Het komt dus allemaal door die brug bij Kampen. Daardoor reden de treinen niet en moest je met een bus. En bussen nemen geen fietsen mee. En zo kwam het dat ik, op weg vanuit Leiden naar Zwolle, moest omrijden via Deventer en véél te laat aankwam in mijn hotel. Daar was bovendien heerlijk bier en dus heb ik geen stukje geschreven.
Maar toch. Een tijdje geleden hadden we het over de Peelhelm en kwam de vraag aan de orde of er hier een ruiter in het veen was omgekomen of dat dit een offer was. Het zijn allebei scenario’s die je meteen voor je ziet. Een Romeinse soldaat, zwoegend met zijn paard, zoekend naar de route door het veen, vloekend omdat het donker begint te worden, dwaallichtjes, en dan ineens wegzinkend. Kopje onder. Paard valt ook door het veen. Man in paniek, komt nog even boven, hapt naar lucht, zakt weg – en de rest is stilte.
Of een Romeinse soldaat die terugkeert naar het moeras achter de voorvaderlijke boerderij. Het veen waar hij als kind zo vaak naartoe ging. Alle jaren militaire dienst zaten erop. Hij denkt terug aan zijn reizen met de keizer, aan de Germaanse oorlogen, aan de Italiaanse veldtocht, aan Rome, aan Sirmium, aan Antiochië. De goden hebben hem beschermd, al die jaren lang. Nu is het tijd voor een dankoffer. Hij loopt naar een poel. Kijk, de boom waar hij vroeger in klom, die staat er nog. Een kwart eeuw ouder en groter. Hij roept de goden aan en werpt de helm met een enorme boog in het veen. De watervogels vliegen op. Hij kan met pensioen.
En nu de vraag: kunnen we weten of dit een offer was? Hier zit een methodische vraag, waarop ik het antwoord niet weet. Dát er bij wijze van offer kostbare voorwerpen in waterige milieus werden achtergelaten, is een feit. De vraag is of elk voorwerp dat we in een rivier of moeras vinden, ook een offer is. Zoals de Peelhelm toont, is dat niet zo makkelijk te weten.
Eén factor kan ik noemen: als je door een voorde een rivier oversteekt, is er kans dat je iets kwijt raakt. Een mooie dolk die in een vochtig milieu is gevonden, kan dus zowel een offergift zijn als een verloren object. Ik weet dat er onderzoek is gedaan om vast te stellen welke soorten voorwerpen mensen verliezen en welke soorten voorwerpen werden weggeworpen. De resultaten van dit onderzoek ken ik niet.
[Geschiedenis is geen amusement, leuk voor een vrijblijvend stukje in een tijdschrift of een item op TV. Het is een wetenschap. In de reeks “Methode op Maandag” (MoM) leg ik uit wat de oudheidkundige wetenschappen, en de historische wetenschappen in het algemeen, maakt tot wetenschappen. Een overzicht van deze en vergelijkbare stukjes is hier.
En “Messala”, die hier weleens reageert, zag het logo van MoM op een huis in Amsterdam. Vandaar het plaatje hierboven.]
Die foto is geniaal.
Ik begrijp niet waarom we zouden moeten kiezen tussen twee scenario’s waar grote bezwaren aan kleven. dat het niet om een ongeluk met een dode Romeinse ruiter kan gaan is inmiddels afdoende bewezen. De vondsten zijn er niet naar en het water was niet diep genoeg.
Ook de depotvondst – wat ik sowieso een armetierige kunstgreep vind waar archeologen naar schijnen te grijpen als niemand een afdoende antwoord heeft – kent grote bezwaren. Waarom een depot? Omdat er een dure vergulde helm is gevonden? Maar waarom dan niet de andere dure uitrustingstukken zoals zijn zwaard op (nog beter) de rijk versierde soldatenriem? En wel goedkope ’troep’ zoals een deel van een tent, schoenen van twee andere personen?
Tsja.. en de rest is stilte.
Een scenario waar voor mijzelf de minste vragen aan kleven is het ongeluk: een tocht over slechte paden door en verraderlijk gebied, misschien ook nog eens met storm of in de nacht. Paarden glijden uit, uitrusting valt in het water. Vloekend wordt door de soldaten en hun helpers gezocht, schoenen worden in de zuigende modder verloren bij het verzamelen van zakken en modderige spullen. Op een zeker moment komt het bevel ‘door!’ en de troep zet zich weer in bewegingen, met achterlating van verschillende stukken uitrusting.
Mijn hart ging trouwens aardig tekeer toen ik laatst hoorde dat er een flinke veenbrand woedde bij Helenaveen, het gebied waar de helm is gevonden. Zo’n brand zo zomaar alle verdere sporen kunnen uitwissen.
Geheel met je eens, Robert. Archeologen zouden meer met re-enacters moeten praten of zelf wat aan levende geschiedenis moeten doen.