Ik blogde gisteren over de khachkars van Armenië, de middeleeuwse “kruisstenen” die vooral veel op begraafplaatsen staan: stèles met daarop een kruis en verder propvol met allerlei complexe motieven. De bovenstaande is te zien in de kerk in Sevanavank die bekendstaat als Astvatsatsin, “de moeder van god”. Het is een heel bijzondere, want hier is een lijdende Christus afgebeeld: op de overgrote meerderheid van de khachkars is het kruis een abstracte vorm. Waarom de gekruisigde is afgebeeld met lange vlechten, heb ik niet kunnen ontdekken. Het zal wel geen weergave zijn van de pijpenkrullen die zo typerend zijn voor de Oost-Europese joden.
Helemaal bovenaan zijn wat hemelse scènes: linksboven de engelen, midden bovenaan een boom des levens (die in het Paradijs had gestaan en dus voor middeleeuwse kunstenaars ook in de hemel viel te lokaliseren) en rechts bovenaan de symbolen van de vier evangelisten. Met de wijzers van de klok mee gaand hebben we in de rechterkolom Maria met kind, een os en ezel die een praatje zitten te maken, en de drie wijzen.
Onderaan zien we hoe Christus (nu met aanzienlijk kortere vlechten), na te zijn gestorven aan het kruis, “is nedergedaald ter helle” om daar de mensheid te redden. Links zijn de drie schenkers van deze khachkar afgebeeld en iets daarboven hebben we een weegschaal. Dit is een weergave van het Laatste Oordeel.
Ik heb weleens eerder over dit motief geblogd, nadat ik het had gezien in een Armeense kerk in Iran. Op de weegschaal liggen de goede en de slechte daden van de gelovige; de gelovige staat er dit keer wat wonderlijk bij want hij buigt in de richting van de gekruisigde Christus. Aan de rechterzijde probeert een duivel nog de weegschaal naar het kwaad te laten doorslaan door eraan te trekken, maar de weegschaal slaat ook zonder deze tegenwerking door in het voordeel van de gelovige die zich, door Christus te vereren, verzekert van de genade die God, op de Dag des Oordeels, zal laten gelden voor zijn Verbondsvolk.
Het beeldhouwwerk ziet er allemaal wat onbeholpen uit, maar de kunstenaar wist van de theologische hoed en rand.
“allemaal wat onbeholpen”
Aha, het ligt deze keer niet helemaal aan mij, cultuurbarbaar, dat ik dit ding gewoon lelijk vind.
Waarom altijd die meetlat van mooi naar lelijk? Dit beeldhouwwerk/steenhouwerswerk – doe het zelf maar eens, dan zie je hoe moeilijk het is – heeft zeggingskracht. Het is doorleefd en staat met al zijn details waarschijnlijk bol van de symboliek die wij niet eens verstaan. Tenzij al die florale figuren – ze lijken wel wat op de illustraties in oude Ierse manuscripten – er puur staan vanwege de drang om een leeg vlak te vullen en de liefde waarmee dat te doen. Je kan de devotie waarmee het is gemaakt bijna voelen. En dat vind ik mooier dan mooi.
Ik geef onmiddellijk toe dat het moeilijk is om dingen te maken die ik lelijk vind en mij totaal niets zeggen. Daarentegen is het bijzonder gemakkelijk om symbolen te verwerken die ik niet alleen niet eens versta, maar zelfs niet herken als symbool (want ze zeggen me zelfs dat niet). U kunt nauwelijks onderschatten hoeveel mensen uiterst devoot dingen in elkaar knutselen die volledig langs mij heen gaan en dus volstrekt niet aan mij besteed zijn.
Waarom zou ik er anders expliciet bij vermelden dat ik een cultuurbarbaar ben?
“En dat vind ik mooier dan mooi.”
Wat vroeg u ook alweer? Waarom toch altijd die meetlat van lelijk naar mooi, toch? Wel, waarom legt u uw eigen meetlat er toch altijd naast?
@FrankB
Mooier dan mooi was niet bedoeld als waardebepaling maar als woordspeling. Maar als u het toch als meting wilt lezen: omdat die meetlat van mooi naar lelijk zo algemeen en zo hardnekkig is. Ik begrijp die meetlat niet. Waarom afketsen op uiterlijkheden als er zoveel inhoud te ´lezen´ valt? Voor mij is deze khachkar een ontroerend monument van devotie. Een gelikt beeld van bijvoorbeeld Canova daarentegen zegt mij dan weer niets. Kille en perfect marmeren beelden; wat moet ik ermee? Misschien vind ú dat wel mooi. Kennelijk bestaan er vele kijk- en zienswijzen. En laten we dat vooral zo houden.
Devotie speelt in mijn eigen leven geen rol. Maar ik kan het wel herkennen en dat verrijkt mijn kijken.
Mooi heeft niets te maken met goede kunst.
Die buigende gelovige vind ik meer op een dierlijke figuur lijken.
Ik dacht ook even aan een paard of ezel.
