Stel, je zit in een café waar alle gasten over alles hetzelfde zouden denken. Dan zou de conversatie snel ten einde zijn. Er zouden nooit kroegruzies ontstaan, maar meer voordelen kan ik zo snel niet bedenken. Als er geen verschillende visies, geen verschillende interesses, geen verschillende vooronderstellingen zijn, is er geen uitwisseling van ideeën en is een café eigenlijk nogal saai.
Zo zie ik het ook met onze cultuur. Als iedereen dezelfde belangstelling zou hebben, is de lol er snel vanaf. Hoe meer meningen en ideeën, hoe rijker een cultuur. Helaas heeft niet iedereen daar belang bij. Ik heb het eerder opgemerkt (en in die zin is dit stukje evenmin een bijdrage aan de variatie) maar de grootste vijand van een gevarieerd cultureel leven is een sinister en sluw sujet: uw boekhandelaar.
Die heeft namelijk geen enkel belang bij een breed aanbod. Hij moet immers al die boeken met al die uiteenlopende meningen op voorraad hebben en opslagruimte is kostbaar. Als iedereen daarentegen alleen de laatste Grunberg zou lezen, hoeft hij maar één titel op voorraad te houden. Sneaky als uw boekhandelaar is, manipuleert hij u dus om zoveel mogelijk de titels te kopen die iedereen leest. Vandaar dat u wordt overvoerd met nieuws over literaire prijzen: eerst de long list, dan de short list, vervolgens de nominatie, tot slot de prijsuitreiking. U raakt geïnteresseerd, koopt het gehypete boek en laat de rest liggen. Hierboven ziet u de kortingsbon die ik kreeg van mijn Amsterdamse boekhandelaar, die ook liever heeft dat hij alleen maar “toptitels” op voorraad hoeft te hebben. Alles om onze belangstelling te richten op titels die de boekenbranche de moeite waard vindt. We worden afgericht.
En dat is erg. Want de boeken die het makkelijkste te hypen zijn, zijn die van auteurs die het op TV goed doen (leuke kop, vlot van de tongriem gesneden, geen al te moeilijk verhaal). En die zien we dus steeds opnieuw terug. Een veelvoud aan ideeën verschraalt tot een beperkt aantal.
Een bijeffect: het is schadelijk. Ik heb al eens beschreven hoe het boek over de ondergang van het Romeinse Rijk van Maarten van Rossem, die als celebrity eigen publiciteit heeft en door de boekhandel graag wordt gehypet, het veel betere boek van Jeroen Wijnendaele onverkoopbaar maakte. Niet alleen verschraalt onze cultuur, we zien ook nog dat goede informatie wordt verdrongen door slechte.
Dit alles is al erg genoeg. Maar wat ik dus niet snap – en ik zeg dit niet ironisch, het is geen retorische vraag – is waarom respectabele kranten dit spelletje meespelen. Deze december ziet u weer de eindejaarslijstjes. Ander voorbeeld: het Handelsblad laat u een boek kiezen uit een selectie van boeken die allang aandacht hebben gehad. Méér aandacht voor wéér hetzelfde. Terwijl je als krant ook kunt kiezen voor honderd mini-recensies van titels die eigenlijk ook besproken hadden moeten zijn. Of een oproep aan de lezers kunt doen om de boeken te bespreken die de krant heeft gemist. Ideeën genoeg, maar de krant benut december om de aanslag op de letteren nog eens wat extra kracht bij te zetten.
Boekverkopers zijn niet dom. Journalisten zijn niet dom. Dat ze dit spel meespelen, ik begrijp dat gewoon niet.
Het Handelsblad heeft helaas al jaren aan respectabiliteit ingeboet. Zozeer zelfs dat ik mijn abonnement heb beëindigd. Ik ben uitgeweken naar het buitenland.
Er zit niet alleen een marketing-technische reden achter het aanbod van een boekhandel. De specifieke balans die een boekhandel zoekt is eveneens gericht op commerciële continuïteit. (Zodat een boekhandel überhaupt overeind blijft.)
Bovendien is de boekenbranche een samenspel tussen boekhandels, uitgevers, critici en. …. jawel, lezers. De lezer mag zich ook wat kieskeuriger en veelzijdiger tonen, vind ik. Ben alleen bang dat de meeste lezers volmaakt gelukkig zijn te lezen wat hun collega’s, vrienden of schoonzussen ook lezen. Gelukkig zijn er lezers die boeken die niet op voorraad zijn bestellen in de boekhandel, die hen vervolgens heel graag bedient.
