De beste titel voor een nonfictieboek blijft Alles moest nog worden uitgevonden, maar een heel goede tweede is Begrijp jij het Midden-Oosten nog? Auteurs Hans Luiten en Sven de Graaf weten hoe ze de aandacht moeten trekken en – wat belangrijker is – ze weten die daarna ook vast te houden met een kraakhelder overzicht van de recente geschiedenis van het Midden-Oosten. Een charmante “gids voor de verbijsterden” zonder kapsones en met een ontwapenend eerlijke proloog:
Ons boek is geen wetenschappelijke verhandeling, maar mochten er zaken zijn die naar je idee niet kloppen, dan horen we het graag.
Het lijkt erop dat ze hun tekst inderdaad hebben geactualiseerd, want na de “Samenvatting en voorzichtige blik op de toekomst”, waarvan je zou denken dat ze het einde vormen, volgt (in de door mij gelezen vierde druk uit 2017) nog een hoofdstuk over de recente gebeurtenissen in Turkije. Het klinkt allemaal heel logisch, dat een auteur zijn tekst verbetert, maar het gebeurt te weinig en ik ben blij als auteurs begrijpen dat je met een geringe inspanning de bruikbaarheid van een boek vergroot.
Het boek, duidelijk bedoeld voor een eerste kennismaking, zit didactisch slim in elkaar. De ontbinding van het Ottomaanse Rijk na de Eerste Wereldoorlog wordt bijvoorbeeld niet chronologisch verteld, maar aan de hand van drie paragrafen over “drie verschillende beloften over hetzelfde gebied”, die dan zijn gedaan aan de Joden, Arabieren en de westerse oliemaatschappijen. Zo begrijp je, beter dan bij een strikt chronologische behandeling, de problematiek in één keer.
Een serieus probleem bij deze stof is dat veel lezers het Midden-Oosten niet persoonlijk kennen. Van Turkije is eigenlijk alleen het kustgebied een vakantieland; in Israël is het toerisme meer op de Bijbel dan op de eigen tijd gericht; Libanon, Jordanië en Egypte zijn redelijk makkelijk te bereizen maar niet werkelijk populair; Iran en Saoedi-Arabië hebben een slechte reputatie; Syrië, Libië en Irak verkeren in staat van burgeroorlog. Toch is het, zonder dat ik precies kan aangeven waarom of hoe, redelijk belangrijk dat je de geur van het Midden-Oosten hebt opgesnoven. Begrijp jij het Midden-Oosten nog? lost het gebrek aan persoonlijke ervaring van de lezers op met allerlei korte intermezzo’s over hoe het is om door Koerdistan te reizen of door een gesprek te beschrijven met een vrouw met een Atatürk-tatoeage.
Al met al een leuk boek, al is er natuurlijk geen koe zo bont of er zit wel een vlekje aan. Een van de auteurs, Luiten, is historicus en zou hebben behoren te herkennen dat de theorieën van Günter Lüling, Tom Holland en Chistoph Luxenberg neerkomen op pseudowetenschappelijk gegoropiseer. Het zou beter zijn geweest niet dit onedele drietal onder “Verder lezen?” te noemen, maar het afscheidscollege van Van Koningsveld, met de nog ingehouden conclusie dat het gaat om
een polemisch model van dweepzieken en charlatans dat onder de bijzondere omstandigheden waarin onze wereld in deze tijd verkeert, een enorme aandacht verkrijgt, die het op zuiver wetenschappelijke gronden helemaal niet verdient.
Verder noteerde ik uitsluitend trivialiteiten zonder betekenis en u kunt dit boek, zulke slordigheidjes daargelaten, met gerust hart lezen: het is echt verhelderend voor een eerste kennismaking.
De grootste kwaliteit van Begrijp jij het Midden-Oosten nog? is de bescheidenheid. De twee auteurs vragen om kritiek – ik heb een lijstje ingestuurd – en pretenderen niet het laatste woord te spreken. Juist door aan te geven dat ze het ook niet precies weten en door te erkennen dat het allemaal ook niet zo goed te doorgronden valt, bieden ze geen valse zekerheid. Begrijp jij het Midden-Oosten nog? is overtuigt doordat Luiten en De Graaf de lezer laten delen in hun eigen zoektocht door een van de fascinerendste stukjes van deze planeet.
Het bereizen van Saoedi-Arabïe is dan ook niet gemakkelijk voor de eenvoudige ongelovige. Lezen is evenwel een goede mogelijkheid, waarbij de dichters niet mogen worden vergeten – de vertalingen van Hafid Bouazza bijvoorbeeld :- ]
Saudie-Arabië is juist relatief goed te bereizen, ambtelijke ongemakken als de noodzaak van een ‘beschermer’ en het afgeven van je paspoort daargelaten. Alleen de stafskernen van Mekka en Medina en de heilige plaatsen buiten Mekka zijn verboden gebied voor ongelovigen.
Twee jaar terug heb ik een bijzondere reis gemaakt van twee weken door Turkije. Het werd georganiseerd door de opleiding. Het was leerzaam en prettig om een deel van het Midden-Oosten te zien. Mijn beeld dat het een grote islamitische staat is, is daarmee ook verdwenen. Wel moet ik bekennen dat ik hoogstwaarschijnlijk niet meer in het Midden-Oosten zal komen. Het is niet makkelijk om vrienden, vrouw en kinderen met minder interesse voor geschiedenis te overtuigen om daar heen te gaan.
