Een meisje van vijftien vindt geschiedenis een stom vak en wil weten waarom het nuttig is. Ik kan daarop verschillende antwoorden geven: officiële antwoorden waarmee je je leraar tevreden stelt, een feitelijk antwoord als je wil weten wat het écht is en een filosofisch antwoord.
Een van de officiële antwoorden is: je leert geschiedenis omdat een beetje kennis van het verleden handig is om het heden te begrijpen. Om een voorbeeld te geven: Nederlanders zijn, meer dan andere volken, gewend over dingen te overleggen. Dat is al eeuwen zo. Het is ontstaan toen we ons land tegen het water moesten verdedigen. Dan is het wel handig om te overleggen en vanouds hebben we daarvoor ook allerlei instellingen: niet alleen voor de polder maar ook voor bijvoorbeeld het bestuur van een stad. Die overlegcultuur is ons altijd goed van pas gekomen en daarom zit ze in ons ingebakken. Als je iets weet van deze geschiedenis, begrijp je waarom politici en managers tegen een muur lopen als ze dit zouden willen veranderen. Geschiedenis kan je dus helpen fouten te vermijden.
Een ander officieel antwoord is dit: geschiedenis is belangrijk omdat het zinvol is kennis te maken met andere meningen dan de jouwe. Ik houd me zelf bezig met de oude Romeinen, Grieken en Egyptenaren. Die leefden heel lang geleden en de mensen wisten toen beslist minder dan wij. Veel van hun opvattingen vind ik verwerpelijk, zoals het toenmalige idee dat vrouwen ondergeschikt waren aan mannen of dat de vrijheid van rijke mensen mogelijk werd door de uitbuiting van slaven. Andere ideeën vind ik echter de moeite van het overwegen waard. In het oude Athene dachten filosofen na over de vraag of democratie wel zo verstandig was – kunnen mensen die niet veel hebben geleerd, wel meebeslissen over moeilijke onderwerpen? Ik vind dat een belangrijke vraag en herken er iets in als ik zie dat de Tweede Kamer over talloze onderwerpen niet luistert naar experts die beter weten. Moet je luisteren naar experts en de democratie laten uithollen, of is de democratie zó belangrijk dat je foute beslissingen maar op de koop toe moet nemen? Ik weet het antwoord ook niet, maar het is fijn te zien dat we niet de enigen zijn die deze vragen stellen.
Dat waren de officiële antwoorden. Het échte antwoord is heel anders. Als iemand je vraagt waarom geschiedenis belangrijk is, stel je gewoon een tegenvraag: “Waarom is een strandwandeling belangrijk? Of een popconcert? Of een computerspelletje?” Je mag van leuke dingen genieten. En geschiedenis kan heel leuk zijn. Veel verhalen zijn gewoon spannend. Ik kan me echter wél voorstellen dat schoolboeken te veel de nadruk leggen op alles wat zo leerzaam is (zie boven) en daarmee het plezier voor je bederven.
Maar ga voor de grap eens kijken in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, naar de tentoonstelling over Egyptische koninginnen: ik weet zeker dat je het leuk zult vinden. Of ga eens een dagje naar het Openluchtmuseum bij Arnhem om te zien hoe de wereld was waarin je grootouders zijn opgegroeid.
En het filosofische antwoord? Élke ervaring die we hebben, hebben we opgedaan in het verleden. Weet je dat een kruispunt gevaarlijk is? Dat heb je ontdekt in het verleden. Denken we dat werkeloosheid niet zo best is? Dat heeft de mensheid ontdekt in het verleden. “Geschiedenis” is dus eigenlijk een ander woord voor “ervaring”. Een goede geschiedenisles kan je wat ervaringen bijbrengen zonder dat je het zélf hoeft mee te maken. Dankzij geschiedenis hoef je niet zelf te beleven wat oorlog is en kun je toch weten dat het heel erg is. En dankzij een héél goede geschiedenisles kun je leren dat je eigen ervaringen worden bepaald door wie jij bent en waar jij woont – en kun je ontdekken dat als je ergens anders bent geboren, je er anders over kunt denken. Je leert je vooroordelen kennen.
