Spitsboog

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Middeleeuwen, Romeinse Keizerrijk
Terrasmuur in Apollonia

Iedere gymnasiumleerling kent het foefje om Griekse en Romeinse architectuur te onderscheiden: de Romeinen kenden bogen en booggewelven. De meeste gymnasiasten zijn ook slim genoeg om te weten waarom dit misleidend simplistisch is: je vergelijkt in feite de vijfde eeuw vóór Christus, de “gouden eeuw” van Athene, met de eeuwen ná Christus, toen het Romeinse Rijk bloeide. Als je in de vijfde eeuw v.Chr. in Rome zou hebben rondgelopen, zou je geen booggewelf hebben gezien; als je in de tweede eeuw na Chr. in Griekenland was geweest, zag je ze wel. Het heeft dus niets te maken met Grieken en Romeinen, maar alles met het groeiende repertoire van de Mediterrane bouwers. Het is een van de vele schijntegenstellingen tussen de twee dragers van de klassieke cultuur.

In de eerste eeuwen van onze jaartelling kende men ook de segmentboog. Dit is niet een halfronde boog, maar slechts een deel daarvan. Je kunt er betrekkelijk brede stukken mee overbruggen zonder dat je het bouwwerk hoog hoeft te maken. (De Pont des Marchands uit Narbonne is een voorbeeld.) De spitsboog, die we kennen uit de gotische architectuur, heeft het voordeel dat er meer gewicht op kan rusten en dat je er hoge, lichte ruimtes mee kunt scheppen. Deze boog is in de zevende eeuw ontstaan in het Midden-Oosten en er is geen reden om te betwijfelen dat de gotische architecten een Arabische innovatie hebben overgenomen. Hier is een leuk artikel over dat onderwerp.

Dat wil echter niet zeggen dat er in de Oudheid helemaal nooit spitsbogen zijn gebouwd. Hierboven is een leuk voorbeeld dat ik zag in Apollonia. Deze spitsboog maakt deel uit van een terrasmuur uit de derde of tweede eeuw v.Chr. Ik zou graag willen weten wie het heeft verzonnen en waarom niemand het idee heeft opgepikt. De architectuur van de Romeinse keizertijd zou er immers heel anders hebben kunnen uitzien als de bouwmeesters de spitsboog hadden gekend. Een Colosseum in gotische stijl zou een stuk minder log hebben geoogd.

Het is echter anders gelopen. Daarmee is de spitsboog net zoiets als de nul: ook dat denkbeeld sloeg in de oude wereld niet aan, al was het vanaf de hellenistische tijd bekend in Babylon. Keizer Trajanus veroverde de stad en zag de nog bestaande scholen, maar verzuimde het bevel te geven de teksten te vertalen en belette zo dat een nuttig denkbeeld ingang vond.

Deel dit:

12 gedachtes over “Spitsboog”

  2. FrankB

    Het is goed te zien dat de boog in Apollonia zonder mal is gebouwd en de bogen van de Cistern van Ramla wel. Dus waag ik een gokje.

    “waarom niemand het idee heeft opgepikt”
    De stenen van de boog van Apollonia uithouwen vereist veel meer nauwkeurigheid en tijd. Daarom is was het moeilijker om vaklui te vinden die dit konden en ze zullen wel peperduur zijn geweest.
    Omdat ik heel weinig verstand heb van steenhouwen heb ik geen idee of dit antwoord hout snijdt.

  3. Truus Pinkster

    Diligente Jona,
    Kent u de term ‘cirkelsegment’? De term spreekt voor zich.
    En kent u de korfboog? Dat is een halve ellips! In Groningse hooischuren, voor boven de grote houten deur: als compromis tussen twee strijdige desiderata: 1. Zoveel mogelijk hooi per wagen binnenhalen en 2. Wat constructief dan nog gunstig is, en mooi natuurlijk!
    Totus tuus,
    Pek van Andel,
    Meedenerweg 5 (met een korfboogdeur in de voormalige hooischuur,
    Feerwerd (Gr.)
    m.v.van.andel@umcg.nl

  4. Marcel Meijer Hof

    Dank Jona, voor het boeiende artikel over de evolutie in ruimte en tijd van de spitsboog. Wat is Kunstgeschiedenis, net als Archeologie, toch een geweldig vakgebied. En, je komt nog eens ergens :-]

      1. Ab R.C. Dabra

        En ook in de Byzantijnse tijd komen al spitsbogen voor. Maar het schijnt dat zowel Romeinen als Byzantijnen de spitsboog-constructie meer in kelders en later bruggen gebruikten vanwege de grote draagkracht. Maar esthetisch gezien was het blijkbaar minder populair.
        Vergelijk de latere kritiek van de Italianen op de ‘Gotische’ bouwstijl welke naam beledigend bedoeld was. De spitsboog paste niet in de perfecte geometrische bouworde van de Griekse en Romeinse oudheid.

  8. A. Harmens

    Om nou te stellen dat “er geen reden om te betwijfelen” is dat architecten van gotische kerken de spitsboog uit de Islamitische bouwkunst overgenomen hebben vind ik wel erg oordelend, zeker gezien het ietwat speculatieve karakter van het artikel waarnaar u verwijst. Daarnaast is de gotische bouwkunst meer dan alleen spitsbogen. Ook steunberen en kruisribgewelven maakte hogere en lichtere gebouwen mogelijk. Deze ontwikkelingen zijn ook vanuit de Romaanse bouwkunst te verklaren.

Reacties zijn gesloten.