Een paar jaar geleden las ik de biografie van Atatürk van Andrew Mango, waarin deze ook vertelt over Atatürks jeugd in Thessaloniki – zijn geboortehuis wordt nog aangewezen – en zijn jaren in Monastir, waar een Ottomaanse legerschool was.
Dat was een moderne school en het Ottomaanse leger was al even modern. Het verloor de Balkanoorlogen vooral doordat het tegenover een krankzinnige overmacht stond en doordat het ook in Libië moest vechten. Het was echter sterk genoeg om de Geallieerden bij Gallipoli te verslaan. De modernisering van Turkije begon niet pas bij Atatürk: zijn optreden werd mogelijk doordat de modernisering al eerder was ingezet.
Monastir heet tegenwoordig Bitola en ligt in Macedonië. Het gebouw van de militaire school is tegenwoordig in gebruik als archeologisch museum, de club van de officieren is tegenwoordig een bouwval, en als je verder loopt door de wijde hoofdstraat, passeer je een huis dat ook de zeventienjarige Mustafa Kemal heeft gezien: het huis van de Grieks-orthodoxe familie Karinte.
Wat destijds – we hebben het over 1898 – precies is gebeurd, valt niet meer te achterhalen, maar hij lijkt de dochter des huizes, Eleni, het hof gemaakt te hebben. Het is niet tot een huwelijk gekomen, want haar vader moest er niets van weten. Mustafa Kemal vertrok een jaar later naar Constantinopel. Hij zou strijden in Libië en bij Gallipoli en zou na de Eerste Wereldoorlog de grondslagen leggen voor het moderne Turkije.
Eleni Karinte zou vergeten zijn geweest als ze niet omstreeks 1935 een brief had geschreven naar haar voormalige geliefde. Samengevat verweet ze hem dat hij nooit meer van zich had laten horen en vertelde ze dat haar vader haar een maand had opgesloten in huis. Ook liet ze weten dat ze de man had afgewezen die haar vader voor haar had uitgezocht.
Er is over deze jonge geliefden een hoop legendevorming en ik kan hier, schrijvend op een hotelkamer in Ohrid, niet achterhalen wat Mango precies over die brief schrijft. Wat ik weer wel weet, is dat er tegenwoordig een casino is gevestigd in het huis van de familie Karinte. En dat ik medelijden heb met een vrouw die ruim vijfendertig jaar vergeefs heeft gewacht op haar geliefde.
Niet onbelangrijk is dat de Ottomaanse militaire academies sinds ongeveer 1860 geleid werden door Pruisische officieren. Het is dan ook niet onwaarschijnlijk dat het “romantisch nationalisme” via die weg in de latere Turkse politiek zijn beland. Immers ook de leiders van de “jonge Turken” waren officier ( geweest) .
U bent toch van de wetenschappelijk benadering? Wat moet ik dan met het bijvoeglijke naamwoord ‘krankzinnige’ (overmacht)? Wie waren dat en waarom was dat erg? Met ‘krankzinnig’ lijkt u u eigen mening weer te geven. Weinig wetenschappelijk maar dat merk ik vaker bij u ondanks dat u maar blijft benadrukken dat geschiedenis wetenschap is. Wetenschap en geschiedenis hoort waardenvrij te zijn. Zeker bij u. Als geschiedkundige ben je per definitie alleen een objectieve waarnemer, maar dat bent u duidelijk niet. Uw herhaalde uitspraak dat geschiedenis wetenschap is neem ik met een korrel zout.
Samenvatting: dit blogstukje bevat niet de informatie die ik had kunnen opzoeken en dus is een wetenschap geen wetenschap.
Dat lijkt mij een non sequitur.
‘Wetenschap en geschiedenis hoort waardenvrij te zijn’, schrijft u. Het onderwerp is meervoud en dus behoort de persoonsvorm meervoud te zijn en daarom “Wetenschap en geschiedenis horen waardevrij te zijn”. En inderdaad, het moet zijn: “waarde-” i.p.v. “waarden-“. Verder wringt hier het woord ‘geschiedenis’. Vermoedelijk bedoelt u “geschiedschrijving”‘ of “historiografie”. Die kan per se nooit waardevrij zijn en, althans wat de humaniora betreft: objectieve waarneming is zoveel als een contradictio in adiecto, terwijl het in het bèta-domein een pleonasme is. Wat van de historicus verwacht mag worden, is dat hij zijn zinperspectief, zijn hermeneutische positie of voor mijn part zijn vooroorde(e)l(en) expliciteert.
Ik had ook willen opmerken dat waardenvrije wetenschap een illusie is. Al was het alleen maar omdat de keuze van onderzoeksvragen sterk waardegebonden is. En inderdaad: waardenvrij, samenstelling van waarden en vrij. Het is goed mogelijk dat in een samenstelling het eerste lid een meervoud is (ruitjespapier), en er is geen regel dat het eerste lid zijn slot -n verliest. Dus ook, bij voorbeeld, gedachtenexperiment. Waardenprobleem (filosofie) vs waardeprobleem (economie). En ruitenheer, ondanks dat er – zoals iedere kaarter weet – ook het meervoud ruites bestaat.