Ik ben soms geschiedenisleraar. Ik probeer het tweede antwoord nooit te vergeten: geschiedenis kan gewoon leuk zijn. Vragen waarom het nuttig is, is net zo vreemd als vragen wat het nut is van voetbal. Als mensen plezier hebben, is het genoeg. Als ik mensen kan verrijken door ze te beroven van een vooroordeel, is het beter, maar dat gaat gewoon niet altijd. Genieten van een spannend verhaal is echter genoeg. Geschiedenis is zoiets als Harry Potter of The Hunger Games, met als enige verschil dat het echt is gebeurd.
Je laat de in de praktijk belangrijkste reden weg:
Het vak geschiedenis is propaganda. Het schetst een context voor de huidige maatschappij en de keuze van de behandelde onderwerpen biedt een handvat voor moralistische beschouwingen over wat heel slecht en heel goed was.
Dat geldt al zolang er over geschiedenis geschreven wordt. De ouder geschriften zijn daarin wat doorzichtiger dan de nieuwere.
Geschiedenis verhaalt hoe regeringen de macht kregen, ter ondersteuning van die macht.
Het verhaalt hoe groepen mensen bij elkaar zouden horen en samen een nationaal of federaal gevoel zouden moeten hebben.
Het creëert vijandbeelden door slechte feiten uit het verleden te benadrukken.
Iedere historicus houdt zich bezig met de onderwerpen die in zijn ideologie van pas komen.
Dat ben ik niet met je eens. Historici willen gewoon weten wat er is gebeurd. Dat is belangstelling, geen propaganda.
Althans, zo is het met goede historici. Ik zal de eerste zijn om toe te geven dat veel historici zich lenen voor het propageren van de nationale staat (of “natie-staat” om het lelijke anglicisme te gebruiken dat nu in de mode is). De gênante vertoning rond het Nationaal Historisch Museum, opgericht om de “nationale identiteit” te versterken, zal ik niet snel vergeten. Dat is inderdaad propaganda voor een politiek doel.
Maar geschiedenis behoeft dat niet te zijn.
Jona , ik ben het met je eens, maar zoals geschiedenis onderwezen wordt is het meestal toch een vorm van propaganda. Op mijn christelijk HBS was de schoolstrijd een verplicht nummer en op mijn openbare PABO de industriële revolutie en het daarbij opkomende socialisme ( 70 tiger jaren) . Alleen al de vraag die wordt gesteld ,bepaalt al vaak uit welk vaatje men tapt.
Weinig historici ontkomen er aan, hoe goed en kritisch ze ook zijn, een (min of meer) gekleurd beeld van de geschiedenis te geven, omdat ze noodgedwongen (en vaak min of meer onbewust ) vanuit een bepaald nationaal, ideologisch, religieus of ander standpunt schrijven.
Als vb. zou ik willen noemen de geschiedenis van de politionele acties, de geschiedenis van allerlei bevrijdingsoorlogen, de tot in de twintigste eeuw louter vanuit neerlandocentrisch perspectief beschreven geschiedenis van Nederlands Oost-Indië, etc.
Of dit als propaganda kan bestempeld worden, zou ik niet durven zeggen. Bij propaganda denk ik toch eerder aan totalitaire regimes die voor eigen politiek gewin aan geschiedvervalsing proberen te doen. Ik ben het met Jona eens dat geschiedenis geen propaganda behoeft te zijn. In een vrij land is een onderwerp ook nooit uitgekauwd en benadert steeds meer wat en hoe dingen gebeurd zijn. Er komen steeds meer nieuwe feiten aan het licht en er is voortschrijdend inzicht en moreel besef over de gebeurtenissen. Wat dat betreft is geschiedschrijving door goede historici essentieel en wordt het juist daardoor een echte wetenschap die de mensheid rijker maakt en waarvan deze hopelijk iets leert!
Wat erg angstaanjagend is, is het snel toenemend nationalisme en de xenofobie!
Wat een negatieve levensvisie geef je hier mee aan.
Vriendelijke groet,
Waarom is dat negatief?
