Het internet heeft zijn beloftes niet waar gemaakt. Het biedt informatie die je niet nodig hebt en maakt de informatie die je wél nodig hebt ontoegankelijk. Momenteel komt dat door betaalsites, maar dat is slechts de hedendaagse vorm van een al ouder probleem.
Ik heb nog ergens de uitnodiging liggen die ik, toen ik in 1995 even werkte aan de VU, kreeg voor de feestelijke opening van een nieuwe computerzaal waar studenten online informatie konden zoeken. Die informatie was weliswaar helemaal niet online, maar dat weerhield de universiteit niet er een bibliotheekzaal voor te sluiten. Ook destijds werd bruikbare informatie ontoegankelijk gemaakt om ruimte te maken voor onbruikbare. Ook destijds nam niemand verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van de online-informatie.
Desondanks gebeuren er dankzij het internet ook leuke dingen. Leuke dingen waarvan vervolgens weer verslag wordt gedaan in boekvorm, omdat in een boek informatie gestructureerder en zinvoller kan worden aangeboden. Ik wil vandaag twee voorbeelden noemen, beide net gepubliceerd.
Het eerste is een net verschenen boek van Huub Eggen, die als geen ander weet hoe je de sociale media kunt gebruiken om dingen uit te leggen. Bijna dagelijks – en niet zelden vaker dan dagelijks – plaatst hij een foto op Facebook of Twitter met een kort commentaar. Dat kan gaan over een wolk met een vorm die iets verraadt over de atmosferische omstandigheden, maar het kan ook gaan om een satellietfoto, waarbij Eggen dan uitlegt wat erop is te zien.
In de loop van de afgelopen twee of drie jaar zal hij, met behulp van deze website, een repertoire aan mooie satellietfoto’s hebben gevonden waar een verhaaltje over te vertellen viel. Het eindresultaat is een adembenemend bladerboek, Blik van boven. De aarde door de ogen van een astronaut.
Nu zult u opmerken dat je met Google Earth eigenlijk ook wel alles kunt bekijken, maar die foto’s zijn altijd genomen uit dezelfde hoek, gemaakt bij dezelfde belichting (overdag dus), geretoucheerd en wolkenloos. Maar vooral: de foto’s zijn lopendebandwerk. Voor een foto die werkelijk interessant of mooi is, bijvoorbeeld omdat het een nachtopname als de onderstaande is, is het menselijke oog van een astronaut nodig. Google Earth verhoudt zich tot astronautenfoto’s zoals een filmpje in een bewakingscamera tot de foto’s van een professionele fotograaf.
Eggens commentaar voegt bovendien iets toe dat je bij Google Earth nooit zult zien. Dat kan uitleg zijn over de geologie: een rots van rode zandsteen in Australië die boven een later gevormd zandpakket uitsteekt. Het kan gaan om menselijke activiteit als zoutwinning, het condensspoor van een vliegtuig, de slagvelden uit de Iraaks-Iraanse oorlog, een bruinkoolmijn, Vietnamese visserij of een ontginning in het Amazonegebied. De moskee in Medina of de haven van Rotterdam. Het kan gaan om natuurverschijnselen als een wervelstorm, koraal of zonlicht dat weerkaatst op de golven van de zee. Gletsjers, rijstvelden, sneeuw, wind boven water, Saharastof, bosbrand, poollicht en drijfijs. Of we krijgen een blik van boven op de wolken die Eggen zelf fotografeert vanaf het Nederlandse maaiveld.
Blik van boven is een prachtig boek. Niet alleen om de foto’s maar ook om het contrast met het indifferente camerawerk van Google Earth. Data verzamelen kan automatisch en is nuttig, maar het is een astronaut die iets moois of interessants kan fotograferen. In feite is Eggens boek een eerbetoon aan de menselijke geest.
Dat is eigenlijk ook het geval met het boekje Efemeriden van de Vlaamse classicus Patrick Lateur, wiens naam u kunt kennen omdat hij de laatste maanden nogal eens in het nieuws is geweest met zijn recente vertaling van Homeros’ Odyssee. Efemeriden is het resultaat van zijn aanwezigheid op Facebook, waar hij (vaak geïllustreerd) schrijft over van alles en nog wat. De berichtjes, even kort als die van Eggen, zijn doorgaans aanleiding voor discussie onder de mensen die Lateur volgen. Dit is wat Lateur schrijft over zijn vertaling van mijn vaders lievelingsfragment uit de Odyssee.
