Het bovenstaande beeld fotografeerde ik in het Kunsthistorisches Museum in Wenen, een van de mooiste musea die ik ken. Het dateert uit de Romeinse tijd maar stelt een generaal voor uit de tweede helft van de vierde eeuw`v.Chr. In “heroïsche naaktheid”, zoals kunsthistorici het noemen: niet dat deze generaal werkelijk ongekleed naar het front ging – alleen de helden in actiefilms worden onkwetsbaar door hun overhemd uit te trekken – maar de bronsgieter benadrukte graag ’s mans moed.
Helemaal naakt is hij overigens niet. Hij draagt een helm, maar heeft die op zijn achterhoofd geplaatst. In zijn linkerhand (voor ons rechts) heeft hij een schild, een speer of allebei vastgehouden, terwijl hij met zijn vrije hand de mannen gebaarde mee te gaan, ten strijde.
Ooit, zo las ik op het bordje in het museum, meende men dat dit beeld een van de Griekse helden voorstelde uit de Trojaanse Oorlog, maar die theorie is verlaten. Liever denkt men nu aan Miltiades, de Atheense aanvoerder die in de slag bij Marathon het Perzische expeditieleger versloeg.
Als dit klopt, zal het beeld deel hebben uitgemaakt van een van de panhelleense monumenten uit de tweede helft van de vierde eeuw, waarmee óf werd opgeroepen voor een gezamenlijke oorlog van alle Grieken tegen de Perzen, óf een overwinningsmonument waarin de veroveringen van Alexander de Grote werden gevierd: hij rondde de klus af waaraan Miltiades was begonnen.
[Dit was de 262e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Is het bekend waarom het geen beeld uit de Trojaanse oorlog zou kunnen zijn? Waarom zou het wel Miltiades kunnen zijn en niet Agamemnon? De man heeft geen kleren aan, en zonder kleren zijn we allemaal gelijk. Of in ieder geval: zonder kleren kun je je niet onderscheiden van iemand anders zonder kleren. Dus welk rugnummer de man gedragen heeft, is onbekend.
Dat zou ik dus ook wel willen weten.
Vreemd dat zo’n museum het dan zo op het bordje zeg.
Een museum is helaas niet ingericht op fijnproevers die van alles het naadje van de kous willen weten. Ik denk dat we dat nog wel zullen gaan meemaken, dat we in een museum digitaal extra informatie kunnen opvragen, maar zover is het nog niet.
Zover is het nog niet overal. In het Huis van Hilde in Castricum kan het. Daar hangt onder de vitrines een soort iPad waarop je de nummers van de voorwerpen kunt intoetsen voor meer informatie. Werkt uitstekend.
De context misschien? Waar is het gevonden?
“Hij rondde de klus af waaraan Miltiades was begonnen.”
Ik neem aan dat dat een weergave van de Griekse propaganda is? Want Miltiades was natuurlijk al 150 jaar dood toen Alexander het Perzische Rijk binnenviel, nog even los van het feit dat zijn overwinning bij Marathon geen onderdeel van een Griekse veroveringsoorlog was.
Yup, en niet zozeer Griekse propaganda als wel panhelleense propaganda.
In hoeverre weten we zeker dat deze generaal die een schild en een speer in de handen zou hebben, ook een generaal is? Streden die dan letterlijk mee of gaven ze orders aan de strijders. Als dit al beschreven wordt over generaals of door generaals (ik bedoel dat ze meevochten), in hoeverre is dat objectief en niet bedoeld om hun heldendaden op te krikken?
Alexander de Grote en Julius Caesar (echt?) behoren tot de weinigen waarvan dit bekend is.
Bij je blog over de slag bij Straatsburg maakte ik in mijn reactie nog de volgende opmerking:
… Tenslotte: heeft het feit dat de Alemannische infanterie Chnodomar en zijn 7 collega’s onder morele druk zetten om van hun paard te stappen en te voet mee te strijden, waardoor ze overzicht misten, zou dat nog de negatieve uitkomst van de slag beïnvloed kunnen hebben? …
Van Macedonische koningen werd wel verwacht dat ze aan het hoofd van het koninklijke eskadron van de hetairoi in de voorstel linies meevochten. Behalve van Alexander is dat bijvoorbeeld bekend van Antigonos Monophtalmos, die op zijn 81e sneuvelde, en van Antiochos de Grote. Die laatste verloor zijn paard en vele tanden tegen de Baktriërs en stootte bij Raphia in 217 BCE door de vijandelijke linkerflank heen. Omdat hij zijn vijanden bleef achtervolgen, ging het elders op het slagveld mis. De koning zou die fout 27 jaar later herhalen bij Magnesia tegen de Romeinen.
