En dan sta ik in een museum en dan sta ik dus ineens te stuiteren. De inscriptie hierboven stond erbij en keek ernaar.
Wat is er zo bijzonder? Eerst maar even de tekst. Er staat:
IMERIX SERVOFR-
EDI F BATAVOS
EQ ALA
…ISPANO
…NNOR XXVIII
STIP VIII
…S E
Als we de afkortingen uitschrijven, enkele beschadigde letters aanvullen en een spelfout corrigeren, staat er
Imerix Servofr-
edi filius Batavus
eques ala
Hispanorum
annorum XXVIII
stipendiorum VIII
hic situs est
In het Nederlands:
Imerix, Servofredus’
zoon, een Bataaf,
ruiter in het Eskadron
van de Spanjaarden,
achtentwintig jaar oud,
met acht jaren in militaire dienst,
is hier bijgezet.
Er is een hoop over te vertellen. Om te beginnen zien we hier twee Germaanse namen: volgens deze taalkundige blog de namen *Īmirīkz en *Sarwafriþuz, die respectievelijk “krijgsheer” en “gewapende bescherming” zouden betekenen. Die namen passen thematisch mooi bij een andere Bataafse naam, namelijk Civilis: *Kivilaz zou weleens “strijder” kunnen betekenen. Ik meen dat een vierde Bataafse naam, Chariovalda, zoiets betekent als “leider van het leger”. Een kwartet van krijgshaftige namen, dat zegt iets over het zelfbeeld van zo’n stam.
De inscriptie, die behoort tot de collectie van het archeologische museum in het Kroatische Zadar, is gevonden in Burnum. Dat was in de eerste eeuw een Romeinse legioenbasis, maar er waren daar ook hulptroepen gestationeerd. Dat kon ruiterij zijn: legioenen hadden namelijk weinig ruiters, dus een flankerend eskadron kon bruikbaar zijn en het Eskadron van de Spanjaarden kan inderdaad zo’n taak hebben gehad. Het is interessant dat er na 86 in Burnum geen legioenen meer waren en dat we het eskadron vanaf dan ook aantreffen aan de Beneden-Donau. We kunnen dus beredeneren dat Imerix vóór 86 is overleden.
Verdere precisie is onmogelijk maar speculeren is natuurlijk toegestaan: Imerix behoorde misschien bij de eenheden die betrokken zijn geweest bij de Bataafse Opstand (in 69-70) en hij is, toen de orde was hersteld door onder meer het uit Spanje afkomstige Tiende Legioen Gemina, toegevoegd aan een flankerende eenheid die met dat legioen was meegekomen en die na 70 is overgeplaatst naar Dalmatië. Tegen dit idee pleit overigens dat de eenheid in de inscriptie geen nummer heeft, wat na de legerhervormingen van keizer Claudius (r.41-54) niet zo heel gebruikelijk is. Misschien leefde (en overleed) Imerix dus wel ten tijde van keizer Tiberius (r.14-37) of Caligula (r.37-41). We weten het niet.
Kortom, een leuke inscriptie. Mooi ook. Ik vind die ruiter gewoon prachtig. En ik stuiterde omdat dit een van de oudste afbeeldingen moet zijn van iemand uit wat nu Nederland heet.
[Dit was de 236e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
zie ook http://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/26467/26467___.PDF
Dank voor dit uitvoerige en zeer interessante artikel!
Wel een aparte “lans”(?) heeft ie in zijn rechterhand…
Mooi verhaal! Maar wat is er is, als je dan toch een anachronisme wilt gebruiken, mis met het woord eskadron?
Niks. Verbeterd. Ik had mijn hoofd er even niet bij.
Als dit de oudste is dan moet-ie ook maar in het regeerakkoord, ook al kon hij het Wilhelmus niet zingen.