Nausikaä en Odysseus. Oudste versie van La Belle et la Bête. Zang zes van de Odyssee. De kortste. Voor leerlingen oude humaniora en gymnasiasten een obligaat nummer in hun lectuur van Homeros. Meer dan dertig keer liep ik met Nausikaä naar het strand en liet ik Odysseus uit de struiken kruipen. Telkens las ik die ontmoeting met weer andere accenten, omdat altijd weer een ander detail de aandacht trok. Nu ik mijn definitieve vertaling mag maken, aarzel ik bij elk vers: wat heeft de oude dichter werkelijk bedoeld? Zo moeten de Alexandrijnse tekstediteurs het toen ook hebben ervaren: ‘dat heeft Homeros ooit gecomponeerd, denken wij’. Hun vermoeden is mijn aarzeling.
Eigenlijk is dit een heel representatief citaat, want Lateur is voortdurend bezig verbanden te leggen tussen de ene culturele uiting en de andere. Hij verkent alle uithoeken van het rijk van de geest, plaatst dingen in context en weet ze zo bijna altijd wat te relativeren.
‘Allahu akbar’ of ‘Dieu le veut’ of ‘Gott mut uns’. En dan moorden. We herhalen: ‘Tot zoveel misdaad kon religie overtuigen! – Tantum religio potuit suadere malorum.’ Lucretius, De rerum natura 1.101.
Hij heeft een mening over literatuur:
Nobelprijs Literatuur voor Bob Dylan. Waarom niet? Onze literatuur begon met zangers. Homeros was er een, en anderhalve eeuw na hem zongen ook Sapfo en Alkaios, en vele anderen.
Soms is het commentaar van Lateur, die regelmatig vanuit Rome schrijft, politiek van kleur:
Verse bloemen op het altaar van Caesar herinnerden me in Rome brutaal aan het feit dat er nog steeds mensen zijn die de vermoorde dictator komen eren in zijn tempel op het Forum. Van Caesar tot Berlusconi loopt er een rode (hm!) draad doorheen tweeduizend jaar Italiaanse geschiedenis. Reizen in de tijd is niet zo vrijblijvend.
Het internet – in dit geval Facebook – biedt Lateur zo de mogelijkheid een cultureel dagboek bij te houden en over zijn impressies te discussiëren met anderen. (Zelfs met mensen die hij nooit heeft ontmoet: ik ken Lateur uitsluitend langs digitale weg.) In feite blijft Lateur, die ooit voor de klas heeft gestaan, een docent die zijn publiek wil prikkelen en helpt de geest te scherpen.
Ondanks een andere belangstelling is Lateur niet heel anders dan Huub Eggen, die nooit geen wetenschapscommunicator kan zijn, zelfs al zou ’ie het willen. Beide auteurs hebben het positieve potentieel van de sociale media herkend en tonen dat in een wereld waarin je met informatie wordt overspoeld, het mensen zijn die daar betekenis aan geven en schoonheid in herkennen. Ze hebben ook het zwakke punt van het internet herkend: het is ongestructureerd. Als je mensen echt iets wil meegeven, blijft een verzorgd boek een voordeel.
Bedankt voor de tip.
Wat mij betreft heeft internet zijn belofte wel waargemaakt. Toegegeven, niet alle informatie die ik wil hebben is toegankelijk, maar toch wel een heleboel. Dat ik daarbij zelf verantwoordelijk ben voor de kwaliteit en voor het aanbrengen van structuur was mij al snel duidelijk.
Desalniettemin heeft internet boeken niet overbodig gemaakt. Eenvoudig bewijs:ik koop nog steeds schaakboeken – en er worden er blijkbaar meer geschreven en verkocht dan ooit. Die boeken maken dan weer uitbundig gebruik van internet als informatiebron.
Gedeeltelijk mee eens;
Internet heeft zijn belofte deels waargemaakt en deels niet.
Verder heeft het iets waargemaakt wat nooit beloofd had kunnen worden, want het internet zoals het nu is, was toen ondenkbaar
Dank voor de interssante recencies en bespiegelingen over internet.
