Ik blogde onlangs over een recent bezoek aan Bastogne, waar we een curieus oorlogsmonument zagen. Op die druilerige vrijdagmiddag reden we verder naar het zuiden, richting Luxemburg, waar we de Titelberg wilden bekijken. Dat is een oud Keltisch heuvelfort, vrijwel zeker de voornaamste nederzetting van de stam van de Treveri. Later zou Augusta Treverorum hun hoofdstad zijn, het huidige Trier.
Laat ik maar eerlijk zijn: de Titelberg viel tegen. Om te beginnen omdat je moet weten hoe je er moet komen (de weg naar het plateau begint aan de zuidelijke kant van de heuvel, niet aan de noordkant). Eenmaal boven staan er op sommige plekken in het bos weliswaar borden met uitstekende uitleg, maar wat er feitelijk valt te zien is een beetje teleurstellend. Op twee plaatsen zijn de ruïnes aanschouwelijk gemaakt, maar ja, dat zijn alleen wat kelders en putten. Een gereconstrueerde boerderij zou leuker zijn geweest.
Ik had dit kunnen weten. Het was immers niet voor het eerst is dat ik een ritje maakte naar zo’n La Tène-heuvelfort. Voor ik verder ga: “La Tène” is de archeologische naam voor een IJzertijdcultuur in ruwweg de gebieden waarvan óf antieke auteurs zeggen dat er Kelten woonden óf taalkundigen hebben vastgesteld dat er talen werden gesproken die lijken op het huidige Iers. Je kunt al die gebieden als Keltisch typeren, maar het is een erkend lastige typering.
Terug naar het bezoek aan heuvelforten. Een jaar of wat geleden gingen we op een middag naar de Oberleiserberg, even ten noorden van Wenen. Ook zo’n hooggelegen prehistorische nederzetting waar je je, als je bovenaan staat, afvraagt wat je eigenlijk heeft bewogen er naartoe te komen. Wel een prachtig uitzicht overigens, vanuit de wachttoren, dus wel degelijk de moeite waard.
Het bezoek aan een ander heuvelfort, Kelheim in Beieren, was vooral de moeite waard doordat ernaast een negentiende-eeuws monument stond voor de oorlog tegen Napoleon, de Befreiungshalle, met prachtige classicistische sculptuur. (Het museum in het dorpje in het dal is overigens erg leuk.) Nog een ander voorbeeld: in Slovenië hebben we onlangs Rifnik bezocht. Ik heb er een goede herinnering aan, maar dat is vooral door de klim er naartoe. Nu ik erover nadenk: het Franse Alesia vond ik ook interessanter om de historische gebeurtenis dan om de archeologische resten.
Nee, de Titelberg, Kelheim, de Oberleiserberg, Alesia en Rifnik zijn niet mijn favoriete locaties. Toch ben ik blij dat ik er ben geweest. Je krijgt wel een idee van de omvang van die Keltische heuvelforten. Het zijn geen heuveltoppen, het zijn enorme plateaus. Opvallend is ook hoe wijds het landschap is waarover je kunt uitzien. Misschien ben ik daarvan meer dan anderen onder de indruk omdat ik hier in Holland nooit een heuvel van enige betekenis zie, maar ik sluit niet uit dat de Kelten bij de keuze van hun woonplaatsen een bepaald gevoel van ruimtelijkheid verkozen.
Laatste punt: die nederzettingen werden stuk voor stuk ontruimd in de Romeinse tijd. De bevolking van Rifnik verkaste naar de plek in het rivierdal die nu Celje heet, de Titelberg maakte plaats voor Trier. Toen de Bataven zelf het Valkhof in Nijmegen in brand hadden gestoken, lieten de Romeinen de stad herbouwen in wat nu het Waterkwartier heet. In de Late Oudheid keerde men terug naar die heuveltoppen: in Nijmegen naar het Valkhof, vanuit Celje naar Rifnik. Ook op de Oberleiserberg dateren de resten uit de voor-Romeinse tijd en de Late Oudheid. Het illustreert, denk ik, het zelfvertrouwen van de pax romana dat de Romeinen de in onrustiger tijden zo belangrijke heuvelforten negeerden en de voorkeur gaven aan de vruchtbare riviervlakten.
Ga anders eens kijken op de Heuneburg, tussen Stuttgart en Bodensee.
Die staat al héél lang op mijn verlanglijstje.
Een vreemde verschuiving van hoog naar laag en weer naar hoog gelegen.
Vriendelijke groet,
Niet vreemd als je het bekijkt vanuit de context van veiligheid. De heuvelforten waren gewoon vluchtburchten, waar iedereen in tijden van onzekerheid naar toe vluchtte, meestal met medeneming van het zo belangrijke vee. De Romeinse periode bracht en lange tijd van rust en zekerheid, en steden in vlaktes en riviervalleien. Maar het einde van die periode bracht weer onrust en onveiligheid, en naast sterk krimpende steden en nieuwe vluchtburchten (burgi) worden de heuvelforten overal weer benut voor een tijd.
Ik heb indertijd van een bezoek aan Autun en Bibracte begrepen dat een belangrijke reden voor de romeinen om de heuvelforten te laten ontruimen en steden in dalen te stichten een militaire was. In geval van opstand hadden de opstandelingen die goed te verdedigen heuvelforten niet om zich te verschansen.
Maiden Castle vond ik best indrukwekkend, al regende het toen oude wijven.
Ik bezocht dit voorjaar de Glauburg, een half uur van Frankfurt. Klein uurtje rijden vanaf de Saalburg. Het is een heuvelfort met aan de voet van de helling een grafheuvel, die is uitgegraven en gereconstrueerd. Tegen de heuvel staat nu een schitterend museum met de vondsten uit het vorstengraf. Zie: http://www.keltenwelt-glauberg.de/de/veranstaltungen/sonderausstellungen/
Hoofdrol voor een manshoog standbeeld voor een vorst (of godheid?). E.e.a. dateert uit ca 500 bce. Uit die periode dateert ook de Hüneburg, dat zelfs ‘stadse’ vormen aannam. Het is nog steeds bijzonder dat in de periode 550-450 bce een aantal bijna-steden tot ontwikkeling kwamen in Keltisch Europa, die later weer werden verlaten of zelfs verwoest. De Kelten hadden toen blijkbaar geen ‘steden’ meer nodig, maar een exacte verklaring is er schijnbaar nog niet. De Glauburg had waarschijnlijk militair en logistiek een strategische positie vanwege de zoutwinning in de laagvlakte van de Wetterau waar het op uit kijkt.
Van Alesia herinner ik mij voornamelijk het uitzicht op Alesia en omgeving vanaf een heuveltop ten zuiden van Alesia, hoger gelegen.
Vanuit dit vermoedelijke hoofdkwartier van Caesar kon je de gehele omgeving overzien en kreeg je een indruk van de geweldige inspanning die nodig was voor de dubbele omsingeling.
Dat keldertje doet me heel erg denken aan een mikveh.
jij bent gemeen! 😉
Jona beste kerel je bent gewoon totaal verwend door al die duizenden bezoeken aan prachtige klassieke ruïnes in Europa en Azië! je moet met een ander ook naar die bijna kale heuvel kunnen kijken en je ondanks het ontbreken van gebouwen en palissades toch kunnen voorstellen hoe het ooit geweest is. Ik heb (tot wanhoop van mijn echtgenote) in Engeland vele heuvelforten bezocht, soms met nog een vage omwalling en soms helemaal niets. Al eens bij Rhenen op de Grebbeberg geweest? Vliedbergen zoeken in Zeeland is ook leuk. 🙂