Pilatus veroordeelde Jezus tot het kruis. Hierboven ziet u hoe hij, in de weergave van de Nigeriaanse houtsnijder George Bandele, het instrument van zijn dood naar Golgotha droeg. Wat tegenwoordig in Jeruzalem wordt aangewezen als de Via Dolorosa, de “lijdensweg”, gaat ervan uit dat Pilatus verbleef in de burcht Antonia, wat niet juist is: het praetorium was bij de Davidsburcht, vlakbij de huidige Jaffapoort, en Jezus droeg de dwarsbalk van zijn kruis door wat nu David Street en Muristan Street heet.
Althans, dat zal zijn route zijn geweest als de plaats van executie werkelijk was waar men het traditioneel aanneemt: in de huidige Grafbasiliek. Daaraan bestaat overigens weinig twijfel. De kerk in kwestie is gebouwd in de vierde eeuw op de plek van een tempel voor Afrodite die op zijn beurt weer rond het jaar 130 was gebouwd op de plaats waar de christenen het graf van Jezus vereerden. Wie tegenwoordig de Syrische kapel bezoekt, zal zien dat er diverse graven zijn, gemaakt aan het begin van de jaartelling.
De evangeliën vertonen een kleine tegenspraak. Marcus vertelt dat de Romeinen een man die net van het veld kwam, Simon van Kyrene, dwongen de dwarsbalk te helpen dragen, maar Johannes 19.17 benadrukt dat Jezus zélf zijn kruis droeg. Het is een van de kleine correcties die Johannes aanbrengt.
Maar waarom? Dit lijkt meer te zijn geweest dan alleen maar een verbetering om historisch accuraat te zijn. Simon was namelijk minimaal bij de toehoorders van het Marcusevangelie een goede bekende: de auteur van die tekst kan hem vermelden als de vader van een Alexander en Rufus die geen introductie nodig hebben. Misschien ergerde de auteur van het Johannesevangelie zich aan de status van Simon en wilde hij aangeven dat diens claim to fame op niets was gebaseerd. Niet heel vriendelijk maar de eerste christelijke auteurs was niets menselijks vreemd.
Er is een andere verklaring voor het “zelf zijn kruis dragend” van Johannes. Het verhaal over het offer van Abraham (Genesis 22) wordt door christenen veelal gelezen alsof het gaat over het enorme geloof van de vader, die bereid is zijn zoon Isaak te doden. Er waren destijds echter Joodse tradities die de nadruk legden op de bereidheid van Isaak om zich te laten offeren en zo de zonden van de wereld weg te nemen. “Ben ik niet geboren om als offer te worden aangeboden?”, vraagt Isaak zich af in de Bijbelse geschiedenis van de vroeg-eerste-eeuwse auteur die bekendstaat als Pseudo-Philo. In deze traditie nam Isaak zelf het hout op de rug waarop hij geofferd zou worden. Het is denkbaar dat Johannes, door erop te wijzen dat Jezus zijn kruis zelf droeg, een verband heeft willen leggen met deze traditie.
Ik heb de indruk dat in de tweede alinea va dit stuk twee zaken door elkaar worden gehaald: de plaats van executie, en dat is volgens de traditie Golgotha, en de plaats waar Jezus begraven is, en dat zal zeker niet op Golgotha zijn geweest, want dat was, voor de joden die geen mensen mochten doden, een onreine plek!
De reinheidsregels golden alleen voor priesters; het was alleen een farizees streven die voor het hele volk te laten gelden. Graf en executieplek konden dus bij elkaar zijn.
Ok, dat wist ik niet. Maar het was een particulier graf dat iemand had laten maken. Als je rijk genoeg bent om een graf voor jezelf te laten uithakken, doe je dat dan vlakbij een executieplaats?
Zijn er dan redenen om aan te nemen dat de Schedelplaats voordat Jezus daar met twee anderen gekruisigd werd al een executieplaats was?
Naast wat Jona zegt is het ook zo dat de exacte plek van executie waarschijnlijk voldoende ver van de plek waar de graven zich bevinden om het als afgescheiden terreinen te kunnen zien. Het terrein was een heuvel van te zacht steen in de oude steengroeve van Herodes, een plek waar Jeruzalemmers dankbaar gebruik van zullen hebben gemaakt om graven in aan te brengen. Dat er dus precies daar flink wat graven waren, is aannemelijk, en dat op de top van de heuvel een geschikte executieplaats was, ook.
