Zoals ik gisteren aangaf, maakte de brand in de moskee i/o te Culemborg nogal wat gedachten bij me los. Alleen: ik ben blogger. En voor bloggen geldt hetzelfde als voor columnisten in kranten en de mensen die op de radio of de TV commentaar geven of discussiëren: het is lastig de diepte in te gaan. Je kunt vaak maar één gedachte uitwerken en die moet ook nog meteen begrijpelijk zijn (lees: aansluiten op de waan van de dag). Voor échte verdieping bieden de huidige media weinig ruimte. Het minste wat je kunt doen is even de tijd nemen tot de actualiteit ervan af is, zodat je je niet meer hoeft te wentelen in verontwaardiging of beschuldiging, en dan alsnog eens proberen zaken aan te snijden die bij je opkwamen. Bij dezen enkele losse gedachten.
Mijn allereerste reactie toen ik hoorde dat een moskee was afgebrand, was dat ik de vraag stelde wie deze kon hebben aangestoken. Je denkt meteen aan soortgelijke incidenten zoals in Enschede. Er zijn voldoende mensen bang voor de islam en nog vóór ik wist of de brand überhaupt was aangestoken meende ik dat er wel een dader zou zijn en had ik een daderprofiel opgesteld. Ik hoop dat u nu de vraag wil laten rusten of dat daderprofiel correct was, het gaat me erom dát ik reflexmatig reageerde.
Punt twee. Ook vandalen zijn ooit naar de lagere en middelbare school gegaan en hebben daar gehoord van de Kristallnacht. Die les is echter overduidelijk niet aangekomen. Nu zullen er altijd leerlingen zijn die het niet begrijpen en hun toetsen halen met de hakken over de sloot. En het zal ook altijd zo zijn dat je op een gegeven moment concludeert dat dingen die je op school hebt geleerd, simpelweg niet juist waren. (Ik behoor tot de generatie die bij lessen “gezond gedrag” leerde dat je nooit genoeg zuivel kon gebruiken.) Desondanks kun je je afvragen of de brand in Culemborg ons niet leert dat we in het geschiedenisonderwijs op een andere manier moeten gaan spreken over de wijze waarop minderheden met geweld zijn bedreigd. Ik weet het antwoord ook niet.
Derde gedachte. In de vorige alinea nam ik impliciet aan dat geschiedenisonderwijs mensen iets zou moeten leren, zodat ze in het verleden gemaakte fouten niet herhalen. Het lijkt me echter niet dat kinderen geschiedenisles nodig hebben om te begrijpen dat ze geen moskeeën mogen bestoken met molotovcocktails. Dat behoren ze op hun klompen aan te voelen. Gelukkig doen ze dat ook.
Ten vierde: in mijn eigen onderwijs probeer ik mensen uit te leggen dat het verleden in staat is je te verrassen en te boeien. Het belang van geschiedenis is dus niet dat het nut heeft en dat je er lessen van leert, maar dat het je gemoed in beweging brengt: verrassing, fascinatie. Ik zou het onderwijs dus zó inrichten dat kinderen leren genieten van het verleden, zoals ze ook muziekles hebben en culturele vorming.
(Mijn gedachte #4a is even tussen haakjes: “genieten” is een onhandig woord, want zoals je bij lessen culturele vorming Goya’s Desastres de la guerra kunt behandelen, zo komen in het geschiedenisonderwijs ook nogal akelige zaken aan de orde. Denk aan canonieke onderwerpen als slavernij, de jodenvervolging en Srebrenica.)
Nu ik – vijfde gedachte – toch bezig ben met vergelijkingen: mensen denken nogal eens in historische vergelijkingen. Mijn allereerste punt was daarvan een voorbeeld: ik gaf al aan dat als ik hoor dat een moskee is afgebrand, ik meteen kijk naar soortgelijke incidenten. Geschiedenis is hier een soort mal die onze reacties op het heden helpt vormen. Het is dus niet per se iets waar je van leert, maar een bij het denken noodzakelijke categorie.
