[Twee weken geleden blogde ik over het feit dat we er maar op moeten vertrouwen dat de voorwerpen in de musea echt zijn. Het is denkbaar dat voorwerpen die pakweg een halve eeuw geleden zijn aangekocht door nietsvermoedende museummedewerkers, vals blijken als ze met moderne technieken worden onderzocht. Ondertussen zijn die vervalsingen echter deel gaan uitmaken van de data waarop onze oudheidkundige kennis is gebaseerd. Een meta-analyse zou daarom best nuttig zijn maar die is nooit uitgevoerd.

Stomtoevallig stuitte ik vorige week op twee voorbeelden van deze problematiek. Binnenkort een charmant beeldje uit Reims, vandaag een voorwerp waarover ik al eens blogde. De gastauteur, Eduard Alofs, is bouwkundig ingenieur en in Leiden aan het promoveren op oorlogvoering te paard in Azië. De eerste vier delen van zijn Studies on Mounted Warfare in Asia zijn reeds verschenen in War in History.]

Onlangs werd uit het Azerbeidzjan Museum in Tabriz de bovenstaande vergulde zilveren schaal gestolen. Er werd al getwijfeld of dit een echte Sassanidische schaal was, maar nu kunnen we niet meer de proef op de som nemen en het metaal aan een nadere analyse onderwerpen. Is dat jammer? Nou, nee.

Eerst wat over die Sassaniden. Het deel van het rijk van Alexander de Grote dat door zijn generaal Seleukos was ingepikt werd in de tweede eeuw voor Christus door Iraanse nomaden uit Centraal-Azië veroverd, onder de dynastie van de Arsakiden. Net als de oude Grieken en Romeinen noemen we die veroveraars de Parthen, naar de eerste Iraanse provincie waar ze zich vestigden, Parthië. In de derde eeuw na Christus werd de laatste telg uit die Parthische dynastie van de Arsakiden, Artabanos IV, verslagen en gedood door een opstandige vazal uit Persis, Ardašir. Die veroverde vervolgens het Parthische Rijk en nog zo wat, en vestigde de Perzische dynastie van de Sassaniden. De Sassaniden heersten tot de komst van de Arabieren in de zevende eeuw na Christus over wat ook wel het tweede Perzische Rijk wordt genoemd. Het eerste Perzische Rijk was dat van de Achaemeniden, waar Alexander een eind aan had gemaakt.

(Was daarmee een eind gekomen aan de Parthische dynastie van de Arsakiden? Nee, een tak van de dynastie werd voortgezet in een klein land aan de rand van de Romeinse en Perzische rijken, Armenië. Tot ver in de Sassanidische periode wisten de Arsakidische koningen van Armenië het hoofd boven water te houden door te schipperen tussen Rome, Perzië en de eigen oproerige adel.)

Terug naar die gestolen schaal uit Tabriz. Er zijn veel stilistische redenen om aan de echtheid van dit vaatwerk te twijfelen, maar ik wilde het eigenlijk vooral hebben over de militair-technologische kant van de afbeelding. Eén stijlkenmerk is echter zo opmerkelijk dat ik er wat over moet zeggen, en dat is het onderwerp van de afbeelding.

Op Sassanidische schalen wordt een beperkt aantal onderwerpen afgebeeld, en één van de meest gebruikelijke is de jagende Perzische vorst die wilde dieren afslacht, meestal met pijl en boog, maar soms ook met lans, zwaard, dolk, werpspies of zelfs lasso. De linker figuur is in zekere mate met de conventies van zo’n jachtschaal in overeenstemming, maar hij jaagt niet, hij duelleert, met de rechter figuur. Dat is vreemd, want oorlog wordt niet op de Sassanidische zilveren schalen afgebeeld.

Nu is er een Sassanidisch genre waarin dat duelleren van de Perzische vorst wel het gebruikelijke onderwerp is, namelijk de rotsreliëfs die de Sassanidische heersers overal in hun rijk lieten uithouwen om hun militaire successen te herdenken. De rechterfiguur op de uit Tabriz ontvreemdde schaal is afkomstig van één van de bekendste van die reliëfs, het reliëf in Firuzabad dat de overwinning van de eerste Sassanidische vorst Ardašir I op de laatste Arsakide Artabanos IV afbeeldt.

Een koningsfiguur van een jachtschaal en een Parth van een overwinningsreliëf zijn dus bij elkaar geplakt, beide met de uitdossingen die bij die verschillende genres horen: de jager in tuniek en broek, en de verslagen Parth in wapenrusting.

[Een gastbijdrage van Eduard Alofs. Wordt om half tien vervolgd.]