Als iets te mooi is om waar te zijn, is het meestal niet waar. En simpele aforismen om informatie terzijde te schuiven, zoals in de vorige volzin, zijn meestal te simpel. Een voorbeeld is de bovenstaande gem: een gesneden steen die gebruikt werd als zegel. Gevonden in Pylos in het graf van iemand die rond 1450 v.Chr. moet zijn overleden.
U leest hier en daar waarom dit te mooi is om waar te zijn. Het lijkt eigenlijk wat te gedetailleerd om met vijftiende-eeuwse technieken te zijn gemaakt. Misschien, zo oppert een van de betrokkenen, had de maker een oogafwijking waardoor hij op korte afstand scherper zag dan andere mensen. Je zou ook kunnen overwegen dat het voorwerp een vervalsing is, ware het niet dat het afkomstig is uit een gecontroleerde opgraving.
Dat zegt heel erg veel maar het sluit – zoals op de sociale media al is geopperd – een vervalsing niet uit. In Nijmegen zijn bijvoorbeeld in 1995-2000 enkele “vroegchristelijke” voorwerpen opgegraven die pas later als vervalsingen zijn ontmaskerd. Als ik het wel heb, legde een van de opgravers die in de opgraving neer, liet hij ze door anderen vinden en liep hij pas tegen de lamp toen een christelijk symbool bleek te staan op een scherf uit de tweede eeuw vóór Christus. Misschien is dat ook nu het geval, al zou ik mijn geld inzetten op “echt”.
Uiteindelijk vertrouw ik de wetenschap namelijk voldoende, maar ik begrijp ook degenen die denken dat het voorwerp vals is. De opgravers in Pylos zijn in het verleden niet vies geweest van overdreven claims. Nu overdrijven oudheidkundigen eigenlijk altijd, maar de archeologen in Pylos overtroffen elk redelijk pessimisme. Het is logisch dat het publiek ze, nu ze iets hebben gevonden dat werkelijk interessant is, niet meteen gelooft. Denk aan de Nijmeegse aquaductenaffaire, die groot kon worden omdat er al een zekere scepsis is over archeologie.
En er is nog een punt. Steeds opnieuw wijzen de archeologen erop dat er een homerische connectie is. Pylos was de stad van Nestor, een held uit de Trojaanse Oorlog, en het graf dat ze nu onderzoeken kan dat zijn van een van Nestors voorouders. Nu zal ik als eerste erkennen dat in de gedichten van Homeros zo nu en dan echo’s uit de Bronstijd kunnen klinken (voorbeeld), maar die zijn zó subtiel dat je een vooropleiding nodig hebt om ze op waarde te schatten. Het is wat overdreven om een derde van een stukje van koud duizend woorden te wijden aan dit aspect.
Kortom, ik wil best geloven dat dit voorwerp echt is, maar de betrokkenen hebben een gewoonte zichzelf te overschreeuwen. Dat probleem is groter dan alleen de authenticiteit van een mooie gem uit Pylos. Wat we als burger mogen verwachten is een zakelijke, rustige overdracht van informatie. Die ontbreekt en voor de media is het moeilijk om op goede wijze aandacht te besteden aan de oudheidkundige wetenschappen. Dat probleem kun je oplossen door de oorzaak weg te nemen en wél te investeren in betrouwbare wetenschapscommunicatie. Je lost het niet op door jezelf nog harder te overschreeuwen, want daarmee roep je de scepsis over jezelf af.
De gem uit Pylos is nauwelijks illustratief voor Homeros. Hij is daarentegen heel representatief voor een tak van wetenschap die meer is geïnteresseerd in snelle publiciteit dan in het verwerven en verspreiden van duurzaam inzicht.
Mijn vraag (zelf beeldhouwer zijnde) zou zijn: was er in die tijd gereedschap aanwezig om zo gedetailleerd te kunnen werken? Is dat bij opgravingen van dat tijdvak daar of in de buurt gevonden. Oogafwijking vind ik een te ver gezochte verklaring. Als ik naar dit werk kijk, leg ik gelijk gereedschap klaar om zo te kunnen werken en die moeten van goed gemaakt metaal en bloedscherp zijn.
Koperen gereedschap, als ik het goed heb. Maar de Egyptenaren maakten in die tijd ook best fijn werk, dus vind ik het niet zo geheel ongeloofwaardig.
Dat is waar,maar dat gereedschap was heel gauw bot en om er goed gebruik van te maken moet je de beitel in een hoek van 90 graden op de steen zetten. Met de legering die de Grieken konden maken werden de beitels scherper en harder en kun je de beitel schuin in je hand nemen. Dat geeft gelijk meer vrijheid, die vrijheid zie je terug in de ontwikkeling van hun beelden van de kouroi tot de laookon groep. Bij deze foto staat niet welke steen het is maar ik durf een weddenschap af te sluiten dat het een vrij harde steen is, anders nu je het niet zo hoogglanzend polijsten. Het lijkt mij dat zo’n handje op dit kleine oppervlak niet met puntbeiteltjes gedaan is.
