Ik had niet verwacht dat het zou gebeuren, dat de Kamer zou meegaan met de motie van de VVD om de KNAW onderzoek te laten doen naar zelfcensuur in de wetenschap. De achterliggende aanname is dat in de wetenschap niet alle politieke geluiden zouden zijn vertegenwoordigd. Wie zo over wetenschap denkt – en een meerderheid in de Kamer lijkt die mening toegedaan – heeft niet begrepen wat wetenschap is.
Het is, zoals ik al eerder betoogde, een door een methode gecontroleerde zoektocht naar inzicht. Daarbij dient de methode ertoe om die queeste te structureren, persoonlijke voorkeuren te neutraliseren en allerlei misstanden (zoals zelfcensuur) te vermijden. Dat weet de VVD ook.
Dat ze deze malle motie indiende, lijkt bedoeld om publiciteit te genereren, wat in de aanloop naar de verkiezingen geen kwaad kan. Het leuke (voor de VVD althans) is dat de aantijging niet te weerleggen valt. Als de KNAW namelijk zegt “er is bij het gros van de wetenschappen niks aan de hand”, kan dat vrij snel worden afgedaan als een poging te verbergen dat er wel iets aan de hand is.
Met wat geluk (voor de VVD dan) constateert de KNAW bovendien dat er toch zaken niet in de haak zijn. Ik ben niet gerust op de geesteswetenschappen, die het postmoderne mijns inziens wat al te makkelijk hebben omarmd, en ik voorspel gedonder tussen de twee bloedgroepen van de KNAW, de exacte en de geesteswetenschappen. Koren op de molen van de VVD, die toch al niet goed weet wat ze met de humaniora aan moet.
Maar eerlijk is eerlijk: als er iets niet in de haak is, moet dat subiet uit de doofpot en dienen zaken te worden recht gezet. Hoewel ik dus niet gerust ben op de geesteswetenschappen, verwacht ik niet dat er veel zal worden gevonden. Niet omdat de KNAW iets verbergen wil, maar omdat de aantijging voor de meeste disciplines simpelweg niet klopt.
Hoe moet de KNAW reageren? Ik denk dat ze open kaart moet spelen.
Zoals we nu en duidelijk zien zijn er Kamerleden die niet begrijpen wat wetenschap is: een door een methode gecontroleerde zoektocht naar inzicht. Als Kamerleden dat niet begrijpen, hebben wij als wetenschap onszelf niet goed gepresenteerd. We gaven te veel aandacht aan de resultaten, te weinig aan het wetenschappelijk proces. Dat is stom van ons, want er is ons vaak genoeg verteld hoe het wel moet, bijvoorbeeld door onze vrienden bij de Jonge Academie.
Die motie zullen we nu netjes uitvoeren. We verwachten dat we niet zo heel veel problemen zullen vinden. Wat we vinden, zullen we natuurlijk aanpakken. Maar we gaan vooral werk maken van onze slechte zelfpresentatie.
De voorlichting is vanaf nu niet langer iets wat we, als het onderzoek is gedaan, er nog even op een achternamiddag bij doen. Integendeel, we vatten het onderzoek voortaan op als de eerste fase van een proces om de samenleving zo snel mogelijk te voorzien van zo juist mogelijke informatie. De overheid betaalt ons immers om de rijkdommen van de wetenschap ter beschikking te stellen aan de hele gemeenschap.
Wetenschap is er voor iedereen. Wetenschap is dan en slechts dan af als iedereen toegang heeft tot de inzichten en begrijpt wat wetenschap is: een project om de meningen die iedereen van nature heeft vanuit zijn godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras of geslacht (of welke andere grond dan ook) te vervangen door betere inzichten. Daartoe hebben we een methode.
Als wetenschappers erkennen we dat we te vaak gemakkelijke publiciteit hebben gezocht met resultaten en te weinig met de wijze waarop we die hebben bereikt. Daardoor zijn we medeverantwoordelijk voor het onbegrip dat bij een Kamermeerderheid blijkt te bestaan. We zullen vanaf nu alles op alles zetten om mensen voortaan niet af te schepen met wat leuke feitjes, we zullen mensen proberen duidelijk te maken wat wetenschap werkelijk is: een proces, een puzzel en een spannend avontuur.
Ik ben ook voor veel betere wetenschapscommunicatie, maar deze reactie zou veel te defensief zijn. Wetenschappers hebben de taak voortdurend uit te leggen wat wetenschap eigenlijk is, maar van Kamerleden mag je verwachten dat ze niet zomaar anderen onzinnig werk willen laten doen op basis van zoiets vaags als “discussies in het buitenland”.
De hoop is nu op de minister; dat zij weigert de KNAW die opdracht te geven. Mocht zij dat onverhoopt toch doen, dan hoop ik dat de KNAW naar buiten toe fel reageert, terwijl ondertussen binnenskamers het door jou geformuleerde voornemen wel vorm krijgt.
Ik denk dat ook belangrijk is dat de minister en de KNAW van de VVD en PVV vragen welke buitenlandse discussies ze op het oog hebben, zoals Gerdien hierboven aangeeft.
De motie zegt: “overwegende dat in het buitenland discussies worden gevoerd over homogeniteit, zelfcensuur en gebrek aan diversiteit in de wetenschap” – dan zou ik graag zien wat Straus en Duisenberg nu eigenlijk bedoelen.Het zou toch gek zijn als de minsiter naar de KNAW ging met een dergelijk vaag verhaal.
Het zal deels slaan op de klimaatwetenschap. De VVD heeft het KNMI al willen opheffen. Verder is er die rel aan de UvA, waar een wetenschapster werkte die in de media werd geframed als een gewelddadige jihadiste. Dat was ten onrechte, maar in haar verweer bood de UvA argumenten die ze in andere situaties nou net tegenspreekt.
