Ik blogde er vorige maand over dat de Iraakse en andere troepen die Mosul bevrijdden van I.S.I.S.-terroristen, omzichtig om de ruïnes van de oude Assyrische hoofdstad Nineve heen trokken. De soldaten gaan zorgvuldiger om met de oudheden dan de verzamelaars, want het staat vast dat gestolen oudheden uit Irak en Syrië inmiddels zonder gêne in de kunsthandel worden aangeboden. Er lijkt sinds de plundering van de Egyptische musea en grafvelden weinig te zijn geleerd.
Het beeldje hierboven is niet door roof verkregen. De vindplaats is bekend: het komt uit het antieke Kalhu, tegenwoordig Nimrud en is in 1960 opgegraven door de British School of Archaeology. Doordat het afkomstig is uit een gecontroleerde opgraving, weten we dat het behoort tot een verzameling van zes beeldjes die ooit stonden op één sokkel – eigenlijk meer een lat. Dit is een stukje informatie dat we niet zouden hebben als dit beeldje illegaal op de markt was gebracht.
Zouden we alleen dit beeldje hebben gehad, we zouden alleen hebben geweten dat dit beeldje een Nubiër voorstelde met een aapje op zijn schouder, een spiesbok en een luipaardenvel. We zouden hebben kunnen vaststellen dat het is gesneden uit ivoor en zouden een Afrikaanse herkomst van dat materiaal hebben kunnen vermoeden. Tot slot zouden we op grond van de langgerekte ledematen hebben kunnen zeggen dat het beeldje is gemaakt door een Fenicische kunstenaar. We zouden dus hebben gedacht dat het beeldje kwam uit Libanon, terwijl het is gevonden in Irak.
We zouden ook niet hebben geweten hoe oud het was. Doordat we echter weten dat het komt uit het gebouw dat bekendstaat als Fort Šalmaneser, kunnen we het nu dateren in de negende of eventueel de achtste eeuw v.Chr. We weten daardoor ook dat het voorwerp een betekenis heeft gehad aan het Assyrische hof. Omdat we bovendien weten dat het komt uit een groep van zes beeldjes, weten we dat het gaat om een groep tribuutdragers.
Zonder gecontroleerde opgraving was dit slechts een oud kunstvoorwerp. Mooi, jazeker, maar het vertelde weinig. Mét een opgravingscontext weten we iets over de betekenis. Het toont een tribuutdrager, maar is zelf ook een tribuut: Afrikaanse ivoor, bewerkt door een Feniciër, aangeboden aan een vorst in Assyrië.
[Dit was de 194e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Is het ivoor niet te dateren met de C-14 methode? Alhoewel dat hoogst waarschijnlijk niet aangeeft wanneer het precies vormgegeven is, kunnen stijlkenmerken dan ook niet enigszins uitsluitsel geven? Alhoewel het leuker is om herkomst en functie te kennen, wat tegelijkertijd ook bijdraagt tot een beter begrip van bepaalde periodes in de geschiedenis.
Fijne dag verder.
Ja, een C14-datering zou mogelijk zijn. Dan krijg je een waarschijnlijkheid voor de datum waarop de olifant is overleden.
Dat zou juist interessant zijn – kunnen we twee dateringsmethoden vergelijken en wie weet een hypothese opstellen ….
Soldaten zouden zorgvuldiger dan verzamelaars met oudheden uit Irak omgaan, omdat deze in de kunsthandel worden aangeboden. Hoe weten we, dat de soldaten niet roven zoals indertijd bij de Amerikaanse invasie onder president Bush? Hoe komen de oudheden in de kunsthandel terecht? Het lijkt me niet juist om dit soort barbarisme enkel aan verzamelaars te wijten.
Zelf verzamel ik antieke munten, die voor een belangrijk deel uit het Midden-Oosten afkomstig zijn. Deze objecten zijn doodse voorwerpen, als er weinig over de achtergrond bekend is. Daarom is het belangrijk, dat schatvondsten en muntvondsten bij opgravingen nauwkeurig geanalyseerd worden. Daarmee krijgen ook de geldstukken in mijn verzameling een verhaal over hun herkomst en over de omgeving, waarbinnen ze functioneerden.
