seleukos te zeggen dat diens zoon verliefd was op Erasistratos’ eigen vrouw, kwam de waarheid toch aan het licht, waarop Seleukos besloot van Stratonike te scheiden en haar liet trouwen met Antiochos.
Als u zou antwoorden dat dit de stof is van toneelstuk, dan kunt u best gelijk hebben. Het zou zeker niet uniek zijn. Persoonlijk heb ik ook wat aarzelingen, al was het maar omdat dokter Erasistratos in 299 pas vijf jaar oud was. Het is echter wel een feit dat Stratonike zowel met Seleukos als met Antiochos getrouwd is geweest: van de eerste kreeg ze een dochter en van de tweede kreeg ze minstens drie dochters en twee zonen. Stratonikes twee huwelijken zijn een feit.
Er kunnen echter politieke berekeningen aan ten grondslag hebben gelegen. Seleukos wist dat een huwelijk de positie van een vorst kon legitimeren. Zijn eigen eerste echtgenote, de moeder van Antiochos dus, was bijvoorbeeld Apama geweest, een Iraanse prinses. Het kwam in het Midden-Oosten ook voor dat een nieuwe vorst zijn claim op de troon kracht bijzette door te trouwen met de echtgenotes van zijn voorganger. De Perzische koning Darius bijvoorbeeld trouwde met de vrouwen van Kambyses, terwijl Alexander de Grote omgang had met de vrouw van Darius III (ze stierf in het kraambed). Het lijkt er zo op dat Antiochos trouwde met de vrouw van zijn vader om zichzelf te legitimeren en het is misschien geen toeval dat Appianus het romantische verhaal inleidt met een opmerking over Antiochos’ benoeming tot co-regent.
De positie van de oosterse koninginnen is dus heel dubbel. Enerzijds zijn ze gebruiksvoorwerpen die van de ene vorst aan de andere kunnen worden doorgegeven, anderzijds vormen zij de belichaming van legitimiteit. In laatste instantie snappen wij dat niet. Misschien is het wel om die reden dat Hollywood nooit iets heeft gedaan met het verhaal van Stratonike.
Zoals gebruikelijk weer een mooi artikel. Je opmerking over methodisch individualisme intrigeert me. Hoe lang is dat eigenlijk de overheersende kijk op de geschiedenis gebleven ? Wanneer zijn mensen gaan beseffen, dat ook maatschappelijke processen een rol kunnen spelen naast individuele acties ?
De herkomst van het inzicht dat gedrag wordt veroorzaakt door meer dan alleen het individu? Ik denk dat we via Durkheim en Marx teruggaan tot op Hegel. De tegenstelling tussen methodisch individualisme en collectivisme (en het zusje, ontologisch individualisme vs ontologisch holisme) is met het denken van Giddens en Bourdieu wat op de achtergrond geraakt.
Je vindt de reflex overigens nog steeds. Het gemak waarmee de politieke partijen, van SP tot VVD, in het door de PVV aangevraagde “Marokkanendebat”, zeiden dat ze alleen keken naar individuele gevallen, en niet naar de Marokkaanse cultuur of de islam, bewijst dat politici graag de wetenschappelijke inzichten negeren als het zo uitkomt (https://mainzerbeobachter.com/2013/04/06/het-probleem-met-het-marokkanenprobleem/).
Hiermee wil ik geen steun uitspreken aan de PVV, wel constateren dat de weerlegging van haar standpunten de discussie niet verder heeft geholpen.
De PVV is uberhaupt niet geinterresseerd in een wetenschappelijk discussie, volgens mij. De reden dat ze over die cijfers begonnen is dat ze er Marokanen lekker zwart mee kunnen maken. Het zal ze echt worst wezen of het allemaal klopt of niet. Op zich klopt je kanttekening wel, natuurlijk, maar zoals je al opmerkt: het zal de discussie weinig verder helpen.