Bij een flink aantal g̶e̶e̶s̶t̶e̶s̶ fop-wetenschappen is echt wel wat aan de hand qua politieke correctheid en binding aan externe partijen. Het zou handiger zijn als de motie specifieker was op dat punt. “dat in de wetenschap niet alle politieke geluiden zouden zijn vertegenwoordigd” lijkt me een zeer onhandig uitgangspunt die de zaak alleen maar erger kan maken. .
Ik ga er van uit dat één van de (bedoelde?) effecten is dat er binnen de KNAW ruzie ontstaat tussen de exacte wetenschappen, die geen problemen hebben, en de sociale en geesteswetenschappen, waarvan er enkele veel te snel het postmoderne relativisme hebben omhelsd. De VVD heeft de geesteswetenschappen al langer in het vizier en – eerlijk is eerlijk – als zij het doelwit worden van een politieke moord, hebben de letterdames en -heren dat echt gedeeltelijk te wijten aan zichzelf.
Zelfcensuur is vaak niet het juiste woord. Wetenschappers nemen , vaak ongemerkt, hun eigen wereldbeeld mee. Kijk maar bij de economen. Hun opvattingen worden zelf meestal bepaald door hun politieke opvattingen. Daarom schiet je ook nooit op met hun praatjes: er zijn altijd economen die het tegenovergestelde beweren. Maar misschien is economie wel geestig maar geen wetenschap.
Het probleem is dat Nederlandse wetenschapper niet gewoon zijn zich te verantwoorden voor dat eigen wereldbeeld. Ik las een Amerikaans boek over Japan in de tweede helft van de Negentiende Eeuw (en in het bijzonder de overgang naar een meer westerse maatschappij en de veranderende visie op homoseksualiteit die daardoor ontstond), en de gehele inleiding was gewijd aan de auteur, zijn achtergrond, wereldbeeld, visie op het onderwerp enzovoort. Het wordt dan ook opeens begrijpelijk waarom de auteur betoogt wat hij betoogt.
Ik moet zeggen, ik vind dat wel prettig.
Misschien moet er een ander woord bedacht worden voor ‘wetenschap’. Het ‘weten’ op zich veronderstelt iets statisch. ‘Zeker weten’ is zo 19e eeuws! Terwijl de behoefte om de kennis van en over de ‘mens’ vooruit te helpen enkel gebaat is bij vallen en opstaan. En ook die ‘harde’ wetenschap is maar tijdelijk en is afhankelijk van het gebruik van de parameters in de statistieken. Nu ja, het wordt tijd voor een kenniscentrum gebaseerd op tijdelijke aannames. Zelfcensuur is dan van nature ‘uit den boze’.
Een nieuw woord zou automatisch de betekenis overnemen van het oude woord dus daar schiet je weinig mee op. Plus, er bestaat al een alternatief woord – science – aangezien de Engels tegenwoordig de lingua franca is. Dat woord is ook ‘dynamischer’ omdat het voorkomt uit werkwoorden (verwerven van kennis, verdelen). http://www.etymonline.com/index.php?term=science
Je schetst hier een ideaal beeld van de wetenschap. Ik weet niet of de werkelijkheid aan dit ideaal voldoet. Feit is dat je tegenwoordig vaak deskundigen niet meer kunt geloven. Een voorbeeld is de voorspelling van deskundigen dat de Brexit economisch slecht zou zijn. Dat is inmiddels achterhaald.
Je schrijft: “De achterliggende aanname is dat in de wetenschap niet alle politieke geluiden zouden zijn vertegenwoordigd.” Volgens mij is de achterliggende aanname omgekeerd, namelijk dat politieke geluiden ten onrechte een rol spelen in de beoefening van wetenschap. Citaat: “de wetenschap nooit gehinderd mag worden door morele of politieke meningen”. Dus niet dat er meer politieke richtingen vertegenwoordigd moeten zijn, maar juist dat ze er niet moeten zijn.
Een voorbeeld hierbij is de theorievorming over criminaliteit. Men stelt dat er geen gegevens zijn over de etnische achtergrond van daders. En men stelt dat criminaliteit geheel verklaard wordt door de sociale achtergrond en niet door de etniciteit. Die twee stellingen samen, dat klopt natuurlijk van geen kant.
“… de VVD, die toch al niet goed weet wat ze met de humaniora aan moet”
Misschien te kort door de bocht, maar het lijkt mij dat ze die hele Geesteswetenschappen het liefst zouden opheffen. “We gaan toch geen gemeenschapsgeld besteden aan het bestuderen van het partikelgebruik bij een obscure auteur die al honderden jaren dood is?” Of, “Archeologie is maar lastig: als ze één scherf vinden, kan je direct je bouwplannen maanden opschuiven.”
Ik weet wel, het staat niet zo letterlijk in hun verkiezingsplannen, en geen enkele VVD-er heeft het letterlijk zó gezegd, maar het gaat me om de geur die opstijgt uit de VVD-burelen.
Maar goed, misschien ga ik te kort door de bocht.
Volgens mij heeft men wel een punt.
Bijna elke wetenschap is voor een politiek karretje te spannen.
Ik hoef u niets uit te leggen over archeologie in Israel.
En de sociale wetenschappen waar beleid op gebaseerd wordt zijn niet zo exact.
Mensen zoals Roos Vonk en Diederik Stapel hebben zelfs dat nog bonter gemaakt.
http://nieuws.tpo.nl/2017/02/16/sietske-bergsma-interviewt-ruud-koopmans-tolerantie-naar-islam-is-een-verdomd-goedkope-houding/
Maar mogen we de onontkenbare zwakte van de sociale en geesteswetenschappen projecteren op álle wetenschappen? Dat is de vraag,