Misschien is het plaatje hierboven wel het mooiste dat ik de afgelopen tijd heb gezien. Het is een soort stamboom van het mitochondriaal DNA van de mensen in Europa. Het is misschien wat verwarrend omdat “oud” bovenaan staat en “jong” onderaan; archeologen zijn andersom gewend, want in een opgraving liggen de oudste lagen onderaan.
Zo’n 100.000 jaar geleden verlieten zo’n 150 tot duizend mensen (homo sapiens) Afrika en om het Midden-Oosten binnen te trekken. Hun afstammelingen vielen in twee groepen uiteen, die we M en N noemen en kunnen identificeren aan de hand van hun DNA. Groep M trok naar het zuiden van India en naar Australië, waar mensen wat trekjes hebben bewaard van de oorspronkelijke bewoners van oostelijk Afrika. Andere M-mensen trokken naar Siberië en belandden uiteindelijk in Amerika.
Groep N (bovenaan in ons plaatje) bereikte Centraal-Azië en viel in diverse groepen uiteen, waarvan er twee uiteindelijk in Amerika zouden belanden. De groepen die voor mijn verhaal interessant zijn, zijn U en R. Afstammelingen van U (rechts op het plaatje) met prozaïsche namen als U4 en U5 bereikten Europa, waar ze leefden als jagers en verzamelaars. In het plaatje zijn ze aangegeven in blauwe vierkantjes; de rode vierkantjes duiden op een Aziatische vestigingsplaats.
Dit deel van het plaatje heeft een lichtblauwe achtergrond, wat wil zeggen dat we in de voorlaatste geologische fase zitten, het Pleistoceen. De grens van lichtblauw naar lichtgroen onderaan op het plaatje is de laatste ijstijd, waarna het groene deel het huidige geologische tijdvak aanduidt, het Holoceen. U4 en U5 waren dus al in Europa vóór de laatste ijstijd. Ze bereikten Europa zo’n 47.000 jaar geleden en leefden daar samen met een oudere mensensoort, de neanderthalers. Wellicht kent u de boeken van Jane Auel, zoals De stam van de holenbeer, waarin deze twee mensensoorten naast elkaar leven.
Dan komt de ijstijd. Die dwingt deze vroege mensen, die leefden als nomadische jagers en verzamelaars, op zoek te gaan naar andere woonplaatsen. Zo zien we dat een ondergroep van U5, U5b1b, is beland in het Atlasgebergte: mensen die besloten vanuit Iberië de zee over te steken en daar een nieuw bestaan opbouwden. Een verwante groep vinden we daarentegen bij de rendierjagers in het uiterste noorden: mensen die na de laatste ijstijd weer naar het noorden trokken, achter hun prooien aan.
Ik vind het plaatje hierboven een prachtige illustratie: kristalhelder toont het de tijdvakken door middel van een achtergrond, de vestigingsgebieden van de diverse groepen door middel van gekleurde vierkantjes én de verwantschap van de diverse groepen. Eén detail is nog even uw speciale aandacht waard. De meeste groepen vallen uiteen in wat ik maar even zal aanduiden als vorken met twee punten: N valt uiteen in N1 en R, R valt uiteen in R0 en U, X valt uiteen in X1 en X2. Slechts een paar groepen waaieren echt uiteen en dan moet u vooral letten op H, die tijdens de laatste ijstijd uiteenvalt in niet minder dan vijftien subgroepen. Dit is het mooiste van deze illustratie. Binnenkort meer.
Ik heb het interessante artikel gedownload en opgeslagen in Word. Maar wat ik ook probeerde, het is me niet gelukt het fraaie DNA-schema scherp te krijgen. Een “klik” had geen enkel gevolg.