Opmerkelijk vind ik de vertaling van ala met squadron. De cavalerie is/was ingedeeld in regimenten. Een squadron plaats ik meer bij de luchtmacht. Nederengels in de 1e eeuw?
jacob krekel
Net als de vorige reageerders viel ik enigszins over het woord “squadron”. Met de drie eskadrons huzaren van Jaap van de Merwe in mijn achterhoofd, lijkt die term me inderdaad beter.
De grafsteen is trouwens prachtig. Vooral het zeshoekige schild is interessant. Zie ik nu goed dat Imerix geen zwaard heeft?
Is er meer bekend over het Bataafse Germaans? Waarom horen we daar zo weinig over?
van Dale:
__________________________________
squa·dron (het; o; meervoud: squadrons)
1
eskader van vliegtuigen
___________________________________
es·ka·dron (het; o; meervoud: eskadrons)
1
ruiterafdeling
2
afdeling tanks
_______________________________________
Even geplukt van Wikipedia:
A squadron was historically a cavalry subunit, a company sized military formation. The term is still used to refer to modern cavalry units but can also be used as a designation for other arms and services.
Maar wordt ook gebruikt voor marine en luchtmacht onderdelen:
https://en.wikipedia.org/wiki/Squadron
Dat is Engels, geen Nederlands
Inderdaad. Anglicismen kun je beter vermijden. De meeste zogenaamde taaladviezen mag je met een korreltje zout nemen, maar wie een anglicisme bezigt – zoals degenen die het niet meer hebben over “de nationale staat” maar over “de natie-staat” – verraadt eenzijdige belezenheid en gebrek aan kennis van zaken. 😉
Anglicismen vermijden prima, maar dan zul je het ruiterij moeten noemen (dat vast ook wel weer ergens anders vandaan komt). Squadron of variaties daarop worden wereldwijd echt gebruikt voor landmacht, marine en luchtmacht eenheden.
Laat ik voorop stellen dat ik niet twijfel aan de naam Servofredus.
Wat echter vreemd is, is de etymologische verklaring van de persoonsnaam Servofredus, waar gebruik wordt gemaakt van de Ijslandse letter þ. Dit is een letter uit het Ijslands alfabet. Liefhebbers van de thrillers van Arnaldur Indriðason zullen dit weten, want in de inleiding staan steeds regels voor de uitspraak van de afwijkende letters (vooral in de namen natuurlijk)
Wikipedia:
De letter thorn (þ) geeft de klank weer die men ook tegenkomt als de th in het Engelse think (ongeveer als de Griekse letter Θ (theta)), en de eth (ð) is daar de stemhebbende variant van (als de th in het Engelse that of de Griekse letter Δ (delta). De thorn komt uit het oude runenalfabet.
IJsland werd tussen 800 en 1000 bevolkt vanuit West-Noorwegen. Het IJslands heeft zich ontwikkeld uit het Oudnoors in die periode. Als je een consequente spelling in het Nederlands hanteert, of liever nog in het Engels, waar het een uitspraakverschil oplevert, zou de transcriptie dus Servofrethus moeten zijn. Maar wat vreemd is, is dat hier bij een een inscriptie (uit de tijd dat de Bataven , die voortreffelijke auxilia van de Romeinen waren), in de etymologische afleiding gebruik gemaakt wordt van een teken dat toen misschien nog niet gebruikt werd.
Samen met CK hierboven vraag ik me af wat voor soort (Germaanse) taal de Bataven spraken en of er contacten waren met het Oudnoors?
Ik heb op diverse plaatsen gezocht maar nergens vind ik hier informatie over.
Overigens is het zeer de vraag of de Nederlanders zich afstammelingen van de Bataven mogen noemen. Na ca. 400 A.D. duiken de Bataven praktisch niet meer op in de literatuur, nadat ze zich met de Franken hebben vermengd. Vervolgens is vanaf de Tachtigjarige oorlog de Bataafse mythe gecreëerd, zoals we weten. Net zoals de Belgen zich niet meer kunnen beroepen op de lovende woorden van Julius Caesar, is de Bataafse mythe vooral in latere tijden ten onrechte gecultiveerd. Bij Tacitus kregen ze een goede pers, maar in hoeverre een en ander niet afgeleid is van de Chatti weten we nog niet, dacht ik.
