Eerlijk gezegd houd ik er niet zo van als menselijke resten in musea liggen tentoongesteld. Zo ga je niet om met de doden. Van de andere kant begrijp ik ook wel dat bijvoorbeeld mummies en het botmateriaal uit pakweg Herculaneum belangrijke informatie bieden. Vandaar dat ik toch maar een foto heb gemaakt van de schedel hierboven, die ligt in een vitrine in het Hongaarse Nationaal Museum in Boedapest (waar u, bij een bezoek, vooral het lapidarium in de kelder moet bekijken).
Wat we tot voor kort zeker wisten was dat deze vervormde schedel dateerde uit de Late Oudheid en dat het gaat om een vrouw. Meteen na haar geboorte is haar hoofd ingebonden, waardoor het deze aparte vorm heeft gekregen. Er zijn er meer gevonden. Vermoedelijk gaat het om de resten van Hunnen, de steppenomaden die vanaf de late vierde eeuw vanuit Centraal-Azië naar het westen kwamen en wel voor eeuwig geassocieerd zullen blijven met moord & doodslag, ook al is allang bekend dat de praktijk genuanceerder was. De reputatie van koning Attila als “gesel Gods” vlakken we echter niet meer uit.
Waarom de Hunnen hun hoofden vervormden, is niet goed bekend. Een extra complicatie is bovendien dat zulke schedels niet alleen zijn gevonden in Hongarije, Servië en Oekraïne (waar de Hunnen woonden) maar ook in het zuiden van Duitsland (waar ze niet woonden). Eén hypothese was dat in Duitsland een Hunse gewoonte in de mode is geraakt: de mensen uit die contreien imiteerden hun oosterburen. Dat kan zo zijn maar heeft een consequentie: als je immers aanneemt dat we te maken hebben met een mode, moet je er tevens rekening mee houden dat de vervormde schedels uit Hongarije, Servië en Oekraïne ook afkomstig zijn van mensen die een mode volgden en dus mogelijk geen Hunnen waren. Waarbij ik dan nog aanteken dat de Hunnen eigenlijk maar een raar allegaartje waren van Oost-Europese en Centraal-Aziatische stammen.
De bovenstaande alinea is een mooi voorbeeld van de oude archeologie, zoals die tot een paar jaar geleden heeft bestaan. Daarin ging men uit van imitatie als een van de belangrijkste mechanismen om culturele overeenkomsten te verklaren. Inmiddels is er DNA-onderzoek en is alles anders.
Onderzoekers – u leest hun bevindingen hier – hebben gekeken naar eenenveertig mensen uit de vijfde- en zesde-eeuw, gevonden in zes Beierse grafvelden. Veertien daarvan waren vrouwen met een vervormde schedel. Mannen hadden normale schedels. Sterker, de resultaten
indicate that while men generally had ancestry that closely resembles modern northern and central Europeans, women exhibit a very high genetic heterogeneity; this includes signals of genetic ancestry ranging from western Europe to East Asia.
Kan het gaan om uitgehuwelijkte meisjes, afkomstig uit het gebied dat we identificeren met dat van de Hunnen? Dat is mogelijk en verklaart bovendien waarom deze vorm niet te vinden is bij de tweede generatie: de bruiden namen de gewoonten over van hun nieuwe, Beierse omgeving en zagen ervan af de hoofden van hun dochters in te binden. In elk geval lijkt migratie de verklaring te zijn voor deze wonderlijke hoofden – en dat was een conclusie die we een paar jaar geleden niet hadden verwacht.
Het oudheidkundig DNA-onderzoek verandert alles. De archeologie herziet haar verklaringsmogelijkheden. Mobiliteit, lange tijd een verwaarloosd thema, is ineens een trendy onderwerp. Ik weet niet of de conclusie die ik nu samenvat juist zal blijken te zijn, maar wie niet blij wordt van dit soort onderzoek, heeft niets van de Oudheid begrepen.