Ook medelijden is niet waardenvrij, maar wel waardevol. Kortom: leuk stukje, beetje weemoedig (waarde), maar dat mag.
Het zelfstandig naamwoord ‘waarde’ heeft twee meervouden (‘waarden’ en ‘waardes’). Daarom is de “regel”: géén tussen-n; vergelijk ‘groentewinkel’ want er zijn ‘groenten’ en groentes’…
Dag Peter Flaton,
zo redeneert de taalunie, dat weet ik ook wel, maar zoals ik hierboven heb laten zien is die redenering onvolledig, omdat de taalunie het geval van een meervoudig eerste lid in een samenstelling over het hoofd ziet (b.v. bendenoorlog, waar ik de -n zelfs uitspreek), en er geen regel is dat eerste leden in een samenstelling hun slot -n verliezen. Ik heb wel eens gedacht dat de taalunie regels heeft bedacht die zo ingewikkeld zijn,, dat ze zelf ook niet kan hanteren.
‘(D)at weet ik ook wel’, schrijft u, vandaar dat ik ‘regel’ tussen ironisch bedoelde ” ” plaatste. (Oud-)leraar Nederlands zijnde zag ik het als mijn taak mijn leerlingen die regel aan te reiken en naar goed Hollands gebruik mijn excuses voor deze schoolmeesterij en/want een bende-oorlog wil ik er beslist niet van maken. Met dit al spreekt het Groene Boekje hier ondubbelzinnig duidelijke taal en daarom: waardevrije groentesoep in de maneschijn op koninginnedag is reuzelekker.
“Als geschiedkundige ben je per definitie alleen een objectieve waarnemer”
Een volstrekt achterhaalde en zelfs onwetenschappelijke opvatting.
Eerste jaar politicologie, eerste trimester, 1982 (!): alle sociale en humanitaire wetenschappers zijn subjectief. Dat is niet erg. Erg is om dat te ontkennen. Krijg je bv. racistische en antivrouwelijke vooroordelen met een kwakwetenschappelijk sausje van.
“neem ik met een korrel zout.”
Tja, u hebt uzelf zojuist vakkundig gediskwalificeerd om een dergelijk oordeel te vellen, dus hier kunnen we rustig onze schouders over ophalen.
In de natuurwetenschappen ligt het lastiger, maar de uitdrukkingen Oerknal (Fred Hoyle, die het idee zijn leven lang bleef verwerpen) en Schrödinger’s Kat (Schrödinger bleef zijn hele leven het idee van waarschijnlijkheid verwerpen) doen vermoeden dat bv. natuurkundigen evenmin vrij zijn van subjectiviteit. Einstein’s God Dobbelt Niet is eveneens een voorbeeld van subjectiviteit.
Zullen we wedden dat JL, zoals het een wetenschapper betaamt, onmiddellijk zijn eigen subjectiviteit toegeeft en dat “krankzinnig” daar een uitdrukking van is?
waardenvrij?
pardon?
bestaat zoiets?
Wat een gedoe om het simpele feit dat “krankzinnig” hier gewoon spreektaal voor “heel erg groot” is.
Ja. Het blijft internet. Dat medium heeft prachtige kanten, maar anders dan in het echte leven, waar je elkaar bij het spreken ziet, is er minder noodzaak om werkelijk te zoeken naar wat de ander bedoelt.
En het blijft ook wetenschapsvoorlichting, een genre waarvan sommige mensen niet weten dat dat iets anders is dan wetenschap. Mij verbaast dat altijd. Het is niet moeilijk het verschil te zien tussen voetbal en sportjournalistiek; waarom wetenschapsjournalisten steeds worden beschouwd als wetenschappers, snap ik niet goed.
Tja, jij bent natuurlijk wel een lekker grensgeval. Van je boek over Alexander de Grote ben ik niet helemaal zeker, maar het lijkt mij dat Israel Verdeeld wel degelijk wetenschap is en dus meer dan wetenschapsvoorlichting. En voor sommige van je blogstukjes gaat dat ook op.
Zie boven. Het hele idee van objectieve wetenschappers is al lang achterhaald. Of wetenschap zelf objectief is (ik denk zelf van wel, al heb ik geen bezwaar tegen de term intersubjectiviteit) is een punt van diepgaande discussie.
https://plato.stanford.edu/entries/scientific-objectivity/
Nee, Israël verdeeld is geen wetenschappelijke publicatie. Als er nieuws in staat voor wetenschappers, toont dat alleen hoe diep het niveau is gedaald.
“Krankzinnig” wordt hier niet gebruikt in de betekenis “geestesziek”, maar het versterkt het z.n. waar het bij staat. Zo spreekt men in Vlaanderen ook over een “zot goede film”.
Ja, maar het blijft subjectief. En dat is alleen erg als de gebruiker van de term dat probeert te ontkennen.