En wat betreft de bon: noem een branche die zonder welke voorwaarde of addertje-onder-het-gras dan ook vijf euro korting cadeau doet? (Betrek ik nog niet eens de Wet op de Vaste Boekenprijs in de discussie.)
Overigens vind ik ook jammer dat sommige ‘slechte’ boeken het beter doen dan wat ik kwalitatieve boeken vind. Maar ik weet ook dat er heel veel stille goede boeken zijn die jarenlang zonder al te veel ophef of tamtam blijven verkopen en hun werk doen. Veel hangt af van marketing, mond-op-mond en soms belachelijk grote inspanning om een boek bekendheid te geven. Vraag me af of dat ooit anders is geweest…
Een groet van je boekhandelaar: het is nog erger, we weten nog niet eens op wélke ’toptitels’ we je die korting gaan geven. Ik gok op de shortlist van de NS Publieksprijs (dat boek van Mak is zeker interessant). Maar je weet dat onze boekhandel ook de ándere toptitels verkoopt. Dat is het enige punt dat ik ter verdediging kan aanvoeren als boekverkoper, recensent en jurylid: de lijsten vullen elkaar aan. Zo heeft de NRC Boekenredactie geen van de ECI Literatuurprijs-shortlisttitels in hun lijstje opgenomen. En goede lezers slalommen wel om de pr heen, toch?
Het gaat om verkoopcijfers, klikken of clicks, kijkcijfers enz. Commercie heeft de inhoud overgenomen. Als het veel verkoopt dan is het blijkbaar goed, trending. Wat niet trending is blijkbaar niet interessant. Sociale media promoten ook trending bijdragen of video’s. De gevolgen zien we steeds duidelijker
“U raakt geïnteresseerd”
Nee hoor – Oscars, Cesars, Emmy’s interesseren mij al niet en die ken ik dan nog bij naam.
Journalisten zijn niet dom. Krante-eigenaren ook niet. Voor hen geldt hetzelfde: eenvormigheid, vooral als die gekoppeld is aan hypes (hoe hijgeriger hoe beter), drukt de kosten. Journalisten worden dus in een competitie gedrukt waarin scoren en eenvormigheid stimuleren bepalende kwaliteiten zijn. De hoernalisten winnen dan.
Dit is natuurlijk geen volledig gedetermineerd proces. Er zijn nog wel Nederlandstalige kwaliteitskranten, alleen niet meer in Nederland – hoewel kwaliteit in kranten lastig uit te roeien blijkt, zodat we niet verbaasd hoeven te zijn om af en toe restanten terug te vinden. Jouw fout is dat je daaraan vastklampt en de algemene trend niet wilt zien. Dat pleit uiteraard voor je vriendelijke karakter, maar is ook een uiting van een welbekend psychologisch verschijnsel: welbevinden wordt bevorderd door optimisme en gaat een beetje ten koste van realiteitszin (een overgesimplificeerde weergegave, want de verbanden zijn ingewikkeld).
Maar je hoeft er toch niet aan mee te doen? Ik bepaal zelf wel wat ik wil lezen en als dat soms, per ongeluk, zo’n gehypet boek is (Nobel streven bijvoorbeeld) en ik vind het niet leuk (ik heb het nog niet uit, maar ben niet al te enthousiast) dan horen zowel schrijver, uitgever als social media dat echt wel. Dan kunnen ze er wat mee. Of niet. Maar klakkeloos volgen wat boekhandelaren en journalisten ons aanraden; daar ben je toch zelf bij?
Nee, u bent er niet zelf bij: de boekhandel bepaalt wat u te zien krijgt. Het is hoe Facebook u manipuleert.
Normaal reageer ik niet op lieden die hun naam niet voluit boven een reactie zetten, maar wat u schrijft is onzinnig. Echte boekhandelaars zijn integere types die voor hun broodwinning mee moeten doen met dit soort hypes, maar je zult altijd in hun winkel zien en van hen persoonlijk horen wat ze werkelijk aan u kwijt willen. Zij worden helaas net zo goed van bovenaf bespeeld. En wat Facebook ermee te maken heeft is me helemaal onduidelijk. Ik verzeker u dat ik zelf beslis wat ik wil lezen en waar ik dat haal en voor zover ik me kan herinneren heb ik dat altijd gedaan nadat ik de invloed van mijn ouders was ontgroeid. En die hebben me zeker niet een bepaalde richting in geduwd. Ik zal wel eigenwijs overkomen, maar dat moet dan maar.
Wonderlijk, ik vond CKs (naam en adres bekend bij de redactie) Facebook-eigenlijk beter dan wat ik zelf schreef. Ze beïnvloeden door je te tonen.