De benen en armen hebben vormen die aan dieren doen denken, om van detebige billen te zwijgen. Het hoofd is ook nogal langgerekt. Is het een demon die probeert de weegschaal omhoog te duwen, terwijl de duivel aan de andere kant trekt? De gelovige zelf wordt op afbeeldingen van het laatste oordeel vaak in de weegschaal geplaatst, maar jeiet ook vaak maar één duivel proberen de weging te beïnvloeden.
*detebige? Snap ik zelf niet. Rare telefoon.
Ze lijken inderdaad wel op Ierse motieven. En er ligt aan de overvloed van die motieven inderdaad misschien een ‘horror vacui’ ten grondslag.
Er zijn een paar dingen die mij intrigeren.
1. Hier is het Laatste Oordeel aan de orde.
In de Twaalf artikelen van het Geloof van de RKK en in de Apostolische belijdenis van de protestantse kerken wordt niet precies aangeduid hoe dat zal gebeuren.
Er staat immers alleen: Vandaar zal Hij (Christus) komen oordelen de levenden en de doden.
Blijkbaar is de voorstelling van de balans met de boekhouding van goed en kwaad door de kerk later uitgevonden of is er ergens in het NT sprake van dat dit op deze manier zal gebeuren en waarom precies door één van de goddelijke personen van de drie-eenheid (en niet gewoon door God). Dat neemt niet weg dat het Laatste Oordeel veel fantastisch mooie kunst heeft voortgebracht. In andere geloven gebeurt dat niet altijd op dezelfde manier. Bij de Egyptenaren werd bvb. het hart gewogen: https://www.wikiwand.com/nl/Wegen_van_het_hart
Daaruit zijn weer kunstige afbeeldingen gekomen.
2. Dat brengt mij tot het begrip ‘ziel’ dat nog steeds niet afdoende gedefinieerd is:
https://www.wikiwand.com/nl/Ziel_(filosofie)
Het begrip ziel is hardnekkig. Nog in 1901 heeft een zekere MacDougall een nogal ridicuul experiment uitgevoerd https://www.nemokennislink.nl/publicaties/de-dood-van-de-ziel/ waarbij hij uitkwam op een gewicht van 21 gram. Hoewel er tot nu toe geen enkel wetenschappelijk bewijs voor het bestaan ervan is gevonden en dat weten de leiders van de drie Abrahamitische godsdiensten goed genoeg! Maar er wordt nog steeds aan vast gehouden en ik vraag mij af of iemand op dit forum met een betere theologische kennis dan ik weet waarom.
Zonden worden wel zwaar of licht genoemd, ook al in de bijbel zelf. Dan is de gedachte aan een weegschaal die ze weegt niet ver.
En het interessante is dat die gedachte ook al in Egypte voorkwam en dus ouder is dan de bijbel. Hoe groot is de invloed van Egypte eigenlijk op de monotheïstische godsdiensten? Het expirement van farao Echnaton werd natuurlijk vlug onderdrukt, maar het hele idee dat toegang tot het eeuwige leven wordt bepaald door hoe goed je geleefd hebt, zit al in het oude Egyptische geloof. Is er een historicus die dit ooit heeft uitgeplozen?
Hoe groot de invloed van Egypte op het monotheïsme geweest is, weet ik ook eigenlijk ook niet. Dat goed leven tot beloning leidt en zondig leven tot straf is inderdaad al heel oud, althans in die religies die in een hiernamaals geloven.
Over de weging der ziel na het sterven: https://www.wikiwand.com/nl/Ammit
Dat begrijp ik ook wel, dat er verschil in gradatie bestaat tussen zonden en dat dit , zover strekt mijn kennis van de bijbel wel. En dat er bij het Laatste Oordeel (althans voor degenen die erin geloven) gewogen zal worden (dus een balans zal opgemaakt worden tussen de goede en de kwade dingen die een individu heeft verricht, weet ik ook.
Maar mijn vraag ging eigenlijk over waarom Jezus degene is die de zonden afweegt tegen het goed dat de te beoordelen persoon verricht heeft. Tevens gaat het mij over de iconografie. Vaak zie je ook een aartsengel met een weegschaal.
Of Jezus die de goeden van de slechten scheidt.
https://www.wikiwand.com/en/Last_Judgment
Uit het volgende stukje word ik ook niet veel wijzer.
https://www.wikiwand.com/en/Last_Judgment
Met vriendelijke groet,
Roger van Bever
Ik ook, ja. Ben ik trouwens de enige die aan The Clash moet denken? Rock the Kachkar!
Jezelf een ‘cultuurbarbaar’ noemen lijkt op het eerste gezicht nederig.
Hoe komt het toch dat het vaak arrogant over komt?
Vlechten waren in die tijd overal bij vrije mannen in de mode. Een vaas uit de Oekraïne uit die tijd heeft de vorm van een hoofd met een matje en “huzarenvlechten”, en zulke kapsels worden ook in die tijd in Sogdië op hoofden van Turken afgebeeld. En op de troon van de aartsbisschop Maximianus in Ravenna worden Saracenen afgebeeld, die Mozes aan de farao verkopen, met hun haar in lange vlechten. De Chinese mannen in de tijd van de noordelijke en zuidelijke koninkrijken en de Tang dynastie droegen hun twee lange vlechten opgeknoopt in een haarnetje. Dus een man van status in Armenië zou ook vlechten kunnen hebben gehad.