Men bedrijft propaganda omdat men denkt een goede zaak te steunen. Men kan het ook idealisme noemen, maar propaganda is volgens mij neutraler.
In de wetenschappelijke zoektocht naar Geschiedenis hoort geen kleuring van de wetenschapper thuis.
Vriendelijke groet,
Wat wel en niet hoort heeft niet zoveel te maken met hoe het is.
Historici beschrijven hoe het is of was. Dat doen ze via regels die zeggen hoe het hoort. Dus er is een scheiding.
Als je stelt hat ‘het vak geschiedenis’ propaganda is, kan ik me daar als historicus nog best in vinden. Maar ‘geschiedenis’ an sich is dat zeker niet. Al zal ik ook nooit durven schrijven dat “Geschiedenis is zoiets als Harry Potter of The Hunger Games, met als enige verschil dat het echt is gebeurd”. Want ik was er niet bij.
Vind je jouw leven stom, vind je de wereld stom, vind je alles van vandaag stom?
Pech gehad, want het is altijd zo geweest en dus zal het altijd zo blijven, niks aan te doen.
…
Of was het ooit anders? Waarom is het veranderd dan? Zouden we dan soms wél zelf iets in te brengen hebben?
Leuk stukje. Bij mij vloeide de keuze voor geschiedenis voort uit mijn fascinatie voor de kracht van verhalen. Bijvoorbeeld als personages in films of toneelstukken merken dat het verhaal met ze aan de haal gaat en hun eigen plannen ontregelt. Vlak voor mijn eindexamen twijfelde ik nog over een studie literatuurwetenschap. Ik koos voor geschiedenis, omdat ik me voorstelde dat dat niet ging over de verhalen die we verzinnen, maar over de verhalen waar we zelf in zitten.
Voor mij geldt iets soortgelijks. Ik ben nieuwsgierig naar het Grote Verhaal. Dat begint met natuurkunde (Oerknal) en eindigt met mij achter mijn computer. JL’s vak is daar een onmisbaar onderdeel van.
Dat zeg je leuk.
Natuurlijk is veel geschiedenis propaganda. Het wordt ook juist interessant als je die gaat ontleden. De kinderen in mijn 5de leerjaar zijn alvast klaar voor een kritische lezing van “horum omnium fortissimi sunt Belgae”. Met een Turkse jongen in de klas met T-shirt waarop in het groot “1453” is het ook boeiend om het te hebben over het verschil tussen “de val van Constantinopel” en “de verovering van Istanbul”.
Voor mij persoonlijk is geschiedenis net als reizen. Waarom zouden we enkel reizen in de ruimte om te leren relativeren en onze ideeën in perspectief te zetten? Tijd is tenslotte ook maar een dimensie.
‘shirt met 1453′. Haha, da’s leuk. Conformeert zich aan de christelijke jaartelling zonder dat hij het door heeft. Prachtig.
Misschien vindt dat meisje geschiedenis stom omdat het voor vijftienjarige meisjes gewoon hoort om dingen stom te vinden, want anders kunnen ze bepaalde vriendschappen of het lidmaatschap van bepaalde groepjes wel vergeten. De mores van haar leeftijdgenoten schrijven voor dat ze bepaalde kleding, haardracht, makeup en popzangers vet moet vinden en de rest, inclusief ouders en andere opvoeders, is gewoon stom. Dat gaat over. Hoop ik. En nu duik ik onder om de flak te ontwijken die hier ongetwijfeld op zal volgen. Hopelijk zit er bij de afschieters dan ook een meisje van 15 dat het niet met me eens is en geschiedenis keigaaf vindt.
Leuk😂
En geschiedenis is gewoon voor nerds voor een puubje🤓
Puberreactie van een 60 jarige.
De twee “officiele antwoorden” (heden begrijpen en andere meningen etc) en het “filosofische antwoord” (ervaringen) zijn zonder meer alledrie prima. Daarom is bestudering van geschiedenis nuttiger dan voetbal. Het “echte antwoord” (leuk) is is ook prima en een goed uitgangspunt als je voor de klas staat, lijkt me.