Ook bij de Romeinen zijn meer voorbeelden te geven. Hoewel op een gegeven moment van generaals verwacht werd dat ze de strijd dirigeerden van achter de slaglinie, waren er zeker aanvoerders die actief meevochten. Caesar greep alleen een schild en ging in de linie staan, maar vocht niet mee. Lucullus leidde bij Tigranocerta in persoon een charge, maar lijkt het vechten voornamelijk aan de soldaten te hebben overgelaten. De heldendaden van Romeinse generaals vinden we vooral vóór het begin van de eerste eeuw BCE. Marcus Claudius Marcellus doodde bijvoorbeeld in 222 BCE een Keltische leider in een gevecht. Drie jaar eerder was de consul Gaius Atilius Regulus bij Telamon gesneuveld terwijl hij te paard in de voorste rangen streed. De praetor Lucius Quinctius doodde als eerste een vijand tijdens een ruitercharge in Spanje in 185 BCE. Etcetera. Maar de praktijk lijkt op een gegeven moment wel geëvolueerd te zijn van actief meestrijden naar van dichtbij dirigeren. Dat kan te maken hebben met de professionalisering van het leger. De ‘oude’ Republikeinse generaals leidden en vochten te midden van hun medeburgers, de ‘nieuwe’ Republikeinse generaals voerden beroepssoldaten aan.
Ook bij de Grieken vinden we wel voorbeelden van generaals die meestreden. Ik denk aan Leonidas bij Thermopylae, maar ook aan de Spartaanse aanvoerder Brasidas, die in 422 BCE sneuvelde tegen de Atheners. Het zal sterk van de situatie hebben afgehangen.
Hartelijk dank voor deze uitgebreide en verhelderende reactie. Niet alle voorbeelden waren mij, eerlijk gezegd, bekend. Desondanks zijn de wapenfeiten van deze leiders (nogal in rang variërend) niet allemaal even spectaculair. Ik zei in mijn reactie dan ook: …behoren tot de weinigen… en ik heb bij JC mijn twijfels tussen haakjes gezet omdat hij geneigd was zijn prestaties (om dat lelijke moderne woord) te gebruiken toch ‘op te leuken’. Ondanks het feit dat er een aantal duidelijke voorbeelden door u genoemd worden, zijn ze nogal verschillend zijn en soms zoals bij Antiochos de Grote leidden ze niet tot het gewenste resultaat. Ik denk dat u gelijk heeft als u zegt dat na/ vanaf de eerste eeuw CE de professionalisering van het leger een grote rol hierbij gespeeld heeft bij de Romeinen. Van de Grieken ben ik eerlijk gezegd iets meer onder de indruk. Ik vraag me namelijk af of het niet veel gemakkelijker was om een professioneel leger (Romeinen in de Late Republiek en de tijd van het Imperium) aan te voeren dan een leger gevormd door coalities van verschillende stadsstaten en in wisselende bondgenootschappen. En dat het inderdaad van de situatie afhing, daar kan ik me zeker in vinden.
Ook later in de geschiedenis zijn er wel eens generaals geweest die meevochten met hun troepen, zij het met wisselende afloop.
In dat verband wil ik Geert Mak, In Europa, hoofdstuk III over WO I citeren:
….Sommige Britten typeerden Haig naderhand als ‘de Schot die kans had gezien de meeste Engelsen aller tijden om zeep te helpen’. In de oorlogsjaren werd hij echter op handen gedragen. Hij had immers, hoe je het ook wendt of keert, wel kans gezien het kleine Britse beroepsleger binnen enkele jaren om te smeden tot een uitstekend getrainde legermacht met miljoenen manschappen. Daarmee redde hij het Britse imperium. Ook hier speelde de gemankeerde techniek een rol. In een moderne oorlog was, en is, de enige verstandige plek voor een generaal nu eenmaal inderdaad áchter de linies, aan het eind van een bundel telefoonlijnen. Meevechtende generaals – er sneuvelden in ’14-’18 trouwens zesenvijftig Britse generaals – waren dapper, ze waren goed voor het moreel, maar verder liepen ze vooral in de weg. Tegelijk functioneerden de eerste telefoons en andere communicatiesystemen eigenlijk nog te gebrekkig voor zo’n manier van werken, vooral tijdens gevechten, met alle gevolgen van dien…
Blijft natuurlijk de vraag: Is dit bovenstaande beeld een beeld van een generaal en zo ja, wat zijn de argumenten om dat te denken?
Met vriendelijke groet,
Roger van Bever
Ik herinner mij de woede nog bij het beeld van Anton de Kom.
Nu hoor je daar weinig meer over.
Voor mij is dat beeld vooral te klein.
Maar ach een formaat zegt niets over iemands heldendaden.
Vriendelijke groet,