De reeks museumstukjes is soms een project van de lange adem. Het bovenstaande beeldje was de reden waarom ik gisteren over contrapposto schreef. En omdat ik daarover wilde schrijven, moest ik eerst een kouros tonen waarin de anatomie nog wat klungelig was. In de loop der eeuwen, zo wilde ik maar zeggen, begonnen de Griekse kunstenaars steeds beter te begrijpen hoe het menselijk lichaam bewoog.
Daarna ging de ontwikkeling verder. De kunstenaars lieten merken dat ze begrepen hoe mensen in elkaar staken en maakten anatomisch perfecte sculptuur. Kijk maar naar de Laokoöngroep of de schitterende reliëfs van het Pergamon-altaar: alles is in beweging en elke spier klopt. Nu kun je zeggen dat dat wat al te exuberant is, maar ook aan bescheidener beeldjes kun je zien dat de kunstenaars wisten wat ze deden.
De terracotta hierboven is een voorbeeld. De anatomie van de danseres is grotendeels verborgen onder het lange gewaad dat ze draagt, maar je kunt zien dat de kunstenaar heeft nagedacht over de manier waarop het verhulde lichaam bewoog. Als je één been optilt, moet je dat compenseren door je bovenlichaam iets naar achteren te bewegen. En als je dat opgetilde been naar links beweegt, moet je je bovenlichaam iets naar rechts bewegen.
Het resultaat is in feite een spiraal: de danseres draait om de as van haar lichaam. Haar evenwicht is zó dynamisch, dat het beeldje topzwaar zou zijn geworden als haar jurk geen sleep had gehad. Daardoor ontstaat toch een soort sokkel waarop het beeldje stevig staat. Wat we niet meer kunnen zien, is de kleur, maar we herkennen nog sporen van donkere verf. (Wat nu wit lijkt, is vermoedelijk verwering en geen verf.)
Wat we ook niet meer kunnen zien, is het licht. Stel je eens voor wat er gebeurt als je dit beeldje plaatst op een wat donkere plek, naast een olielampje, in een kamer waarin mensen wandelen. Doordat de lucht beweegt, trilt het vlammetje en beweegt het licht over het beeldje. Ik zou me kunnen voorstellen – maar het is pure speculatie – dat dat het effect van beweging zou vergroten.
Het beeldje wordt gedateerd in de derde eeuw v.Chr., is gemaakt in Attika en is nu te zien in de Antikensammlung in Munchen. Als u daar nog niet bent geweest – en neem dit nu even aan van ome Jona – moet u erheen: u heeft daar op loopafstand ook nog de Glyptothek, het net vernieuwde Staatliches Museum Ägyptischer Kunst én drie schitterende musea voor schilderkunst.
[Morgen de nieuwsbrief, die al veel te lang op zich laat wachten. Dit was de 186e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Een bronzen variant staat in de collectie van de Metropolitan Museum in New York:
http://www.metmuseum.org/art/collection/search/255408
Wat ik mooi vind van veel van die Griekse beelden en schilderingen is dat ze de kleding m.n. sluiers gebruiken om een (deel van het) verhaal te vertellen. Met name de schilder Apelles schittert hierin, bijvoorbeeld in zijn schilderingen van de ontvoering van Persephone (bewaard in een graftombe) en Aphrodite die landt op het strand van Cyprus (bewaard in een kopie – muurschildering – in Pompeï).
Hier overigens een linkje naar een videootje van een Griekse dame die een hele elegante poging doet een ‘oude’ Griekse sluier-dans na te bootsen.