Wow, dus papa Karinte was misschien in zijn eentje verantwoordelijk voor de grote catastrofe die een paar decennia later plaatshad aan de westkust van Turkije? Als hij niet zo gemeen had gedaan tegen Kemal dan was die op zijn beurt misschien wel lief geweest jegens de Anatolische Grieken, die hij in plaats daarvan over de kling heeft gejaagd. Er is per slot van rekening een dunne lijn tussen haat en liefde. Over krankzinnig gesproken…
Die Balkanoorlogen zullen er ook iets mee van doen hebben gehad, eerlijk is eerlijk. Want daar begon die hele ellende van etnische zuiveringen in de twintigste eeuw, als ik me niet vergis. Please correct me if I’m wrong.
Als we de koloniale oorlogen meetellen, begon het al in Afrika met de Duitsers tegen de Herero in Zuidwest-Afrika en de concentratiekampen van de Engelsen in de Boerenoorlog. (Van Afrika weet ik meer dan van de Balkan.)
Wat zou geschiedenis saai zijn als het volkomen waardenvrij zou zijn! En minder overtuigend. Als je schrijft “een overmacht” geef je de situatie van vechten tegen de bierkaai gewoon minder goed weer dan als je het hebt over een “krankzinnige overmacht”. Zelfs “enorme overmacht” maakt minder indruk. Een goed historicus is ook een goed verteller.
Even ter zake dan
1. Hoe groot was die overmacht in de Balkanoorlogen?
2. Als dat leger zo sterk was waarom werd Het Ottomaanse rijk dan de “zieke man van Europa” genoemd?
Ottomaanse strijdkrachten aanwezig in het Europese deel van het rijk bij het uitbreken van de 1e Balkanoorlog in oktober 1912: 336.742 man, Balkanbond van Bulgarije, Servië, Montenegro en Griekenland: gecombineerd 749.500+ man. Doordat de Griekse marine sterker bleek dan de Ottomaanse kon het rijk heel moeilijk versterkingen vanuit het Aziatische deel aanvoeren. Ook had de modernisering van het Ottomaanse leger maar beperkt effect gehad, en was het officierskorps door politieke rivaliteit aanvankelijk minder eensgezind dan gewenst was. Zie https://en.m.wikipedia.org/wiki/First_Balkan_War
Het was de Russische tsaar Nicolaas I die begin 19e eeuw de uitspraak deed: ‘De Turk (=de Osmanen-dynastie) is een zwaar zieke man’. Daar werd later ‘de zieke man van Europa’ voor het hele Ottomaanse rijk van gemaakt.
Ik zou de link https://en.wikipedia.org/wiki/First_Balkan_War geven, want daar kun je in de linker kolom versies in nog een heleboel andere talen afroepen.
heer Spaans
Ik had al eerder dit jaar de Engelse Wikipedia geraadpleegd om iets over de Balkanoorlogen te weten te komen; dat was om het voorspel tot WW1 beter te kunnen inschatten.
Die krankzinnige overmacht is er dus niet
Belangrijke is passages: (maar met de opmerking “EDIT” van Wikipedia):
Ottoman Empire
1. “In 1912, the Ottomans were in a difficult position. They had a large population, 26 million, but just over 6.1 million of them lived in the European part of the Empire. Of these, only 2.3 million were Muslims, the rest being Christians, who were considered unfit for conscription.”
2. verderop:
Reasons for the Ottoman defeat (edit)
Trouwens aan te raden de engelse Wiki te raadplegen ipv de amateuristische nederlandse lemma’s. Die zij vaak gespekt met de subjectieve inbreng van de schrijvers zelf. voorbeeld is Catal Huyuk waarvan de versie sterk van elkaar afwijken en de Nederlander de inleiding uit zijn eigen duim heeft gezogen met (zgn) referenties naar de Ark van Noach
Harry ten Brink
Jona, ik heb m’n best gedaan te vinden waarop je doelt, maar kan ’t echt niet vinden. Licht mij bij in mijn onwetendheid. Welke Russische nederlaag tegen het Ottomaanse rijk bij Kars bedoel je in de tweede alinea van je stuk?
O dat was heel stom, dat verbeter ik. De pointe is dat het leger al door de Ottomanen gemoderniseerd was en dat Atatürk daarop kon voortbouwen – zie zijn successen in de diverse conflicten in die jaren – en dat niet álle vernieuwing begon met Atatürk.
Dat lijkt me onweerlegbaar juist. Dank voor je reactie.
E.J. Zürcher, Een geschiedenis van het moderne Turkije, meerdere edities
Alan Palmer, The decline and fall of the Ottoman empire, (Londen 1992)
Norman Stone, Een beknopte geschiedenis van Turkije, (Utrecht 2012)
Nicole and Hugh Pope, Turkey Unveiled, meerdere edities
Sean McMeekin, The Ottoman Endgame, (Londen 2015)
Literatuur genoeg tegen Atatürk-simplisme
McKeenin kreeg een vernietigende recentie voor het gebruik van vrijwel alleen westerse referenties
correctie
recensie
Het is ook McMeekin. Ook met alleen ‘westerse’ referenties kun je wel de dilemma’s van het late Ottomaanse Rijk laten zien, en duidelijk maken dat Mustafa Kemal niet uit het niets kwam.
Zürcher’s boek is waarschijnlijk het meest geschikt. Hij beheerst wel Turks.