[Vandaag verschijnt Topstukken uit de collectie van het Privaat Leesmuseum, waarin vijftig mensen uitleggen waarom lezen zo leuk en belangrijk voor ze is. De opbrengst van deze door Ewoud Sanders samengestelde catalogus van het kleine Haarlemse museum met leesbeeldjes is voor Biblionef, een stichting die als doel heeft kinderen wereldwijd leesplezier bij te brengen. Hieronder vindt u mijn bijdrage. Voor die van Frits Abrahams, Maarten ’t Hart, Marita Mathijsen, Erik van Muiswinkel, Marc van Oostendorp, René van Stipriaan en nog drieënveertig anderen zult u naar de boekhandel moeten.]
Ik lees niet meer zoals ik las. Ooit had ik altijd een boek bij me. Vooral die kleine Reclam-boekjes waren handig. Ze pasten precies in je broekzak en je had dus altijd wat te lezen, ook als je bij de kassa in de rij stond, als je in een wachtkamer zat of als je een treinreis maakte. Een mens wacht wat af in zijn leven, maar lezen helpt de zinloosheid van het bestaan binnen redelijke perken te houden.
Nu lees ik van mijn mobiele telefoon, tablet of laptop. Daardoor is mijn leeswijze veranderd. Terwijl ik me vroeger concentreerde op één tekst, heb ik nu allerlei webpagina’s erbij met aanvullende informatie. Ik herinner me dat ik, toen ik nog boeken las, op mijn gemak de Reclam-uitgaven heb gelezen van Velleius Paterculus en Tacitus, twee Romeinen die hebben geschreven over de Germanen. Als ik die teksten nu lees, ben ik blij dat ik er online van alles bij kan vinden. Ooit las ik “smal” en gefocust, nu lees ik “breed”.
Er is nog een tweede verandering: ik lees geen hedendaagse fictie meer, terwijl ik vroeger elke week wel een roman las. De pret is er echter vanaf. Ik geloof dat mijn fictie-ontlezing in 1992 begon met Mulisch’ De ontdekking van de hemel: een roman met een opvallend oubollige thematiek – de Entzauberung der Welt was actueel in de dagen van Max Weber en was dat dus niet in de jaren negentig – die om een of andere reden is komen gelden als meesterwerk. Hoe was dat mogelijk?
Daarna viel me op dat de boekenbranche onze aandacht door middel van het circus der literaire prijzen richt op dezelfde titels en dat we hierdoor in een cultuur zijn beland waarin steeds minder ruimte is voor het afwijkende. Ineens begreep ik waarom al die moderne romans zoveel op elkaar leken en waarom ik nooit meer de voldoening ervoer die De tijgerkat en Doktor Faustus en Heart of Darkness me ooit gaven.
Gelukkig zijn er nog steeds boeken om blij mee te zijn. Om in de sfeer van Velleius Paterculus en Tacitus te blijven: de Gallische Oorlog van Julius Caesar is geweldig als je die leest in de Engelse Landmark-vertaling. De samenstellers begrijpen dat het maken van een boek in de digitale tijd alleen zin heeft als het resultaat een meerwaarde heeft ten opzichte van wat online beschikbaar is. En dus krijg je een actuele vertaling met goed-doordachte commentaren, allerlei soorten annotatie, goede illustraties, landkaarten én online-aanvullingen. Wie het boek wil lezen als literatuur, kan ermee aan de gang; wie het wil lezen als studiemateriaal, kan er ook mee verder. Dit is het boek van de toekomst.
Het heeft wel twee nadelen. Om te beginnen is het een gebonden uitgave, dus je steekt het niet meer even in je broekzak. En ook: dit boek is zó goed dat je de tijd vergeet. Toen ik vorige week met de trein op weg was van Amsterdam naar Schagen, keek ik pas uit mijn lectuur op toen de trein stopte in Den Helder.
Beide nadelen die je noemt herken ik. Wat je niet noemt is hoe lekker het is een gedrukt boek in je handen te hebben, de geur, het gewicht, de potloodstreepjes in de kantlijn, de bladspiegel, de typografie, de omslag: boeken zijn soms ook zulke mooie dingen.
Ja, dat herken ik. Maar – om het wat sarcastischer te zeggen dan ik het bedoel – dan is het boek een lifestyle-accessoire. Daar is niets verkeerd aan hoor, maar ik schrijf over het proces van informatie-verwerving, 😉
En Ida Gerhardt dichtte het zo:
Onvervreemdbaar
Dit wordt ons niet ontnomen: lezen
en ademloos het blad omslaan,
ver van de dagelijksheid vandaan.
Die lezen mogen eenzaam wezen.
Ze waren het van kind af aan.
Hen wenkt een wereld waar de groten,
de tijdelozen, voortbestaan.