Onderschat het nut van voetbal niet – het biedt een vruchtbaar en boeiend onderzoeksterrein voor allerlei soorten gedragswetenschappers. Geldt voor de Tour de France trouwens nog meer: doorlopend speltheorie in de praktijk!
Doen ze dan wel eens wat met de resultaten van die onderzoeken. Ik zie alleen maar spelverruwing en hooligans.
Dat zegt wellicht meer over uw oogkleppen dan over voetbal. Want neem nou eens het beroemdste Nederlands Elftal aller tijden:
https://www.youtube.com/watch?v=cfuD282WiWM
Ook in voetbal ziet men blijkbaar vooral wat men verwacht te zien. Daarmee is het eerste positieve onderzoeksresultaat binnen!
(/ tong in de wang)
Het échte antwoord is stom, het is.niet leuk, je kúnt het leuk vinden.
De andere drie antwoorden zijn niet zonder meer belangrijk. Ze krijgen pas waarde binnen een context die door andere geschiedenisadepten wordt gecreëerd.
Kortom, hiermee overtuig ik mijn twaalfjarige dochter niet. Zij kent enkel het nut zoals het nut van voetbal: de gemeenschappelijke canon voor bij het koffiezetapparaat.
Tja, naar mijn mening is geschiedenis wel degelijk propaganda als ze gebracht wordt in de vorm van een bewering als “Nederlanders zijn, meer dan andere volken, gewend over dingen te overleggen. Dat is al eeuwen zo. Het is ontstaan toen we ons land tegen het water moesten verdedigen. Dan is het wel handig om te overleggen en vanouds hebben we daarvoor ook allerlei instellingen: niet alleen voor de polder maar ook voor bijvoorbeeld het bestuur van een stad.”
Dat is een typisch voorbeeld van de gedachte dat Heel Nederland zoals Holland is, maar buiten de rivierengebieden toch niet waar voor Hoog-Nederland. Terwijl daar wel al vanouds overlegstrukturen bestonden, niet voor niets wordt bijvoorbeeld het middeleeuwse Drente wel een boerenrepubliek genoemd, maar dan met marken op het lokale niveau en de Etstoel als hoogste rechts- en bestuursorgaan (waarin gekozen vertegenwoordigers van de zes dingspelen zaten).
Touché.
Het meisje voor wie ik het schrijf, is overigens Noord-Hollands. 😉 Maar je hebt gelijk.
Hee, Jona, ik heb al eerder geschreven dat dat beeld van die Hollandse overlegcultuur behoorlijk verouderd is. Als je per land goed rondkijkt en je gaat ver genoeg terug, blijkt die overal ter wereld voor te komen. Hoe denk je dat de Atheners tot hun vorm van democratie kwamen of hoe Sumerische steden reilden en zeilden, hoe prehistorische boeren hun oogsten planden, hoe jagers en verzamelaars een overval op een kudde gemzen voorbereidden? En om dichter bij huis en tijd te blijven: waar komt het oudste parlement vandaan (Engeland), de oudste boerenrepubliek (Zwitserland) en zo kan ik nog wel even doorgaan. Zodra mensen samen gaan leven in groepen moet er overlegd worden, anders werkt het niet.
Kan het niet laten hè. Waar geschiedenis (of archeologie of wat dan ook) propaganda is, wordt dat op deze site op staande voet als kwakgeschiedenis naar de prullenbak verwezen. Dan valt er een heel eind te gaan voordat we van propaganda bij subjectiviteit komen, en ook daarop zul je Jona niet makkelijk betrappen. @lottifuehrscheim verkondigt geen onzin, het is iets waarvoor men voortdurend op de hoede moet zijn, maar om die reden is geschiedenis dan ook wetenschap. Is er een bepaald geval dat als geschiedenis serieus genomen wordt maar in feite propaganda is, dan hoor ik dat graag.
Wat fijn geschreven! Zo heb ik geschiedenisles ook altijd ervaren, als een verhaal dat voor m’n ogen afspeelt, juist nog ingrijpender omdat het echt is gebeurd.
En dan extrapoleren naar de grote wereld en opeens is het waar voor iedereen? 😀