Een tijdje geleden maakte ik voor de Livius.org-website een webpagina aan over diverse soorten natuursteen. Die diende vooral om te kunnen linken naar foto’s als ik eens zou moeten verwijzen naar een stuk marmer. Het is niet de allermooiste pagina maar u vindt die hier.
Toen ik die pagina af had, zocht ik de plaatsen op waar ik het woord “marble” had gebruikt, omdat ik daarvandaan moest linken naar de nieuwe pagina. Dat vind ik meestal het leukste klusje omdat ik dan allerlei oude schrijfsels tegenkom, waar ik dan vaak iets zie dat verbeterd kan worden. Of ik houd er mijn kennis mee op peil. Dit keer belandde ik op enkele webpagina’s die ik had gewijd aan de spijkerschriftteksten die bekendstaan als de Achaimenidische koningsinscripties: een klein corpus van nogal stereotype teksten die ik ooit online heb geplaatst omdat niemand anders de moeite nam. En toen viel me iets grappigs op.
De Achaimenidische koningsinscripties zijn geschreven op diverse materialen: gouden bekers, zilveren platen, kleitabletten, een standbeeld van grauwacke en diverse soorten natuursteen – waaronder marmer. We weten ongeveer waar dit gesteente in die tijd werd gevonden: uitsluitend in Griekenland, namelijk in Attika, rond Efese en op de eilanden Naxos, Paros, Thasos en Prokonnesos. Het laatstgenoemde eiland zou later Marmara komen te heten en daarnaar is het mooie gesteente vernoemd. Later zouden ook andere gebieden leverancier worden, maar zo ver was het in de Achaimenidische tijd dus niet. Iran kende bijvoorbeeld geen marmergroeven.
Anders gezegd: de op marmer geschreven koningsinscripties zijn geschreven op geïmporteerd materiaal. Het leuke is nu dat ze allemaal dateren uit de tijd van koning Darius de Grote (r.521-486) en zijn zoon Xerxes (r.486-465). Daarna stopt het. Dat kán samenhangen met het gegeven dat ook het aantal inscripties na het midden van de vijfde eeuw v.Chr. begint af te nemen, maar het zijn er volgens mij nog altijd voldoende om de verdwijning van de marmeren inscripties leuk te vinden.
Ik neig daarom naar een andere verklaring, die zo niet juist dan toch intrigerender is: namelijk dat Perzië niet langer de marmermijnen kon exploiteren. Anders geformuleerd: we hebben hier een archeologische bevestiging van de informatie uit de geschreven teksten – want uiteraard weten we uit auteurs als Herodotos al heel lang dat de Grieken hun onafhankelijkheid in 480-475 wisten te bevechten. Als ik gelijk heb, weten we het nu een fractie zekerder.
“Prokonessos” zal toch wel “Prokonnesos” moeten zijn.
Verder vraag ik me af of ‘importeren’ en ‘exploiteren’ elkaar niet uitsluiten. Het eerste woord suggereert exploitatie door de bewoners van de genoemde streken en eilanden (Grieken van diverse pluimage dus), gevolgd door aanschaf door de Perzen. Het tweede woord suggereert exploitatie door de Perzen zelf. Bij Efese (onderdeel van een Perzische satrapie) kan ik me iets bij exploitatie door de Perzen zelf voorstellen, bij Attika toch een stuk minder.
Dat laatste heb ik ook gedacht: het marmer kan zijn gekocht. Maar zoals ik het heb begrepen waren mijnen destijds niet permanent in gebruik. Iemand (Darius) gaf opdracht stenen te winnen en daarna ging de groeve weer dicht. Er was dus geen vanzelfsprekende handel zoals in de hellenistische en Romeinse tijd.
Anders gesteld: kunnen we – met enige slagen om de arm – veronderstellen dat de Perzen hun inscripties kerfden in marmer uit Efese? Zie ik het goed, dan was dat het enige deel van ‘Griekenland’ (zoals je het hierboven noemt) dat gedurende langere tijd onder hun controle stond. Van de genoemde eilandjes weet ik het niet zeker, maar Attika was natuurlijk nooit Perzisch gebied. Alleen in Efese konden de Perzen tussen ruwweg 547 BCE (annexatie Ionië) en 479 BCE (Griekse bevrijding) vrij stevige controle over de marmergroeven uitoefenen. Na 387 BCE (vrede van Antalkidas) en tot 334 BCE (Alexander zet pro-Perzische oligarchie af) had de exploitatie weer hersteld kunnen worden, maar werd kennelijk geen marmer meer gebruikt voor inscripties.
Het onderschrift van de foto zou bijna net zo goed kunnen luiden: Hollywood sign in aanbouw.
https://www.discoverlosangeles.com/sites/default/files/styles/article_section/public/media/activities/points_of_interest/hollywood-sign-aerial-view.jpg
“Stad in marmer”, appendix 2: ook een hele mooie opsomming met technische info.
Dat is inderdaad een leuke ontdekking. Over hoe het komt kun je van alles verzinnen.
Bij gebrek aan diepgaande kennis opper ik b.v. het volgende: Perzische mijnbouwers wonnen marmer in Griekenland (waarom niet als ze er goed voor betaalden). Dat begon problemen te geven want de Grieken kregen last van bouwwoede en wilden “hun” (als hun geen anachronisme is) marmer zelf houden. Eigen marmer eerst. Dat nam Darius niet en hij stuurde een leger om de aanvoer veilig te stellen. Dat ging in 490 BP een beetje mis, waarna zoon Xerxes het nog eens dunnetjes over deed. Gewoon een imperialistische oorlog om grondstoffen dus, zoals er daarna nog zo veel gevoerd zijn. Het geeft de Perzen in elk geval een goede reden om zo veel soldaten naar Griekenland te sturen.
jacob krekel
Beste Jona,
Op deze site is naast werk van Michel Angelo ook een video over een marmergroeve in Carrara anno nu.
file:///Volumes/G-DRIVE%20mobile%20USB/Italian%20Renaissance/Michaelagelo%20Buonarroti%20(1475-1564)/Michaelagelo%20Buonarroti%20(1475-1564)%20Sculptures/%20Michelangelo%20at%20the%20Marble%20Quarries%20%7C%20The%20Metropolitan%20Museum%20of%20Art.webarchive