Aha, ik zie het al: de computer heeft ongevraagd aan het plaatje een extensie toegevoegd. Dit is wat je hebben moet: https://mainzerbeobachter.files.wordpress.com/2017/03/europees_mtdna.jpg
http://www.hud.ac.uk/research/researchcentres/targ/
en dan onderin op de pagina
Een eerste korte opmerking
Het laaatste glaciaal begon 100.000 jaar geleden en de overgang naar het holoceen markeert de definitieve opwarming korte na de jongste Dryas
In het hele glaciaal zijn er periodes met een minder koud weer/klimaat in Europa
De oversteek van Spanje naar N-Afrika kan dan in een tijdelijk maximum (minimum in Europese temp) geweest zijn
Een interessant onderwerp.
Ik ben benieuwd naar het onderwerp.
Vriendelijke groet,
Een kleine opmerking. Zo’n 100.000 jaar geleden verlieten 150 tot 1.000 mensen Afrika: daar zijn inderdaad sporen van gevonden. Vaak aangeduid als Out of Africa migratie 1. De explosie van een vulkaan op Sumatra 75.000 jaar geleden ongeveer (de krater is nu het Toba-meer) had zo’ n impact op het menselijk leven dat alle Homo Sapiens buiten Afrika het niet overleefden. N en M verlieten dan ook pas na deze explosie Afrika (N is waarschijnlijk zelfs op het Arabisch schiereiland ontstaan). Deze migratie wordt aangeduid als Out of Afrika migratie 2. N en M zijn dus van een migratie meer dan 25.000 jaar later.
Ik verheug me alvast op de volgende gedachte over prehistorisch DNA.
De invloed van de eruptie op de leefomstandigheden is nog niet zo eenduidig:
Ash from the Toba supereruption in Lake Malawi shows no volcanic winter in East Africa at 75 ka
Christine S. Lanea1, Ben T. Chornb, and Thomas C. Johnson
PNAS: doi: 10.1073/pnas.1301474110
Ik hoorde vorig jaar ook dat de migratie van M+N één migratie was. Ik weet er te weinig van om te oordelen.
Jona, de discussie over de migratie van M + N als één migratie wordt al begin deze eeuw gevoerd. Delen van de populatie van Zuid-Oost Azië en Australie hebben namelijk zowel haplogroep M als N. Daarentegen komt in de Levant (en ten noorden daarvan) alleen N voor.
Toch één migratie? Splitsing van N? Terug-migratie?
Eind vorig jaar verscheen:
https://bmcevolbiol.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12862-016-0816-8
Volgens mij is het laatste hierover nog niet gezegd.
Dank je wel!
Dat het laatste woord nog niet is gezegd… gelukkig maar! Het is leuke materie.
”We conclude that the hypothesized
“volcanic winter” that followed the Toba eruption did not have
a significant impact on the climate of East Africa and was not the
cause of a human bottleneck in Africa around 75 ka B.P” : Aldus het rapport. Gelukkig maar, anders was er geen Homo Sapiens meer over. Ik had het ook over buiten Afrika. Na de eruptie ontbreekt ieder spoor van Homo Sapiens buiten Afrika. Een lichte klimatologische wijziging was kennelijk al genoeg om Homo Sapiens in Azië te doen verdwijnen. Daar heb je geen ”volcanic winter” voor nodig.
Daarnaast denk ik dat de ”human bottleneck” meer slaat op de discussie over het overleven van een Homo Sapiens populatie in een groot deel van Zuidelijk Afrika versus een klein groepje van 30-300 individuen aan de zuidkust in Zuid-Afrika en niet betrekking heeft over het verdwijnen van de Homo Sapiens in Azië 75.000 jaar geleden.
goed dat je deze aanvulling geeft
verder een artikel gevonden waarin wordt berekend dat er een behoorlijke keeling was maar dat deze zo’n tien jaar duurde en dus geen klimaatverandering gaf in de betekenis dat het “weer” decennialang veranderde
zo’n vernadring was bijv de younger dryas
Dank. Kun je een link sturen naar dit artikel?
Het leuke van bovenstaande reacties is dat ik ontdek waar in mijn netwerk de kennis zit over dit onderwerp.