De huidige oorlogen in Syrië en Irak zijn voor iedereen een ramp en dat geldt ook voor verzamelaars met historische belangstelling.
Beste Hans,
Hoe komen de oudheden in de kunsthandel terecht, vraag je je af? Dat is heel goed bekend: door illegale opgravingen en uitvoer zonder vergunning. Meer dan 90%, in sommige categoriën rond de 100%, van de munten in de handel (en vermoedelijk dus ook degene die jij koopt) zijn op die manier de laatste 40-50 jaar ‘boven gekomen’. En dus niet bij opgravingen nauwkeurig geanalyseerd. Zou dat ook gebeurd zijn als er geen verzamelaars waren geweest? Zouden de plunderaars doorgaan als hun vondsten niet meer door verzamelaars gekocht werden? Ik weet het antwoord wel. Koop jij munten waarvan je niet zeker weet dat ze al heel lang in het westen circuleren? Als het antwoord ‘ja’ is ben je dus gewoon medeplichtig aan de doorgaande roof, vernietiging van informatie en daarmee dus ook, voor een klein stukje, aan de oorlogen in Irak en Syrië die daar mede door gefinancierd worden. Als het antwoord ‘nee’ is, heb ik grote bewondering voor je vasthoudendheid, want ‘schone’ munten zijn vrijwel niet te koop.
Overigens is het aantal archeologische objecten dat door Amerikaanse soldaten bij de invasie van Irak is meegenomen verwaarloosbaar klein in vergelijking met de plunderingen in diezelfde maanden via de ‘reguliere’ kanalen van roof en kunsthandel. Het zijn niet de soldaten die het Bagdad-museum hebben geplunderd — maar wel (o.a.) westerse verzamelaars die de geplunderde objecten uiteindelijk hebben gekocht.
Handel kan uitsluitend plaatsvinden als er sprake is van waarde. Dat Jona, ik, en U waarde hechtten aan historische artefacten, ja zelfs aan de context en omstandigheden waaronder ze gevonden zijn is natuurlijk mooi. Loof ons! Maar is het ook vanzelfsprekend? Hecht iedereen op deze wereld daar waarde aan?
Als Berlijn de Ishtar-poort verscheept had naar Irak, had Isis hem opgeblazen. Is dat dan wat we willen? Politieke Correctheid boven alles!
Een wetenschapper zou de reëele wereld toch als uitgangspunt moeten nemen?
Over waarde: dat is dus precies waarvoor we de archeologische beroepscode hebben. Die wordt helaas met voeten getreden, maar het is het beste wat we momenteel hebben. https://apoftegma.wordpress.com/2015/07/28/kennisgeil/
Je verandert van metabasis. Een wetenschapper moet de reële wereld beschrijven. Dat is descriptief. De wetenschap doet dat volgens bepaalde regels. Die zijn prescriptief.
De context waar JL het in zijn stukje over heeft is een integraal onderdeel van de reëele wereld.
John, als Berlijn de Ishtarpoort (overigens, alleen een deel van de tegelbekleding is oud) had teruggeven, was die waarschijnlijk nog gewoon in het museum van Bagdad. Als de poort niet door de Duitsers was opgegraven, was hij misschien later veel beter opgegraven. Als de bommen op Berlijn net iets anders gevallen waren, was de poort er niet meer geweest. Als we moeten rekening houden met ‘what if?’ doen we nooit iets goed. Er zijn in WO II in Europa misschien wel meer oosterse archeologische objecten verwoest dan door ISIS, laten we dat ook niet vergeten.
Niet helemaal ter zake maar te leuk om niet even te melden: het schijnt dat de Processiestraat van Babylon, die uitkomt op de Isjtarpoort, niet stamt uit de tijd van het Babylonische Rijk, maar is aangelegd ten tijde van Antiochos I. Ik kan het niet beoordelen maar weet wel dat Antiochos veel heeft gebouwd in Babylon.
Van die Antiochos heb ik weer een portret op een mooie zilveren munt, die ik in 2010 heb gekocht zonder kwade bedoelingen.