[Morgen is het Valentijnsdag en je zult zien dat weer iemand zal beweren dat dat eigenlijk een oud-Romeins vruchtbaarheidsfeest is. De klassieken moeten per se relevant worden gemaakt, desnoods met alternatieve feiten. Er is echter geen verband tussen het Romeinse en het christelijke feest, zoals mijn Amerikaanse vriend William P. Thayer, de webmaster van LacusCurtius, in een proactieve gastbijdrage uitlegt.]
Lupercalia en Valentijnsdag
Pogingen zoals deze, deze en deze om de oud-Romeinse Lupercalia (15 februari) in verband te brengen met de christelijke Valentijnsdag (14 februari) zijn verdacht. De gelijkstelling van de twee illustreert vooral een twintigste-eeuwse neiging om een liefdesfeest af leiden van antieke vruchtbaarheidsculten. Er is ondertussen geen draad bewijs voor een dergelijk verband.
Vaak wordt beweerd dat paus Gelasius (r.494-496) Valentijnsdag in de vijfde eeuw instelde, maar dat is niet waar: wat hij wél deed was een lange, strenge brief schrijven (Brief 100, Aan Andromachus) waarin hij de gelovigen het vieren van de Lupercalia verbood. Die brief noemt geen Valentinus.
Sinds wanneer het martelaarschap van Sint-Valentijn – vermoedelijk de bisschop van Terni in Umbrië, hoewel er andere kandidaten zijn – wordt herdacht, is niet helemaal duidelijk, maar de verering is zeker pas na Gelasius begonnen. Pas in de Late Middeleeuwen werd deze kerkelijke feestdag een liefdesfeest met allerlei folkloristische gebruiken. De oudste verwijzing naar een romantisch Sint-Valentijnsfeest stamt uit Engeland, dateert van rond 1380 en gaat over vogels, niet over mensen. Geoffrey Chaucer schrijft in de Canterbury Tales:
For this was on seynt Volantynys day
Whan euery bryd comyth there to chese his make
Het moge duidelijk zijn dat op het moment waarop Chaucer schreef, negen tussenliggende eeuwen alle herinneringen aan het oud-Romeinse festival hadden uitgewist.
Vruchtbaarheid
Een ander misverstand is het volgende. Tijdens de Lupercalia werden (althans volgens een op Ploutarchos teruggaande interpretatie) de herders en de velden ritueel gereinigd en werd de vruchtbaarheid van de vrouwen verzekerd. Dit werd eerst samengevoegd tot de rituele reiniging van de vrouwen en vervolgens gelijkgesteld aan het zuiveringsoffer dat Maria bracht na haar bevalling (“Maria Lichtmis”, 2 februari). Er is geen enkele overeenkomst, behalve dan dat deze feestdagen allemaal vallen in februari. Dit wil niet zeggen dat er in de Late Oudheid, toen het heidendom plaatsmaakte voor het vroege christendom, géén kruisbestuiving zou zijn geweest. De Romeinse volkscultus in de vijfde eeuw is al in 1931 behandeld door William Green in “The Lupercalia in the Fifth Century”.
De agenda bij Valentijnsdag
Tot zover de dwalingen van degenen die de roomskatholieke heiligenverering willen reduceren tot een samenraapsel van heidense rituelen. (Als u het nog niet in de gaten mocht hebben, beste lezer: er is hier sprake van een agenda uit de tijd van de Reformatie.) Ze waren gebaseerd op althans enige overeenkomsten.
Er is ook nog een laatste misverstand, dat niets meer is dan pure fictie: de Lupercalia zouden een “loterij” hebben gekend waarin jonge vrouwen hun namen op repen papier zouden hebben geschreven en door lootje-trekken aan een jongeman worden gekoppeld. De eerste vermelding hiervan komt uit 1756 en is te vinden in Alban Butler’s Lives of the Fathers, Martyrs and Other Principal Saints. De auteur stelt botweg:
To abolish the heathens’ lewd superstitious custom of boys drawing the names of girls, in honour of their goddess Februata Juno, on the fifteenth of this month, several zealous pastors substituted the names of saints in billets, given on this day. (a.w., “February XIV, St. Valentine, Priest and Martyr”)
Voor deze heidense, onzedelijke, bijgelovige gewoonte bestaat geen enkele aanwijzing. Een Fransman genaamd Douce sleepte er vervolgens in 1807 de Lupercalia bij, waarna dit verhaal, zoals te doen gebruikelijk, door iedereen werd herhaald tot het gold als historische waarheid. Maar er is dus geen enkel antiek bewijs.
Er is heel veel dat we niet weten. Veel mensen vrezen die leegte en vullen deze met nonsens.
Naschrift
Media die de kwakhistorische praatjes over een Romeinse voorganger van Valentijnsdag overnamen, behoren De Telegraaf, De Redactie en het Reformatorisch Dagblad. Gegeven de antichristelijke inslag van het verzinsel mag vooral dat laatste opvallend heten. In het buitenland verzuimde Slate de gegevens te controleren.
Valentijnsdag – allemaal commerciële onzin uit Amerika, bah. Klef gedoe.
Ik vind het inderdaad een louter commercieel gedoe overgewaaid uit Amerika en Engeland. Ik kreeg 50 jaar geleden van een Engels vriendinnetje een kaart rond Valentijnsdag met de pakkende mierzoete tekst:
O will you be my Valentine?
Be mine, be mine, be mine!
Ik begreep er geen snars van en wist niet wie Valentijn was.
Wat mij betreft, mogen ze dit soort tradities afschaffen, maar in Nederland worden dit soort ‘dagen van’ al heel snel tot tradities uitgeroepen. En als het zou afgeschaft worden kom je de heer Wilders tegen die schreeuwt dat ‘ze’ ons Nederland willen afpakken.
Desalniettemin vond ik je stuk over de ‘vermeende oorsprong’ van Valentijnsdag heel interessant, Jona.
Ondanks je mooie stukje is het toch van dat: http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.1206012.
Ik heb Deredactie nog maar eens op je weblog gewezen. Wie weet dat er ooit iemand de moeite doet om verder te gaan dan herkauwen. Ook de heemkundige kring van Berchem had het hierover op FB en is tot de orde geroepen, maar hun invloed reikt minder ver… Volhouden, Jona.