Daar komt tegenwoordig nog een fenomeen bij dat ronduit irritant is: een wikkel rond het boek waarin een medewerk(st)er van de boekhandel die het boek gelezen heeft een paar regeltjes opschrijft waaruit zou blijken dat het om een enorm goed boek gaat (meestal gaat het om het fictie) omdat Marijke, Yvonne, etc… het zo’n geweldig boek vond.
Wat ook bedrieglijk is: de blurbs op de kaft gaan vaak niet over het boek in kwestie, maar over vorige werken, dus uitkijken geblazen. Verder wordt met die blurbs selectief geshopt in de kritieken. En de titels die van DWDD het predikaat krijgen van Het Boek van de Maand terwijl er in die uitzending zelf maar een paar minuten tijd aan besteed is. Ik zag ooit dat Freek de Jonge’s mening gevraagd werd over een bepaald Boek van de Maand en dat hij op een duidelijk ironische toon antwoordde: Ja, ik vond het ook een zééééér goed boek, waarbij ik meende te bespeuren dat hij het boek niet had. Ook dacht ik dat de ironie de rest van het panel ontging. Maar de verkoop van zo’n boek gaat direct exponentieel omhoog en vaak ook de rest van het werk van die schrijver.
Ik lees de laatste tijd veel e-books die ik bij Amazon.nl koop, om de simpele reden dat ik wegens artrotische schouderproblemen geen zwaar (in de letterlijke betekenis van het woord!) boek in bed kan lezen. Voor de kritiek op een boek ben ik aangewezen op Amazon.com.,Daarin zie ik dat Amazon een totale score geeft over boek geeft met een uitsplitsing volgens het aantal sterren die alle lezers gegeven hebben die het boek werkelijk gelezen hebben. Dat geeft toch een redelijk beeld van de (toegevoegde) waarde van het boek, omdat het lezers zijn, die heel vaak op de hoogte zijn van het vakgebied. Er staat ook steeds bij dat het geverifieerde aankopers zijn of niet. Ik vraag mij af of het niet om voor de eindejaarslijstjes lezers te vragen i.p.v. de bekende journalisten.
Correcties:
paragraaf 1: regel 5: ..(meestal gaat het om fictie)…
paragraaf 2: regel 10 : bespeuren dat hij het boek niet had gelezen.
paragraaf 3: regel 5: Amazon.com. Daarin …
regel 6: aan het boek i.p.v.over het boek
Sorry!
Ik vind de boekhandelaar een ‘sinister en sluw sujet’ noemen hem in het gezicht spugen. Stank voor dank. Verreweg de meeste boekhandelaren proberen naar eer en geweten een goed assortiment te bieden. Dat ze daarmee niet alle niches of minderheden kunnen bedienen, soit. Ben het met bovenstaande eens dat ook een deel van de verantwoordelijkheid ligt bij de lezer. Boekhandels kunnen overigens heel veel bestellen, vaak binnen 24 uur. En wat als de meeste lezers (dus de meeste klanten) gelukkig zijn te lezen wat collega’s, vrienden of schoonzussen ook lezen? Dat kan je verschraling noemen. En dat de boekhandelaar die boeken probeert te verkopen om enige zekerheid van inkomsten te hebben kan je sluw en sinister noemen. Maar dat lijkt me nauwelijks fair of objectief.
Ik denk dat u de ironie niet herkent, hoewel die met ongebruikelijke woorden als sujet toch duidelijk is.
Nee, ik herken de ironie wel. Maar soms is ironie niet op zijn plaats.
Kroegruzies zijn de enige ruzies die de moeite waard zijn. Dat die wegvallen is dus ook al geen voordeel.
Waarom nu weer zo onaardig over de boekhandel? Ja, in Baudet’s Utopia, lang geleden, had iedere boekhandelaar ieder mogelijk boek eeuwig op voorraad liggen, en trok het gedienstig uit de kast voor de klant. Hij kocht bovendien onmiddellijk voor eigen rekening in wat die hem minzaam suggereerde: misschien zou hij het ooit nog kunnen verkopen aan een gelijkgestemde.
Maar dat soort luxe moet je je als boekhandel natuurlijk wel kunnen permitteren. Enorme concurrentie op het Internet, klanten die een boek wel komen inkijken maar het via het web dan elders kopen, zeer slechte marges van de uitgever: ik vind het sowieso een wonder dat de reguliere boekhandel nog overleeft. Natuurlijk geeft de boekhandel dan prioriteit aan bestsellers en speelt, waar mogelijk, op zeker! Maar daar zijn wij als klanten door ons koopgedrag zeker ook schuld aan. De boekhandel doet gewoon zijn stinkende best.