Zesde gedachte: die vergelijkingen zijn soms verhelderend maar we worden er even vaak door schaakmat gezet. Wie een vergelijking maakt tussen een brand op een moskee en de Kristallnacht, verheldert iets, want vreemdelingenangst zit blijkbaar diep in ons en kan makkelijk gewelddadig worden. Tegelijk misleidt de analogie, want het staat nog steeds niet vast dat er in Culemborg sprake was van brandstichting. En zelfs als de brand door rechtsextremisten is aangestoken, is er geen politieke partij die het staatsapparaat heeft overgenomen en pogroms organiseert.
Ik wilde in de vorige zin eigenlijk schrijven dat er “(nog) geen politieke partij” was, want net als u denk ik aan de Republikeinse Partij in de Verenigde Staten. Dat toont – zevende gedachte – de kracht waarmee historische vergelijkingen zich aan ons opdringen. Geschiedenis kan nuttig zijn én nadelig.
Ik vind een vergelijking met de kristalnacht hier niet zo sterk. In de kristalnacht werden huizen en winkels van individuele Joden vernield, terwijl hier een gebouw van een godsdienst vernielt wordt.
Een godsdienst waarbinnen een ideologische beweging zelf actief bezig is.
Er is niet zozeer sprake van een islamisering in Europa door immigratie, maar van een islamisering van immigranten in Europa. Moskeeën in Nederland worden de laatste decennia bekostigd door bewegingen die niet voortkomen uit de traditionele godsdienstpraktijk van Turken en Marokkanen, maar door een fundamentalistische stroming met veel geld.
De kristalnacht was niet gericht tegen het Jodendom als godsdienst, maar tegen mensen met een Joodse afkomst, hoewel velen van hen al nauwelijks of niet meer religieus actief waren.
Met andere woorden, de Kristalnacht was een zuiver racistisch verschijnsel, terwijl de huidige gewelddaden tegen moskeeën toch meer een aanslag tegen een ideologische beweging zijn.
Jammer voor dit betoog, maar bij de Kristallnacht zijn verscheidene synagogen verwoest zie https://en.m.wikipedia.org/wiki/Kristallnacht
bevat foto’s van 3 verwoestte synagogen in Berlijn, München en Eisenach.
De Duitse Wikipedia is veel duidelijker:
Niet enkele maar 1400 synagoges en gebedsruimtes
en om in de taal van dit blog van Jona te blijven een citaat waarvan de referentie in het uitgebreide lemma staat
Über 1.400 Synagogen, Betstuben und sonstige Versammlungsräume sowie tausende Geschäfte, Wohnungen und jüdische Friedhöfe wurden zerstört
https://de.wikipedia.org/wiki/Novemberpogrome_1938#Die_Nacht_vom_9._auf_den_10._November_1938
Dat ontkracht mijn betoog helemaal niet. Synagogen hoorden bij de Joden, maar de Joden werden niet aangevallen omdat ze bij de synagogen hoorden, maar vanwege hun afkomst. Ook niet religieuze ‘Joden’ werden aangevallen.
U schrijft in uw eerste alinea “In de Kristallnacht werden huizen en winkels van individuele Joden vernield, terwijl hier het gebouw van een godsdienst wordt vernield”. Hoe moet dit anders worden opgevat dan
als een sterke suggestie uwerzijds dan dat er in de Kristallnacht geen ‘gebouw van een godsdienst’ zou zijn aangevallen? Er zijn dus meer dan 1400 gebouwen van een godsdienst vernield (bedankt Brink 1948).
De Nazi’s haatten alles aan de Joden, zeker ook hun godsdienst en hun ‘gebouwen daarvan’.
Zeker. Mijn formulering had dus wat duidelijker gekund.
Maar een Kristalnacht geprojecteerd op deze moskee-aanslag zou betekenen dat de brandstichters ook het huis van bijvoorbeeld Ebru Umar vernield zouden hebben.
Godwins zijn altijd zoveel mogelijk te vermijden.
Behalve dat het hier, zoals mnb0 al zei, om een anonieme aanslag en niet om een regeringsactie gaat, zou een betere vergelijking de Bartholomeusnacht zijn. Maar die zit weer niet zo in het collectieve geheugen gegrift, en bovendien hebben we hier in Nederland een hele waardevolle erfenis overgehouden aan die nacht.