Ik heb op diverse plaatsen gezocht naar hun taal, maar kwam niet veel verder dan dat ze een soort Proto-Germaans gesproken zouden hebben. Ik dacht dat daarover nog niet zo heel veel bekend is, maar ik ben geen germanist.
Jona, ik zou graag weten of over die taal van de Batavi iets meer bekend is en waar je zoaiets kunt vinden?
Ik denk dat ik daaraan een blogstukje ga wijden, aan dat wat we over het Bataafs weten.
Dat er bij de etymologische afleiding van een woord een teken gebruikt wordt dat toen misschien nog niet gebruikt werd, is niet zo gek. We hebben het immers over een taal die nog helemaal niet werd opgeschreven. Wat we doen, is dus de fonologie (de klanken, zeg maar) van die taal reconstrueren, en die klanken vervolgens opschrijven met moderne, fonetische symbolen: gewoon om aan te geven hoe ze indertijd (waarschijnlijk, min of meer) werden uitgesproken. In dat ‘fonetische alfabet’ wordt de Engelse beginklank van het woord ’think’ veelal weergegeven met een þ, en de beginklank van ’that’ met een ð. Dat zijn inderdaad de symbolen die we als letters in het IJslands tegenkomen (daar hebben we zo ook vandaan) – maar dat impliceert dus absoluut niet dat er contacten waren tussen het Frankisch en het Oudnoors. Wel waren beide talen natuurlijk verwant: het Oudnoors was een Noordgermaanse, het Frankisch een Westgermaanse taal. Dat iemand die Sarwafriþuz heette (nogmaals: dat is een moderne weergave van hoe die naam ongeveer moet hebben geklonken) zijn naam met Latijnse letters als Servofredus opschreef, is begrijpelijk vanuit het begrip ‘etymologisering’: het pogen om zo’n buitenlandse naam nog een enigszins Latijnse betekenis mee te geven, in dit geval door Sarwa- te verlatijnsen tot servo-, wat op zich een keurig Latijn. Omdat het Latijnse alfabet voor de klank þ geen equivalent heeft, werd natuurlijk gekozen voor de letter die de klank weergaf die daar het dichtstbij kwam, de d.
“wat op zich keurig Latijn is”, dat poogde ik 3 regels van onderen te schrijven.
Tjonge, en ik schreef ook nog twee keer ‘Frankisch’ i.p.v. ‘Bataafs…
Dank voor deze verduidelijkingen! Kan het een Freudiaanse verspreking zijn omdat we te weinig van het Bataafs weten? 🙂
Misschien wel aardig even te melden dat de IJslandse Þ wel wat oudere wortels heeft. Het is een letter die het Oudnoors heeft meegenomen vanuit het runenschrift toen men Oudnoors in het Latijnse alfabet ging schrijven. Als rune gaat het terug tot tenminste de 2e eeuw, dus niet al te lang na Imerix. Mogelijk nog wel verder terug, maar we weten niet precies hoe oud het runenschrift is.
Verder wat gmknepper zegt, m.a.w. eigenlijk is het niet relevant of deze letter al bestond tijdens Imerix’ leven.
De discussie of beide namen op de grafsteen Germaans of Keltisch zijn doet mij denken aan zelfde discussie over Malorix en Verritus. Ook toen was voor beide taalgroepen iets te zeggen en kwamen we niet verder met taalanalyse. Probleem zit hem in de indeling Keltisch/ Germaans die de Romeinen ooit gemaakt hebben: die hebben we overgenomen. Eenduidig bewijs dat de Bataven Germanen zijn en een Germanse taal spraken ben ik nog niet tegengekomen. Het zelfde geldt overigens voor de aanname dat ze Keltisch spraken. Zoals gezegd met taalanalyse komen we niet verder.Dit vereist een multi-disciplinaire aanpak.
Ik verheug me op het blogstukje over wat we weten wat Bataafs is.