De Armeniërs waren er eeuwenlang in geslaagd buiten het Seleukidische, Parthische, Romeinse en Sassanidische Rijk te blijven, maar eind vierde eeuw begonnen de Romeinen en de Sassanidische Perzen met de geleidelijke annexatie van het oeroude koninkrijk. In 428 was de Armeense deling voltooid, al zijn de Armeniërs nog enkele keren in opstand gekomen, ook tegen de opvolgers van de Romeinse en de Perzische rijken: Byzantium, het kalifaat van Damascus en het kalifaat van Bagdad.

Eén van die opstanden leidde in 884 tot het herstel van de onafhankelijkheid onder leiding van koning Ashot I de Grote, die erkenning afdwong door de kalief en de keizer. Zijn dynastie staat bekend als die van de Bagratiden en hun hoofdstad was vanaf 952 Ani, gelegen in Turkije, in het niemandsland richting Armenië. Hoewel het Bagratidische koninkrijk intern verdeeld was en uiteenviel in vijf deelrijkjes, bleef Ani gelden als de mooiste en belangrijkste stad van de Armeniërs. Het was de plek waar kunstenaars naartoe trokken.

De slag bij Manzikert in 1071 – ik blogde er al eens over – betekende dat de Seljukische Turken de macht in de regio overnamen en dat de Armeense zelfstandigheid dus weer verloren ging. Ani, dat in 1045 al eens door de Byzantijnen was ingenomen, werd na een bloedige machtsovername een Seljukisch bestuurscentrum en kreeg een moskee. Later kregen de Koerden de macht. De bloeitijd was echter voorbij en de stad zou in de loop van de eeuwen langzaam worden verlaten. Voor Armeniërs is het echter een lieu de mémoire gebleven.

Tegenwoordig ligt ze, ietwat bizar geformuleerd, in het Turkse deel van het niemandsland tussen Turkije en Armenië. Ik ben er drie keer geweest. Een adembenemend leeg landschap, met verspreid de ruïnes van de kathedraal, de moskee, een handvol kerken, een karavanserai, een zoroastrisch heiligdom, de citadel, een klooster en stadsmuren. De middeleeuwers wisten hoe ze een stad moesten bouwen.

Er is ook een brug maar daar kun je niet komen: de rivier vormt de grens tussen Turkije en Armenië. Bij elk bezoek zag ik aan de overkant van het rivierdal de wachttorens staan aan de Armeense kant van de grens.

Afgelopen vrijdag ben ik daar wezen kijken. De Armeense zijde van de grens, die lange tijd bewaakt is geweest door Sovjet-troepen, wordt nog altijd gecontroleerd door Russische soldaten, omdat het Armeense leger de oostgrens bewaakt tegen de Azeri’s. Het was dus een Russische soldaat die ons verwelkomde bij de met prikkeldraad, schrikdraad en wachttorens afgezette Armeense zijde van het niemandsland. Naar goed Sovjetgebruik was het zand geharkt, de beruchte “Todesstreifen” die u zich wellicht herinnert van de Berlijnse muur. Begeleid door een Russische troepenwagen reden we naar het uitzichtpunt. Zie de foto helemaal bovenaan.

Het had iets bizars, de stad te zien die ik eerder van de andere kant van de grens had bezocht. Misschien nog bizarder was de gedachte dat ik kan komen aan beide zijden van de grens, want ik heb zo’n leuk reisdocument van de Europese Unie, terwijl deze grens voor Turken en Armeniërs gesloten is. Hoe de Turken dat vinden, weet ik niet, maar voor de Armeniërs is het wrang dat ze hun oude hoofdstad alleen maar mogen zien (en dan nog onder Russische begeleiding) en niet mogen betreden.

De tweede foto hierboven toont de ruïne van de kathedraal van Ani. De foto hieronder maakte ik in Gyumri: de bewoners van die stad herbouwden de kathedraal van Ani (met wat kleine aanpassingen) in het centrum van hun eigen stad. De aardbeving van 1988 verwoeste dat gebouw, maar inmiddels is de herbouw op een haar na voltooid. De energie die erin wordt gestoken, illustreert hoe dierbaar Ani de Armeniërs is.

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.