De Bartholomeusnacht werd overigens ook van ‘regeringswege’ ingezet, nl. vanuit het Franse hof, i.e. de koningin-moeder Catharina de Medici. Wat is de waardevolle erfenis daarvan voor Nederland? Dat de moeder van Frederik Henderik, Louise de Coligni, haar vader en echtgenoot verloor en daardoor 11 jaar later beschikbaar was als bruid voor Willem van Oranje?
(De Bartholomeusnacht, 23-24 augustus 1572, ook bekend als de Parijse Bloedbruiloft, was een massale moordpartij op de vele hugenoten (calvinisten), die naar Parijs (een fanatiek rooms-katholiek bolwerk) waren gekomen voor het huwelijk van hugenotenvoorman Hendrik van Navarra & Bourbon met de zuster van de Franse koning Margaretha van Valois om zo de verzoening tussen de Franse rooms-katholieken en hugenoten te bekrachtigen. In plaats daarvan organiseerde het Franse hof de massale slachtpartij).
De waardevolle erfenis is natuurlijk de stroom rijke en hoog ontwikkelde Franse protestante vluchtelingen-immigranten in de Nederlanden. Hun afstammelingen zijn nog altijd volop te vinden in de bovenlaag van de Nederlandse samenleving.
@lottifuerscheim
Die hugenoten kwamen een eeuw later na opzegging van het edict van Nantes in 1685
De Bartholomeusnacht was een klpa voor de NEderlanden want zij verloren een bondgenoot die een special vijand vormde voor Spanje/Habsburgers
“Dat behoren ze op hun klompen aan te voelen. Gelukkig doen ze dat ook.”
Niet allemaal.
“vergelijkingen zijn soms verhelderend”
Ik heb het al eerder geschreven. Als we vergelijkingen maken moeten we net zo goed aandacht besteden aan de overeenkomsten als aan de verschillen.
Neem nou het bekende planetenmodel voor atomen. Daar kunnen we een heleboel natuur- en scheikunde prima mee beschrijven. Een heleboel andere weer niet. En zelfs binnen het planetenmodel zijn er verschillen. Normaal gesproken draaien er geen twee planeten rond een ster, om maar eens iets eenvoudigs te noemen.
Dus heb ik er geen probleem mee brandende moskeeën te vergelijken met de Kristallnacht. Deze mijnheer ook niet:
http://www.trouw.nl/tr/nl/39682/nbsp/article/detail/4454326/2017/01/27/De-Holocaust-kan-zo-weer-gebeuren.dhtml
Willen we gevaar bestrijden dan moeten we het zo correct mogelijk beoordelen (geschiedkunde geeft ook nogal wat voorbeelden van wat er gebeurt als we dat niet doen). En dan is de constatering dat de Nldse overheid geen opdracht geeft tot brandstichting van nogal groot belang. Op die manier is jouw vak wel degelijk nuttig.
kleine correctie: oppassen met analogieen uit andere tekken van sport
het planetenmodel voor atomen is al bijna een eeuw geleden begraven: er kon juist geen chemie mee verklaard worden
“Het belang van geschiedenis is dus niet dat het nut heeft en dat je er lessen van leert, maar dat het je gemoed in beweging brengt: verrassing, fascinatie.”
Met deze stelling schiet je je eigen vakgebied af. Want voor het in beweging brengen van je gemoed door verrassing en fascinatie zijn sprookjes, mythes en legenden veel geschikter dan geschiedenislessen.
Ik denk dat geschiedenis je leert dat de huidige situatie geen noodzakelijk en onvermijdelijk (nood)lot is maar het gevolg is van handelingen en keuzes die mensen in bepaalde omstandigheden hebben gemaakt. Het zijn twee morele lessen: éen, denk na over jouw keuzes en handelingen want die hebben invloed; en twee: je bent niet machteloos.
Best wel een dubbelzinnigheid bij Jona. Men bestudeert geschiedenis omdat het leuk en mooi is; relevantie is de vijand van de wetenschap. Maar tegelijk hoort het bij de humaniora want het heeft het doel het gehalte van het menszijn te bevorderen.
Ik zie dat niet zo als een tegenspraak. Je geniet méér (je bent meer mens) als je wat weet van het verleden – en je geniet nóg meer als het ook correct is.
Dat laatste is overigens onbewijsbaar.
Ik vind dit stukje niet sterk. Er zitten teveel ideeën in. Dat gaf je overigens al aan.