[Dit was de 264e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Hoe is het eigenlijk afgelopen met die haarlok uit Leuth?
Voor zover ik weet heeft men de kans laten liggen.
“Waarom de Hunnen hun hoofden vervormden, is niet goed bekend”
Natuurlijk wel, ze hadden een vooruitziende blik en ze vonden het een bijzonder komisch idee dat nu al decennia lang ancient ufo gekkies zich daar over opwinden 😉
Of om dezelfde reden dat vrouwen hoge hakken dragen en hun haar opsteken in een suikerspin: om er langer uit te zien. Een lang hoofd was de elegance en rock ‘n’ roll van die tijd.
Coincidentie?:
Tue, Mar 13, 2018
Winter 2018, Cover Stories, Daily News
New insights into the origin of elongated heads in early medieval Germany
http://popular-archaeology.com/issue/winter-2018/article/new-insights-into-the-origin-of-elongated-heads-in-early-medieval-Germany
Nee, geen toeval. Dat artikel is net uit en diverse media pikken het op.
Ook in het huidige Beieren bestaat de neiging, Hongarije na te volgen.
Ik heb de link naar het artikel geopend. Daar lees ik in het Abstract dat de 41 graven van rond 500 waren, iets na de tijd van de Hunnen. Post-hunse bruiden dus? Bovendien schrijven de auteurs dat de resten van de 17 vrouwen met vervormde schedels wezen op een oorsprong in Zuid oost Europa. Byzantijnse bruiden? Van alle vrouwen waren sommige resten wel uit het grotere gebied tot oost Azie afkomstig. (dat zijn dus een of twee vrouwen) In het artikel staat ook dat in Hongaarse graven zowel mannen als vrouwen met vervormde schedels zijn gevonden.
De tijd van de Hunnen gaat nog even door na 500, ook al is hun rol in onze streken uitgespeeld. Ook waren de Hunnen geen gedefinieerde etnische groep maar een samenraapsel van stammen die na het uiteenvallen van ‘de Hunnen ‘ verdergingen met vergelijkbare cultuurelementen.
Zijn er ook schedels gevonden op plaatsen, waar deze “importbruiden” vandaan gekomen kunnen zijn, want het lijkt me onlogisch dat ze alleen opduiken op plaatsen waarheen ze uitgehuwelijkt zijn?
Ja, in Hongarije en Servië en Oekraïne.
Het dna-onderzoek maakt in ieder geval duidelijk dat archeologisch vondsten en Klassieke teksten soms anders geïnterpreteerd moeten worden en zelfs soms volledig de plank misslaan.
Bij het lezen van het onderzoek moest ik meteen denken aan een artikel van Caitlin Green, die vervolgens weer refereert aan Lotte Hedeager, die op basis van een paar Klassieke teksten en archeologische vondsten naar een conclusie toe redeneren dat de Hunnen in Engeland waren, of in ieder geval deel uitmaakten van het Rijk van Atilla. En in geval van Lotte Hedeager Denemarken en Zuid-Zweden.
http://www.caitlingreen.org/2015/07/were-there-huns-in-anglo-saxon-england.html?m=1
Je zou dan verwachten dat de Hunnen genetisch wel iets hadden achtergelaten. In alle mogelijke Britse en Deense y-dna onderzoeken heb ik geen spoor van Hunnen kunnen vinden, net zo min als de onderzoekers in het y-dna in Beieren. Zie 152 pagina’s tellende appendix onderaan.
http://www.pnas.org/content/early/2018/03/06/1719880115/tab-figures-data#fig-data-figures.
Dna onderzoek kan heel verhelderend zijn.
