Cerkno is een dorpje in westelijk Slovenië, richting Italiaanse grens. Archeologen vonden in een grot die “Divje babe” wordt genoemd het bovenstaande voorwerp: een stuk bot, afkomstig van een holenbeer, waarin gaten waren geboord. Een fluit.
Een leuke vondst natuurlijk, maar de echte sensatie was de ouderdom: het voorwerp is 60.000 jaar oud. Dat is fors ouder dan twee andere fluiten, die beide zijn gevonden in zuidelijk Duitsland, te Hohler Fels en Geiβenklösterle. Die zijn zo’n 39.000 tot 40.000 jaar oud. De fluit uit Cerkno is dus niet zomaar wat ouder, maar heel erg veel. En dat maakt het ook heel erg veel leuker.
De huidige mens, die we homo sapiens noemen, is niet de enige mensensoort. Vóór ons leefde de homo neanderthalensis ofwel de neanderthaler, die zo ongeveer 40.000 jaar geleden is uitgestorven. Het is verleidelijk een verband te leggen met de aankomst van de homo sapiens, die iets daarvoor in Europa was gearriveerd. Het was toen erg koud en het lijkt erop dat de moderne mens daar beter op was voorbereid dan de neanderthaler, al is niet helemaal duidelijk hoe precies.
Lange tijd is de neanderthaler getypeerd als ons achterlijke familielid, maar daar is inmiddels enige verandering in gekomen. Neanderthalers hadden grafrituelen – al is dit misschien een wat groot woord voor het manipuleren van menselijke resten – en maakten eenvoudige wandschilderingen in grotten. Ook hadden ze sieraden van dierentanden en vogelklauwen. En ze maakten dus muziek.
Dat kunnen de neanderthalers niet hebben geleerd van de homo sapiens, want die was 60.000 jaar geleden in geen velden of wegen te bekennen. De migratie vanuit Afrika naar Europa was op dat moment ongeveer tot in Israël of Libanon gekomen.
En dat maakt de fluit Cerkno zo bijzonder. Het is vermoedelijk een redenatiefout, maar misschien toch enigszins verhelderend, om een analogie te maken tussen de vroegste mensen en moderne kinderen. Het maken van eenvoudige schilderingen en het gebruik van dierenresten als sieraden – dat zijn betrekkelijk eenvoudige dingen, die een kleuter ook zou kunnen. Een kleuter kan ook op een xylofoon timmeren en rammelen met sambaballen. Maar echt muziek maken, melodieus, dat vergt coördinatie van ritme en melodie. Verschillende delen in je hersens moeten samenwerken.
Zoals gezegd: ik sluit niet uit dat dit een drog-analogie was. De comments hieronder staan open voor wie het beter weet. Maar toen ik deze fluit in Ljubljana zag liggen in het Nationaal Museum van Slovenië, voelde ik ineens een zeker ontzag voor de neanderthaler. Dat hij niet zo achterlijk was als vroeger werd aangenomen, dat was ik me ergens wel bewust, maar als je zo’n fluit ziet liggen, valt het muntje pas echt.
[Dit was de 238e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Bij een fluit verwacht ik een mondstuk en een enigszins gesloten einde. De lucht moet er namelijk makkelijk in kunnen zonder luchtverlies en dus een smalle opening hebben die geheel in de mond kan of waar de lippen zich omheen kunnen sluiten of waar je met een gerichte luchtstraal in kunt blazen. En de lucht moet er minder makkelijk weer uit kunnen anders verwaait de luchtstroom voordat er een toon gevormd is.
En vingergaten lopen bij fluitachtigen niet door en door want dan kun je alleen spelen als je evenveel duimen als vingers hebt.
Dit lijkt me dus geen fluit maar eerder een snorrebot.
https://www.google.nl/search?q=snorrebot&tbm=isch
Nee, je kunt er echt op fluiten. Er zijn replica’s gemaakt en het klinkt nog heel aardig ook. Ik denk dat ze het gebrek aan mondstuk compenseren met getuite lippen.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Snorrebot
Ongelooflijk Manfred! Jouw snorrebot lijkt he-le-maal niet op die fluit.