De discussie tussen methodisch individualisme en collectivisme doet me sterk denken aan het begrip emergentie, dat je bij complexe systemen vaak tegenkomt. Simpel uitgelegd stelt dat, dat het geheel soms iets heel anders kan zijn dan de som der delen. Temperatuur is een mooi voorbeeld. Dat is een grootheid, die we goed kunnen meten, en waarvan we heel goed weten welke invloed het heeft op diverse fysische processen. Maar als je maar klein genoeg gaat kijken, dan verdwijnt temperatuur. Op atomair niveau bestaat het niet meer; daar zijn slechts deeltjes die allemaal individueel bewegen. Temperatuur bestaat pas, zodra je de bewegingen van al die individuele deeltjes samen kan nemen. Hiermee omzeil je het collectief/individueel onderscheid door een extra abstractieniveau toe te voegen. Temperatuur is dat abstractieniveau. Het is tegelijkertijd het resultaat van alle individuele bewegingen en de factor die die individuele bewegingen bepaalt, zeg maar.
Trouwens, het is wel grappig om “methodologisch individualisme” te googlen, en als eerste hit een link terug naar deze site te krijgen 😉
“Misschien is het wel om die reden dat Hollywood nooit iets heeft gedaan met het verhaal van Stratonike.”
Wat zoals zo vaak heel kortzichtig is, want de combinatie liefde en politieke intriges levert heel gemakkelijk een goed verhaal op. Maar ik houd het eerder op de onbekendheid van Stratonike bij het publiek.
Ik denk ook dat het semi-incestueuze ook te verontrustend is. Overspel à la “Cleopatra” is een soort toegestane normoverschrijding: passie wint van sociale conventies – een romantisch idee dat misschien niet helemaal netjes is, maar wel begrijpelijk. Maar dat een vader zijn vrouw aan zijn zoon overdraagt, dat zou wel eens een normoverschrijding te ver kunnen zijn.
George R.R. Martin en adepten zouden er zeker wat mee kunnen.
Criminaliteit door leden van de Marokkaanse gemeenschap wordt veroorzaakt door een minderheid met name door jongens binnen de leeftijdscategorie 12 – 24. Die laatsten zijn dan weliswaar oververtegenwoordigd in hun leeftijdscategorie in de statistieken maar feit is dat ze een kleine minderheid zijn binnen de Marokkaanse gemeenschap als geheel en zelfs een minderheid binnen hun leeftijdscategorie.
Ergo er is geen Marokkanenprobleem en het feit dat men het zo benoemd zegt genoeg over hoever het beschavingsniveau gedaald is in de politiek om maar te zwijgen van de media.
Genoeg Marokkaanse families met grote gezinnen waarvan de helft van de jongens het goed doen en de andere helft in de criminaliteit belanden. Zelfde culturele achtergrond, zelfde opvoeding, zelfde buurt en zelfde sociaal-economische omstandigheden.
Hoe komt het dan dat de ene broer het tot chirurg schopt en de andere een draaideurcrimineeltje wordt?
“Genoeg Marokkaanse families met grote gezinnen waarvan de helft van de jongens het goed doen en de andere helft in de criminaliteit belanden.”
Zo opgeschreven duidt het anders op een fors probleem.
Er zijn meer Seleucidische koninginnen, die het onderwerp van een film of een toneelstuk zouden kunnen zijn. Ik denk bijvoorbeeld aan Kleopatra Thea, die ongeveer anderhalve eeuw na Seleukos Soter leefde. Zij is als Ptolemaeïsche prinses gehuwd geweest met een drietal Seleucidische heersers en heeft daarna geprobeerd zelf de macht te grijpen. Uiteindelijk is zij gedwongen om een gifbeker te drinken, die zij had klaargemaakt voor een zoon, die zij als co-regent naast haar moest dulden. Zij is niettemin de enige koningin, die als naam of portret op munten van Seleuciden voorkomt. Haar liefdesleven moet opwindender zijn geweest dan haar naamgenoot, die weer een eeuw het bed met twee Romeinen heeft gedeeld.
Het is me niet gelukt om hier iets met Geert Wilders of Marokkanen aan te koppelen. Misschien wel gelukkig.
@Manfred,
Een groot probleem voor wie begrijpend lezen iets te hoog gegrepen is.