“Hunnen eigenlijk maar een raar allegaartje waren”
Zullen we afspreken dat “volk” en “etniciteit” twee verschillende begrippen zijn, waar maar een matige correlatie tussen bestaat? Dat komt ook tegenwoordig nog veelvuldig voor. Een paar typische leden van het Surinaamse volk:
http://4.bp.blogspot.com/-EXbE2u9EbGc/TiQk6SDYYwI/AAAAAAAAKlY/-owZUTy5EVI/s320/Schalkwijk%2BMarten%2BSchalkwijk.jpg
http://www.starnieuws.com/index.php/beyond_files/get_image/c780e8ffa1b0c14ed5de34a5bba7704e.jpg___waterberg.jpeg/250
http://www.starnieuws.com/index.php/beyond_files/get_image/2ffc386123f05d1dfc9569df77d1712e.jpg___chan_santokhi_vhp_oudjaar.jpg/260
http://cdn.netwaterkan-mata.savviihq.com/wp-content/2016/09/moslims2016.jpg
https://www.voordekunst.nl/images/project-story/media/9J/bS/9JbSq8GdcDfF1uQs.jpeg
Een ieder die alleen mbv DNA onderzoek wil bepalen waar deze mensen wonen wens ik veel succes.
“Een ieder die al een mbt……” Met dna, dwz haplogroepen en allerlei subclades daarvan in combinatie met isotopen en specifieke genen kom je heel ver mnbO. Verder dan de traditionele archeologie. Tijdsperiode, geografische positie en afstamming zijn aan de hand van dna te bepalen.
Om mooi voorbeeld is dat 35% van de Afro-Amerikaanse mannen haplogroep R1b heeft. In West- en Noord Europa is dat 30- 70%, afhankelijk van het land. Op basis van haplogroep suclades isotopen en specifieke genen is dit eenvoudig in kaart te brengen. Met etniciteit heeft het niets te maken. Met volk evenmin, daar volkeren uit meerdere haplogroep bestaan .
“kom je heel ver”
Dat ontken ik dan ook niet. Daarom heb ik ook heel zorgvuldig “bloedzuivere” leden van het Surinaamse volk uitgekozen. In dat geval komt ook DNA-onderzoek niet ver genoeg.
Ik had ook kunnen schrijven met dna kunnen we het 100% bepalen alleen dat kun je niet stellen. Onderzoek mbt dna is voortdurend in beweging omdat steeds meer subclades er bij komen.
Mijn voorbeeld mbt R1b illustreert hoe complexe zaken zelfs in kaart kunnen worden gebracht. Dat geldt ook voor de drie Surinaamse voorbeelden.
Die neiging om van imitatie uit te gaan, was dat ook niet een overreactie op heel kort door de bocht de ‘arier’-cultus’. Is de kans ook niet groot dat er binnen afzienbare tijd weer een reactie op de huidige dna-hype komt?
“Huidige dna-hype” . Wat een interessante visie.
Overreactie? Ja.
Hype? Het feit dat we “Oog op de Oudheid” organiseren, illustreert, denk ik, dat het nodig is. Een hype is het zeker niet.
Komt er een reactie op? Altijd. Maar het zal geen keuze meer zijn voor imitatie. Daarvoor is het bewijs voor migratie en voor het niet-bestaan van rassen te overweldigend.
Dat soort formuleringen zijn voor mij een manier om met werkelijkheid om te gaan. Ik ben echt niet zo naïef dat ik niet begrijp dat de ontwikkeling op dna-gebied in de archeologie belangrijke nieuwe inzichten geven. Maar ik kan me heel goed voorstellen dat er over enige tijd weer een gedeeltelijke reactie gaat komen.
Die reactie is er al en komt o.a. uit de traditionele paleontologie en archeologie. Zie de opmerkingen van Erik Trinkhaus en Bourgeois.
https://www.nrc.nl/nieuws/2018/01/12/dna-uit-oude-botten-geeft-een-nieuwe-lens-op-het-verleden-a1588161
Het blijft een beetje een achterhoede gevecht.