De Wiki gaat over de beschrijving. Voor gelijkenissen kun je de Google-link gebruiken.
Is het mogelijk dat deze fluit van een veel ouder bot gemaakt is? Is dit te herleiden uit de boorgaten of kan het enkel gemaakt zijn op het moment dat het bot nog vers was?
Goede vragen. Maar het antwoord, dat weet ik helaas niet.
Hadden de paleontologen net zo mooi bedacht dat die eerder gevonden fluiten lieten zien waarin de ‘artistieke’ Cro-Magnon-mensen zich onderscheidden van de Neanderthalers met hun suffe gereedschappen…
Zie bijv Herzogs Cave of Forgotten Dreams.
Hoe het klinkt:
Dank!
Dit is dus een totaal andere ‘fluit’ en niet representatief voor het doorboorde bot van Jona.
Zie (en hoor): http://visitcerkno.si/en/archaeological-park-divje-babe/
‘Boštjan Gombač playing World’s Oldest Musical Instrument Neanderthal flute replica’
Het boek uit 2013 ‘Denken wie ein Neandertaler’ van de auteurs Thomas Wynn en Frederick L. Coolidge blijkt uit het Engels te zijn vertaald. Voor de goede orde: het is HohleR Fels.
Verbeterd!
Vergelijk echter het Subkapitel ‘Namensgebung’ in de Duitse Wikipedia, trefwoord ‘Hohler Fels’.
Het betreffende Subkapitel blijkt trouwens ‘Namensgeschichte’ te heten.
En volgens de nomenclatuurregels moeten genusnamen met hoofdletter en soortnamen met kleine letter beginnen.
Mooi, zo’n vondst.
Stap voor stap blijkt homo sapiens sapiens – zoals wij onszelf wat onbescheiden noemen – minder uniek dan hij gedacht had. Eerdere mensen, zoals Homo Heidelbergensis en Neandethalensis blijken steeds meer gekund te hebben dan “wij” voor mogelijk hielden. De eerste commentaren op dit blog beginnen, heel karakteristiek, met ontkenning. “wij” zijn uniek. Nee dus, ook in het dierenrijk worden steeds meer tot dan toe uniek gedachte menselijke vaardigheden ontdekt. Het verschil tussen hedendaagse mensen en Neanderthalers was overigens zo klein dat ze gemeenschappelijke nakomelingen hebben (alle Europeanen en de meeste Aziaten).
Helaas is bij onze wat verdere voorvaders het bewijsmateriaal nog veel schaarser dan bij de oudheid. Je kunt bijna nooit zeggen dat iets in een bepaalde periode is begonnen of was afgelopen, maar alleen dat er uit die periode de eerst of laatste vondst was. Lang heeft men b.v. gedacht dat de Neanderthalers omstreeks 40.000 BP waren uitgestorven, zoals in dit blog nog is vermeld. Tot in een grot bij Gibraltar een vondst uit 28.000 BP de grens weer flink opschoof. We kunnen nu dus zeggen dat de jongste Neanderthalers waarvan resten gevonden zijn toen leefden, maar niet dat ze toen uitstierven. Het is immers uiterst onwaarschijnlijk dat dit nu net de resten van de allerlaatste Neanderthalers waren.
jacob krekel
Ik heb de indruk dat “Hohle Fels” niet fout is. O.a. het museum in Blaubeuren hanteert die schrijfwijze. Zie bv: https://www.urmu.de/de/Museum%2BSteinzeithöhlen/Welterbe-erleben
In de standaardtaal is Fels mannelijk, maar – inderdaad – zie de uitleg in de Duitse Wikipedia bij trefwoord ‘Hohler Fels’ waarnaar ik heb verwezen
Mag ik aanbevelen het woord redenatie te vervangen door redenering?