Ik koop regelmatig e-books op internet, op bol.com, maar vooral op Amazon. Eerst kon je bij Amazon.com kopen en daar van elk boek een min of meer lang fragment gratis inzien en Amazon is zeer soepel met teruggavebeleid. Wat ook prettig was: er stonden veel evaluaties is van het betreffende boek. Voor zover je dat kunt nagaan, zagen deze minirecensies er zeer doorwrocht uit en zeer negatieve recensies werden ook gepubliceerd. Gescande oudere boeken vond ik meestal waardeloos vanwege de onleesbaarheid! In het begin werd ik vaak verleid doordat ze gratis waren of hoogstens een euro of iets meer kostten. Ik heb ze tenslotte allemaal weggegooid.Sinds een tijdje kun je via de Amerikaanse site geen e-books meer kopen, maar alleen via de Nederlandse site van Amazon. Die mag bovendien geen papieren boeken verkopen! Sinds een tijdje koop ik zowel e-books als papieren boeken bij Amazon.de. Dat gaat prima en er komen voor de papieren boeken geen verzendkosten bij. Zij hebben sinds kort ook hun website volledig in het Nederlands vertaald. Enige nadeel: een aantal van hun boeken zijn voor de Nederlandse markt niet beschikbaar.
Toch ben ik nog steeds meer geporteerd voor het papieren boek, vooral voor non-fictieboeken. In een e-boek zijn kaarten en afbeeldingen vaak onleesbaar en kunnen niet groter gemaakt worden.
Misschien is de belangrijkste reden voor het kopen van e-books op dit moment voor mij dat wij geen plaats meer hebben voor papieren boeken. Wij wonen in een boekenkast.
Een groot nadeel van e-books is dat het prijsverschil vaak tussen een papieren boek en een e-book te klein is en dat ze niet als tweedehands verkocht kunnen worden. Daar moet echt iets aan gedaan worden. Als ik meer ruimte had, zou ik alleen papieren boeken kopen. Een nadeel van het papieren boek is wel dat je de grootte van het lettertype niet kunt regelen.
Wat nu de betrouwbaarheid van de info betreft: ik ben het eens met het feit dat de info nogal ongestructureerd is en niet altijd even betrouwbaar. Wikipedia-artikelen moeten tegenwoordig aan veel eisen voldoen (bronvermelding, verdieping van sommige secties etc..), maar toch zijn er nogal grote verschillen tussen de verschillende sites. Zo vind ik de Engelse Wikipedia de beste en ook de best onderbouwde. De Duitse en de Franse mogen er ook zijn. Er zijn ook een aantal goede encyclopedieën te vinden, zoals de Stanford Encyclopedia of Philosophy, waar je lid kunt van worden voor een alleszins redelijk bedrag en dan een aantal PDF’s per dag kunt downloaden.
In principe zit dus niet alles achter een betaalmuur.
Ik heb ook een aantal e-abonnementen op opiniebladen en wetenschappelijke tijdschriften, daar is betaling natuurlijk logisch. Bovendien kun je niet half Nederland afreizen om papieren nummers te gaan zoeken en zijn de e-nummers weliswaar minder mooi, maar er gaat niks verloren in de post en je kunt onmiddelijk beginnen met je lectuur.
Maar ik ben het eens met de stelling dat informatie gegenereerd aan universiteiten met belastinggeld, publiekelijk gratis of tegen geringe vergoeding beschikbaar zou moeten zijn. Er zijn wel zo’n sites. Zo zijn de afstudeerscripties van sommige universiteiten gratis te raadplegen en soms ook te downloaden van sommige universiteiten.
Des Pudel’s Kern is natuurlijk dat je zelfs dan als niet-vakman, maar als geïnteresseerde leek, evenminover over de bagage beschikt om info op zijn merites te beoordelen. Blogs zoals die van jou en van Lateur e tutti quanti blijven dan over, maar hoe kom je die op het spoor?
Conclusie: wij kunnen niet meer zonder internet, maar er moet meer structuur in komen, de betrouwbaarheid blijft lastig en sommige betaalmuren moeten geheel of gedeeltelijk geslecht worden.
Een boek is ook gewoon mooier en aangenamer om te hanteren dan eender welk scherm. Het internet is wat mij betreft een welkome aanvulling op het boek dat ik op dat moment lees. Google Earth heeft vaak dienst gedaan tijdens het leven van Adam Zamoyski’s 1812 – Napoleons fatale veldtocht naar Moskou.