Een heel toegankelijk boek over de Hunnen is ‘Attila. A barbarian king and the Fall of Rome’ van John Man. Man is geen briljant historicus, maar wel een geweldige verteller. Het boek prikt veel vooroordelen over de Hunnen door en schetst aan de hand van Avitus en Sidonius ook nog een heel aardig beeld van het leven in Gallië in de nadagen van het Romeinse Rijk. Bijzonder interessant is ook de aandacht die Man besteedt aan de bereden boogschutter, en aan de pogingen dit fenomeen te doen herleven (zie deze meneer, die uitgebreid in het boek aan bod komt: https://en.wikipedia.org/wiki/Lajos_Kassai).
Nuance ten aanzien van de Hunnen is zeker gewenst, maar later we niet net doen alsof het vreedzame theedrinkende nomaden waren. Van de zomer bezocht ik Aquileia, een stad die door de Hunnen van de kaart is geveegd. De vierde-eeuwse dichter Ausonius noemde Aquileia als negende in zijn lijstje van belangrijkste steden van het Romeinse Rijk. Nadat de Hunnen er in 452 overheen waren geweest, was er weinig meer van over. Thans wonen er 3.500 mensen, in de Oudheid waren dat er volgens schattingen ruim 100.000. De rijkdom van de stad is terug te vinden op straat, in de resten van een woonwijk, onder de plaatselijke basiliek (800 m2 aan vloermozaïeken!) en in het mooie archeologisch museum. Dat had een tentoonstelling waarin het lot van Aquileia onder Attila (en later de Longobarden) werd vergeleken met Palmyra onder IS. Die vergelijking gaat me wat te ver. Attila was zonder meer gewelddadig en genadeloos, maar een religieus fanaticus was hij zeker niet.
Dat boek staat nu op mijn lijst!
Het zou mij niet verwonderen als u zelf ook een lezenswaardig boek heeft geschreven.
Ja, ik denk dat ik beter niet over hype had moeten beginnen. Ik bedoelde niet om de dna-techniek zelf weg te wuiven, ik dacht meer aan de claims die in hun meest hysterische vorm worden gedaan in koppen als ‘Dutch hordes exterminated Stonehenge builders’. Later blijkt dat dan vrijwel altijd anders te liggen.
Trinkhaus en Bourgeois lijken inderdaad te huiverig voor de nieuwste ontwikkelingen te zijn.
‘Eerlijk gezegd houd ik er niet zo van als menselijke resten in musea liggen tentoongesteld. Zo ga je niet om met de doden.’
Daar komt wel veel emotie bij kijken, Jona. Hoe ga we dan wel respectvol om met de doden? De meeste mensen hebben geen geld om een graf te kopen, dus na verloop van tijd worden alle graven weer gruimd en de knoken op een grote hoop geflikkerd, om ruimte te maken voor nieuwe doden. Natuurlijk wordt het prakje daarna netjes herbegraven in een massagraf. Dat wordt nog wat bij de Dag des Oordeels…
Het mooiste van die resultaten van de DNA-techniek vind ik, dat migratie van de mens de default lijkt en niet de hypocriete, xenofobische ‘wij binnen onze grens’-situatie. Het karretje waar historici/historie zo vaak voor ge- en misbruikt worden. De wereld verandert, wellicht de (publieke) kennis over migratie ook.
Ja en nee.
Ik sympathiseer met het idee in het heden. Dat is mijn politieke standpunt. Over het verleden heb ik geen oordeel. Daarvan wil ik alleen weten hoe het is geweest. Daarop baseer ik dan mijn hedendaagse standpunt maar er kunnen andere, even relevante factoren zijn.
He mooie is, dat jouw politieke standpunt in het heden niets verandert aan de default conditie van populaties van mensen. Migratie is en blijft, het is een biologische, evolutionaire conditie in een veranderende wereld. Daar kun jij – of anderen – niets aan veranderen. De poging migratie tegen te gaan geeft alleen veel geweld waarna migratie alsnog plaats vindt. En dat is geen mening, maar dat wordt aangetoond door de geschiedenis.