Heel, heel lang geleden hoorde ik iemand uitleggen waarom de nimf Kalypso verliefd werd op de Griekse held Odysseus en waarom ze hem zeven jaar bij zich hield. Ik sta er niet voor in dat dit de uitleg is die de mensen in de Oudheid aan het verhaal gaven, maar dat is niet zo belangrijk. Mythen zijn immers van iedereen die ze nodig heeft en vandaag zijn wij dat.
In elk geval: Kalypso is onsterfelijk en Odysseus is dat niet. Dat laatste is wat hem voor haar aantrekkelijk maakt. Zijn tijd is beperkt en zijn beslissingen hebben consequenties. Als hij een verkeerd besluit neemt zal hij de gevolgen moeten dragen. Hij kan nooit helemaal opnieuw beginnen en dat maakt zijn leven een stuk interessanter dan dat van de onsterfelijke, die de tijd heeft een vergissing te herstellen. Alsof het leven een computerspelletje is waarin je op elk moment kunt terugkeren naar een punt dat je hebt gesaved.
Die mogelijkheid heeft een sterveling dus niet. Zoals gezegd: zijn keuzes doen ertoe. De sterveling heeft daarmee echter ook iets moois binnen handbereik: als hij een goede keuze heeft, is hij blij. Omgekeerd kan hij ook pech hebben en ongelukkig zijn. De onsterfelijke goden kennen noch geluk noch ongeluk.
Ik vermoed daarom dat ze anderen ook niet gelukkig kunnen maken, want ze kennen noch die toestanden noch de wegen waarmee je gelukkig dan wel ongelukkig wordt. Kalypso kon Odysseus niet gelukkig maken. Je snapt waarom hij niet bij haar wilde blijven en smeekte – zoals afgebeeld op het Romeinse olielampje hierboven – of hij mocht vertrekken.
Ik moet het dus voor één keer oneens zijn met de dichter: de goden zijn, anders dan hij schrijft, niet gelukzalig. Het leven van de onsterfelijken is eigenlijk nogal saai. En alsof dat nog niet erg genoeg is gaat dat saaie leven ook nog eens oneindig lang door.
[Dit was de 233e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Het aardige is, dat juist dat thema ‘onsterfelijkheid’ deel uitmaakt van de discussie tussen Calypso en Odysseus. Calypso belooft Odysseus, als hij bij haar blijft, onsterfelijkheid (Od. 5.209). In zijn reactie zegt Odysseus dat hij ook wel weet dat zijn vrouw Penelope het aflegt tegen Calypso als het gaat om schoonheid en lengte (! Goden onderscheidden zich van stervelingen door o.m. hun lengte), want Penelope is een mens, terwijl Calypso niet alleen onsterfelijk is, maar zelfs niet veroudert; maar desondanks verlangt er hij elke dag naar om naar huis te gaan (Od. 5.216-220). Aan Calypso’s onsterfelijkheidsaanbod wijdt hij geen woord: dat weegt blijkbaar in geen enkel opzicht op tegen zijn verlangen naar huis.
Ik vind het prachtig.
“Het leven van de onsterfelijken is eigenlijk nogal saai.”
Nogal wat christenen kunnen maar niet begrijpen dat precies daarom hun heilsverwachting nogal onaantrekkelijk is voor hedendaagse ongelovigen.
Oneindige tijd is nog steeds tijd. Wie dat concept toepast op een hiernamaals, komt inderdaad op een weinig aantrekkelijk vooruitzicht uit. Lijkt me vooral heel vermoeiend. Dat krijg je nu als je een term als “eeuwig” in religieuze teksten letterlijk wil nemen.
Wat de gevoelens van Kalypso betreft, in de film Troy verwoordt Achilles het zo: “I’ll tell you a secret. Something they don’t teach you in your temple. The Gods envy us. They envy us because we’re mortal, because any moment might be our last. Everything is more beautiful because we’re doomed. You will never be lovelier than you are now. We will never be here again.” Ik weet niet of de schrijvers zich hiervoor door een tekst uit de oudheid lieten inspireren.
Heaven is a place where nothing ever happens, zongen de Talking Heads al.
In “Mens, een ding” viel Majakovski in slaap toen hij in de hemel was.
“De onsterfelijke goden kennen noch geluk noch ongeluk.”
Weet je dat wel zeker, Jona? Natuurlijk maakten de Grieken hun goden naar hun eigen beeld en gelijkenis en schreven ze hen ook alle menselijke eigenschappen en tekortkomingen toe. Neem nou Hera, toch niet de eerste de beste op de Olympus. Die werd toch voortdurend geplaagd door jaloezie en haat vanwege alle strapatsen van haar broer-echtgenoot. Neem ook Demeter die jarenlang vol verdriet naar haar door Hades ontvoerde dochter Persephone ging zoeken. Geluk en ongeluk zijn toch complexe resultanten van allerlei emoties en gevoelens, als haat, liefde, jaloezie, etc.. Met steeds de aantekening dat de mythologie meer over de vereerders van de goden zegt dan over de goden zelf.
Cesare Pavese wijdde aan dit onderwerp een prachtig poëtisch boekje:
Dialoghi con Leucò. Ook in het Nederlands vertaald. warm aanbevolen!