Daarnaast is het ook mogelijk dat het bij het graf van Jezus niet om een particulier graf ging van een Joodse familie, maar om een publiek graf van de Joodse en/of Romeinse autoriteiten voor landlopers, criminelen en ander tuig.
Alleen de dwarsbalk of een heel kruis?
Dat vraagt om enige uitleg…
De verticale paal stond al klaar. De terdoodveroordeelde werd na de uitspraak van de rechter vastgebonden aan de dwarsbalk en moest die naar de executieplaats dragen. Een volledig kruis weegt tegen de 150-200 kilo en kan niet door één mens worden gedragen.
Is er niet een theorie dat het idee van het plaatsbekledend lijden en sterven van Christus een Grieks denkbeeld was, en niet Joods?
@CK, dat klopt, maar preciezer gaat het om een Hellenistisch-Joods denkbeeld dat uiteindelijk wel uit Griekenland komt. Het voorkomen ervan in Pseudo-Philo en andere Joodse bronnen uit die tijd is dus niet vreemd, evenmin als in de vroegste lagen van het NT.
Opmerking 1. Tijdens mijn acht jaar durende misdienaarschap (R.K.) heb ik in de Goede Week een aantal keren het lijdensverhaal mogen voorlezen. Als ik de verschillende versies nakijk, dan moet dat achteraf gezien uit het evangelie van Mattheus (27,32) geweest zijn, want ik herinner me nog heel goed dat er alleen sprake was van Simon van Cyrene, niet dat hij van het veld kwam en er werden ook geen zonen vermeld. Marcus, 15, 21: noemt hem een voorbijganger die van het veld kwam en de vader was van Alexander en Rufus. Lucas 23:29: zegt wel dat hij van het veld kwam, maar vermeldt die zonen niet.
Opmerking 2: Op een aantal afbeeldingen van de ‘kruisweg’ zoals hij in de R.K. kerk nog steeds in twaalf staties wordt afgebeeld, hetzij in schilderijen, hetzij in bas-reliëfs, wordt dat ene vers uit de evangelies werd erg uitgebreid uitgesplitst in een stripverhaal van 12 ‘staties’. Ik heb daar eigenlijk nooit over nagedacht wanneer de Kerk dit ingevoerd heeft. Ik lees dat Franciscus van Assisi en de Franciscanen dat gedaan hebben, maar dat het niet zeker is.
Opmerking 3: In sommige ‘kruiswegen’ zie je dat in de 5e statie er nog andere mensen zijn die Christus helpen bij het dragen van zijn kruis. Zo vond ik een mooie afbeelding van van de 5e statie uit de Sint-Romboutskathedraal van Mechelen, waarbij, behalve Simon van Cyrene ook een kind meehelpt en een derde figuur staat, die vermoedelijk een Romeins soldaat moet voorstellen.Ik slaag er niet in de afbeelding hier te plaatsen. I
k geef daarom het adres:
https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3AMechelen_St_Rombouts_Kruisweg5.JPG
Opmerking 4 : Bij de afbeelding van Bandele lijkt de dwarsbalk nogal asymmetrisch te zijn t.o.v. de vertikale balk van het kruis. Ik vind deze afbeeldingen zeer ontroerend in hun ‘naïviteit’ en hun eenvoud.
Vraag : Speelt bij de christelijk-protestantse godsdienst net zoals bij de katholieken de kruisweg een rol?.
Adres van de 5de statie van de kruisweg in de St. Romaboutyskathedraal:
https://www.google.nl/search?q=Kruisweg+St+Romboutskathedraal+Mechelen&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ved=0ahUKEwiPzJCfmJTaAhVH_KQKHS3FAmMQsAQIUQ&biw=1204&bih=604#imgrc=lnCH0iJhQiVw5M:
Correctie: …in de Sint-Romboutskathedraal…
Uit mijn tijd als misdienaar meen ik me te herinneren dat er 14 staties waren (2 keer 7 dus).Niet dat het echt belangrijk is natuurlijk.