Ook in mijn gevoelsbeleving, komt de keuze voor het woord redenatie over als een, vrij bruuske, inbreuk op het kwalitatief hoogwaardig, en bij voortduring wetenschappelijk beredeneerd niveau van de door u aangevoerde argumenten, overwegingen, interpretaties en conclusies.
Dat niveau verdient het predicaat ¨redeneringen¨.
Zie s.v.p. ook: https://www.taaluilen.nl/taaltips/redenering-redenatie/
Bien à vous,
JL
Inmiddels al meer dan 30 jaar lees ik constant dat Neanderthalers niet zo achterlijk waren als ‘vroeger’ werd aangenomen, dus voor je zou mogen veronderstellen dat dit intussen gemeengoed is. Maar ook de MB stipt het nu weer aan. Terwijl je altijd zo kwaad wordt op het blijven rondhangen van verouderde opvattingen…
Maar Jona schrijft toch dat het al bekend was?
‘Dat hij niet zo achterlijk was als vroeger werd aangenomen, dat was ik me ergens wel bewust’
De grap is dat zo het beeld van achterlijke Neanderthalers blijft terugkomen.
Ja, dat schrijft Jona wel, maar hij is het eigenlijk wel eens met de kritiek. Het is geen gelukkig frame.
Kom ook net terug uit Slovenië en heb geloof ik twee dagen na Jona de fluit gezien.
Wat ook niet onvermeld mag blijven: er zijn archeologen die denken dat het helemaal niet om een fluit gaat. De ronde gaten zouden de tandafdrukken van een hyena zijn. Ook over de datering is niet iedereen het eens: er wordt ook aan een datering rond 30.000 voor Christus gedacht, en dan is het dus een fluit van homo sapiens sapiens, want de neanderthaler was toen al uitgestorven.
Voor het Nationaal Museum is er geen discussie mogelijk: de fluit is van een neanderthaler. Zij zijn blij dat het een unicum is, maar dat hoort reden voor twijfel te zijn. Waar geen twijfel meer over bestaat zijn de geestelijke vermogens van de neanderthaler.
Dan had die hyena wel een rare bek want er zitten tenminste vier gaten in.
http://www.greenwych.ca/4-HOLES.JPG
Ik heb inmiddels betere afbeeldingen gevonden die laten zien dat de gaten niet helemaal doorboord zijn geweest. Dat maakt het meer waarschijnlijk dat het om een fluit ging.
https://nutcrakerman.files.wordpress.com/2016/01/divje-babe.jpg
Ik heb nu nog trauma’s van de blokfluitlessen op de lagere school.
En dan lees ik nu dat zelfs Neanderthalers konden fluiten ….
A-muzikale groet,
De grot van Chauvet uit Herzogs cave of forgotten dreams maakte mij duidelijk dat je erg moet oppassen om de ontwikkeling van de mensheid te beschrijven als de ontwikkeling van een kind naar de volwassenheid. De tekeningen in die grot bleken te getuigen van een goed ontwikkelde tekenvaardigheid en heel veel ouder te zijn dan de bekendste grottekeningen die voor de ontdekking bekend waren. Men ging uit van een zich ontwikkelende tekentechniek en daarom werd de datering van de tekeningen aanvankelijk vaak verworpen. Maar het waren geen kinderen die tekenden, het waren volwassenen en die kunnen met de nodige aanleg toch heel veel vaardigheid opdoen. En als ze het niet waren, dan kan in enkele generaties zich een soort school ontwikkelen.
Soms twijfel ik een beetje aan de Neandertaler. Ik vraag mij wel eens af of de typische Neandertaler niet geheel valt binnen de verscheidenheid van de huidige mensheid. Als ik een reconstructie zie van een Neandertaler vraag ik mij af of ik die niet gewoon op straat tegenkom (niet beledigend bedoeld)