Misschien was er al wel een beeldhouwer/graveur die diamant als gereedschap had ontdekt. Klein stukje ervan of een ander hard steentje op een stokje bevestigen en je kunt de hardste steen bewerken.
De tekening in het artikel in de New York Times geeft nog aanzienlijk beter weer wat er op het zegel te zien is. De afbeelding komt me ongelooflijk bekend voor, vooral het merkwaardige schild. De voorstelling is in elk geval nagenoeg gelijk aan wat hier te zien is:
https://static.cambridge.org/resource/id/urn:cambridge.org:id:binary:20161110085803034-0278:9781316227718:10754fig2_2.png?pub-status=live
Het plaatje – dat je wel even horizontaal moet spiegelen – komt uit een artikel dat helaas achter een betaalmuur zit. Google geeft nog net als beschrijving:
“Impression of an early Mycenaean gold cushion seal from Shaft Grave III, Grave Circle A, Mycenae, showing a duel between a sword-bearing and a spear-bearing …”
De voorstelling uit Mycene is veel simpeler, maar afgezien van de dode op de grond is wat wordt uitgebeeld vrijwel hetzelfde. De overwinnaar heeft hetzelfde golvende haar, de overwonnene dezelfde helmbos, het schild heeft dezelfde vorm. Op deze website staat een lo-res foto van het zegel: http://www.salimbeti.com/micenei/shields1.htm
Of dit allemaal iets zegt, weet ik niet. Maar als mensen iets wilden vervalsen, dan hadden ze een duidelijk voorbeeld.
Er zijn nog drie ringen gevonden lees ik. Maar het artikel achter een betaalmuur. Bah! Maar schitterende ring, de kleding lijkt wel kelties!
Het is inderdaad te mooi om waar te zijn. Het is wel heel vreemd dat iemand kan geloven dat dit uit 1450 BC stamt, of we moeten de kunstgeschiedenis serieus gaan herzien… Is er inmiddels kunsthistorisch naar de afbeelding gekeken? De twee strijders en hun compositie zijn op zijn best min of meer gekopieerd van Griekse vaasafbeeldingen (uit, ik zeg het uit mijn hoofd, de zesde eeuw BC), maar waarschijnlijker nog geënt op 16e tot 19e eeuwse genrestukjes van strijdende Grieken/Romeinen. De dode figuur (en zijn houding) onderaan is de typische bladvulling die je daar ook aantreft. En tenslotte: voor een dergelijke gedetailleerde weergave van menselijke lichamen (spieren!), deze compositie en dynamiek, moet je in Griekenland nog eens tien eeuwen wachten…
Ik denk zelf dat het wel degelijk echt kan zijn. Als de opgravers zichzelf niet zouden hebben overschreeuwd, zouden ze vermoedelijk op hun woord zijn geloofd.
De beste vervalsingen worden niet opgemerkt, omdat ze heel dicht bij ons verwachtingspatroon liggen…
De voorstelling zou toch echt wel als Myceens beschouwd kunnen worden. Het bolle schild in de vorm van een ‘acht’ zou ik zelfs onmiskenbaar Myceens willen noemen. Zie het plaatje achter het eerste linkje in mijn reactie hierboven. De dode figuur is interessant. Er is nog een andere Myceense zegel van een strijd tussen een zwaardvechter en een speervechter waarop ook een derde te zien is, maar die lijkt eerder toe te kijken. Ook interessant is dat de dode figuur een zwaard droeg (dat ligt nu op de grond). In de Myceense voorstellingen wint de zwaardvechter het doorgaans van de speervechter, maar hier heeft kennelijk een zwaardvechter het onderspit moeten delven.
Heb je naar de helm gekeken van de rechter figuur die een zwaard in zijn nek krijgt? Dat is toch een hoplietenhelm, of in ieder geval daarvan afgekeken?
De tekening in het NY Times-artikel biedt meer details. Ik zou het geen hoplietenhelm noemen, althans als je daarmee de bekende, nauwsluitende Korinthische helm bedoelt.
Nee, de helmbos hoort niet bij een hoplietenhelm, die waren kleiner. Deze soort helmbos is ook afgebeeld op een zilveren vaas uit Mycene, dus het klopt allemaal precies, het is alleen allemaal zo gedetailleerd, zelfs de meest gedetailleerde muurschilderingen uit Pylos en Tiryns zijn abstracter. Technisch kan het volgens mij wel, ik heb ooit een ornament gezien, gemaakt van minuscule goudkogeltjes, maar authentiek. De theorie was dat het door kinderen was gemaakt. Maar daarvoor zijn de details van uitrusting en anatomie op dit voorwerp weer te precies en “volwassen”.
Ja, zo’n doorzichtige fout zou zelf weer te mooi om waar te zijn geweest zijn. Ik zie nu ook dat die grote bobbel een groot schild uit de Myceense tijd voorstelt.