U heeft volkomen gelijk. Het zijn er in inderdaad 14. Dank voor de correctie!
Mijn enige verklaring dat het ca. 67 jaar geleden is, maar dat mag geen geen excuus zijn!
Vriendelijke groet!
Roger van Bever
Kruiswegstaties zijn volgens mij vrij specifiek rooms-katholiek. Maar het onderscheid tussen protestants en katholiek is steeds minder scherp. Voor die-hard-calvinisme moet je tegenwoordig bij een bepaald soort atheïsten zijn. 😉
@Roger van Bever. In de traditie van de reformatorische kerken speelde de kruisweg geen rol. Maar geleidelijk aan is de manier waarop wij Pasen vieren veranderd, Paaswake en binnenbrengen van de paaskaars, het avondmaal op witte donderdag, de complete viering op vijf momenten van Palmzondag tot Paasmorgen, ja, en ook de kruiswegstaties hebben in meerdere of mindere mate in verschillende gemeenten hun intrede gedaan.
Ik heb ook nog wat nagedacht over de mogelijkheid dat Johannes een parallel schetst met het offer van Izaak. Op zich zou dat kunnen, Johannes modelleert zijn evangelie in de mal van het oude testament. Maar er zijn toch wel een paar vrij essentiële verschillen. Izaak was niet de eniggeboren zoon van Abraham, het offer van Izaak zou geen verdere betekenis hebben dan dat en de rol die God in dit verhaal speelt is met Pasen afwezig. Deze zienswijze is ook strijdig met de interpretatie van dit verhaal als een heel plastische wijze om duidelijk te maken dat dit een God is waaraan je je kinderen niet moet offeren, maar ik weet niet of ze die toen al kenden.
Het identieke verhaal in de Koran gaat puur om de gehoorzaamheid van Ibrahim aan Allah, en ik denk niet dat we er meer achter moeten zoeken dan dat.
Als Johannes van Marcus verschilt dan is dat vooral om zijn zienswijze op Jezus dood. “Het is volbracht” klinkt echt heel anders dan “Mijn God Mijn God, waarom heb jij mij verlaten”. ps 22, waarvan het vervolg met pasen en pinksteren kan klinken)
Een argument tegen het motief van het offer van Izaak in Johannes is dat de dood van Jezus volgens Johannes helemaal geen offer is, maar een stap in Jezus’ verheerlijking en terugkeer naar de Vader. Hoogstens kan er sprake zijn van enkele ‘oppervlakkige’ parallellen.
Goed punt.
Hartelijk dank voor deze verhelderende info.
Roger
Voor een jonge misdienaar die 14 staties een zware kandelaar mocht torsen, was die kruisweg ook een beetje een beproeving. Bij de laatste staties trilden de biceps in mijn armen. De volgende jaren zorgde ik voor een stevige broeksriem onder de albe waar de voet van de kandelaar ongemerkt op kon rusten.
Is die Via Dolorosa nog wel aan te duiden? Ik meen ergens gelezen te hebben dat Jeruzalem door de Romeinen (Hadrianus?) grondig verwoest en opnieuw opgebouwd werd.
Ik snap je argumentatie om de versie van Johannes historisch correcter te beschouwen dan Marcus niet helemaal. Wanneer zoals je zegt Simon en Alexander en Rufus bekenden zijn in de omgeving van Markus, dan kan een onterechte vermelding over deze personen door ooggetuigen/bekenden weerlegd worden, en wordt je verhaal onbetrouwbaar. Johannes schrijft veel later, er zijn geen ooggetuigen noch Alexander noch Rufus meer in leven (of extreem bejaard) – wie spreekt je tegen.
Ik ben helemaal eens dat Johannes verwijst naar Izaak. Wat Cor schrijft over het offer: Het klopt helmaal dat Jezus zijn dood niet in termen van ‘offer’ beschrijft. Maar dat is bij Izaak natuurlijk ook niet het geval. Izaak wordt niet geofferd – op het moment supreme komt er een hand uit de hemel die het tegenhoudt. De overeenkomst tussen Jezus en Izaak in de ogen van de evangelist is m.i. de gehoorzaamheid. Jezus verzet zich niet, zoals Izaak zich niet verzet heeft.