Tot wie wij kleinen mogen gaan;
de enigen die ons nooit verstoten.
Goedemorgen!
De link naar ‘Gallische oorlog’ werkt (in ieder geval bij mij) niet.
Groet.
Die link werkt binnenkort wel. Is al aangebracht naar een stuk dat nog online moet.
Die overdaad aan informatie op het net, betekent ook dat ik heel veel dingen maar half lees. Ook op deze site verdwaal ik nog wel eens: van Marcus Aurelius naar Nineve naar de Mongolen… Op zich leuk, maar ik ben het er helemaal mee eens dat een goed boek structuur kan geven. En het leest prettiger. Dat smal lezen is zo gek nog niet. En wat de literatuur betreft, er zijn nog wel boeken die afwijken. Zwart ijs van Bernardo Fernandez is bijvoorbeeld een lekker gek boek waarin allerlei vormen van vertellen door elkaar lopen. Weliswaar geen Nederlandse literatuur (Mexicaans), maar dat mag de pret niet drukken.
Het nieuwe leerplan voor het katholieke basisonderwijs wilde men enkel online uitbrengen. De vraag vanuit leerkrachten om een papieren versie is echter groot, dus wordt die toch gedrukt. Nu kan je een zin maken met “leerkrachten” en “conservatief”, maar ik vind in het fysieke boek toch een overzicht dat ik op websites mis. Soms heb je “breed” nodig.
Mijn schoolagenda schrijf ik ook nog steeds. Liever bladeren dan klikken.
Is het niet zo dat men sneller info kan opnemen via een boek dan via het internet? Men heeft dat zelfs wetenschappelijk bewezen.
Bron? Want van de combinatie wetenschap en bewijs word ik altijd een beetje wantrouwig.
De keus tussen digitale informatie of papieren informatie lijkt mij sterk afhankelijk van de vormgeving.
Bijvoorbeeld een geschiedenisschoolboek voor het voortgezetonderwijs, is fijn voor informatie-verwerving omdat in een hoofdstuk met een thema, alle bijhorende bronnen, begrippen en kopjes in één oogopslag te zien zijn. Zo is het makkelijker de stof te ordenen tot het juiste thema.
Een digitale versie met dezelfde structuur is niets minder aan, maar het wordt lastig de stof te ordenen als alle kopjes en bronnen op een aparte link staan.
Jammer dat de geschiedenisboeken voor het VO zoveel onzin bevatten. Dan heb je het wel op papier maar er klopt niks, of weinig, van. Zeker als het voor 1700 is. En bronnen komen er niet voor, hoogstens wat literatuur, maar dan zeker geen recente.
ik lees liever een boek, van een scherm lezen is vermoeiend.
waarom dat zo werkt weet ik niet.
Goed dat je De Tijgerkat weer eens noemde. Wat een boek!
“Mulisch’ De ontdekking van de hemel: een roman met een opvallend oubollige thematiek ”
Soms werken mijn hersens een beetje traag. Pas vandaag heb ik mijn gedachten laten gaan over de Onttovering van de Wereld en over dit citaat uit je link:
“De stelling ….. dat met Galilei en Descartes ‘de heilloze weg naar Auschwitz en Hiroshima … definitief was betreden’ is ronduit smakeloos.”
Dat moge zo zijn, ze is wel waar. De (natuur)wetenschappelijke methode was een noodzakelijke voorwaarde voor de gruwelen van de 19e en de 20e eeuw. Het probleem is dat ze minder dan een halve waarheid is. In de tweede plaats is de mens in staat is om alles te misbruiken. Marx en Hitler kunnen bv. gemakkelijk als geperverteerde christenen worden begrepen. De heilloze weg naar Auschwitz en de Goelag werd zo bezien betreden met de verwoesting van de Tempel van Jeruzalem in 70 CE. Of met Adam en Eva. Of met het ontstaan van het leven op Aarde. Of met de Oerknal. Kies maar uit. In de eerste plaats negeert de stelling dat de wetenschappelijke methode ook de kwaliteit van het menselijk heeft verbeterd. Precies om deze redenen is ze oubollig geworden.
Wat werkelijk fout is aan de “Onttovering van de Wereld” is dat die wereld ook heden ten dage helemaal niet onttoverd is, integendeel. Richard Feynman zei: “I think I can safely say that nobody understands quantum mechanics.” Dat klopt als een bus. Hij kon mbv ingewikkelde berekeningen allerlei correcte voorspellingen doen. Maar de simpele vraag “hoe kan iets tegelijkertijd een deeltje en een golf zijn” heeft geen enkele natuurkundige ooit kunnen beantwoorden. En zo weet ik er nog wel een paar te bedenken.
Dankzij de wetenschap besef ik dat de wereld betoverend vreemd is.