Een boek is een fijn alternatief. Zo zal ik waarschijnlijk nooit Rusland zien. Wat fijn dat we kunnen reizen met beeldvorming.
Van het Midden-Oostrn weet ik niet veel af, en van Günter Lüling en Christoph Luxenberg had ik nog nooit gehoord, maar als ik wat rondkijk op het internet krijg ik de indruk dat ze weliswaar omstreden, maar niettemin serieuze wetenschappers zijn. Tom Holland is een gerespecteerd popularisator: hem afdoen als ‘kwakhistoricus’ lijkt mij wel heel kort door de bocht.
Ik weet niet of grasduinen op het internet zinvol is als je een oordeel moet vormen. Internet is geen substituut voor het lezen van boeken.
In elk geval dit: goropiseren is pseudowetenschap, daar helpt geen moedertje lief aan. Dat de pers Luxenberg niet heeft doorgeprikt, en dat dit op het internet rondzingt, is doordat journalisten niet zijn getraind als historicus en een goed verhaal willen hebben. Hier is een serieuze recensie: http://www.livius.org/articles/misc/luxenberg-thesis/
Dan dit: Tom Holland is een classicus, geen historicus. En geschiedenis is een wetenschap, met opleidingen die nuttig zijn. Pak “Persian Fire” en je herkent dat hij ontologisch holistische opvattingen huldigt. Hij citeert ook negentiende-eeuwse filosofen als relevant maar negeert twintigste-eeuwse historici. Let ook op het einde, waar hij een Babylonische opstand presenteert als feit zonder bewijs te leveren. Pure fictie.
Of lees Leezenbergs bespreking van het boek over de islam. https://www.nrc.nl/nieuws/2012/03/09/muzelman-is-veroveraar-1079179-a173030
Juist van een popularisator – om die jaren-tachtig-uitdrukking te herhalen – mag je verwachten dat hij weet waarover hij het heeft of er mensen bij haalt die het weten. Dat Holland dat niet doet, is hoogst onprofessioneel.
Als historici over de klassieken ook maar half de domme dingen zouden zeggen die Holland over geschiedenis uitkraamt, was het huis te klein.
Bij al die negatieve commentaren op Tom Holland zou ik er toch wel iets positiefs over willen zeggen. Juist door zijn grondige kennis van de klassieke auteurs is hij in staat om dicht bij de mentaliteit van de oude Grieken en Romeinen te komen. Hij maakt er een bloedstollend verhaal van, en ik neem onmiddellijk aan dat hij wat de historische bronnen betreft af en toe te kort schiet. Maar de wijze waarop hij bijvoorbeeld de machtspolitiek van Keizer Augustus beschrijft in Dynasty. The Rise and Fall of the House of Caesar, vind ik meesterlijk (zijn veel geprezen Rubicon heb ik nog niet gelezen). Zijn boeken zijn af en toe buitengewoon geestig. Over de ontmoeting van Caesar en Cleopatra: ‘Caesar, never one to look a gift-horse in the mouth, had promptly got her pregnant’. Of bijvoorbeeld: ‘Augustus, who had brought the fruits of peace to his fellow citizens, had brought them to the Gauls as well. Foundation after foundation duly proclaimed its gratitude: Augustodurum and Augustomagus, Augustobona and – just to vary things – Caesarobnona’. Hoe men in de oudheid over de Feniciërs dacht vind ik buitengewoon goed getroffen in het volgende fragment uit Perzisch vuur: ‘De naam, bijna zeker afgeleid van foiniks, het Griekse woord voor ‘purper’ werd uitgesproken met dezelfde mengeling van bewondering en minachting waarmee ze geneigd waren alle volkeren te bejegenen die ze bedreigend vonden. Bewondering omdat de purperen kleurstof die de Feniciërs van schelpdieren maakten zonder meer de kleur van verfijning en privilege was, een internationaal gewild luxeproduct dat de schatkisten van Tyrus en Sidon mede tot de rand toe had gevuld. Minachting omdat het immers zo vulgair was, zo ontiegelijk, hopeloos vulgair om genoemd te worden naar een handelsproduct!’ Zulke opmerkingen kun je volgens mij alleen maken als je je bronnen door en door kent.
Caesarobnona= Caesarobona
Ik lees Tom Holland graag en heb het daar al eens over gehad. Nu wilde ik JL niet weer ergeren met mijn waardering voor Tom Holland. Mevrouw Broekema, uw woorden zijn me uit het hart gegrepen!
Het lijkt me een verschil in perspectief dat tot een ander oordeel leidt: retorica versus dialectica.
weerom mijn dank voor deze aanrader!
‘Verder noteerde ik uitsluitend trivialiteiten zonder betekenis’, dat is een pleonasme. Een boek met uitsluitend trivialiteiten zou ik niet willen aanbevelen.
Dat is niet wat JL bedoelde. Wat JL bedoelde is dat alles wat hijzelf noteerde, behalve dat ene punt, triviaal was en van geen betekenis voor de beoordeling van het boek.
Dank u. Het is blijkbaar voor tweeërlei uitleg vatbaar. Maar nu snap ik tenminste wat er bedoeld wordt.
Ik zou ook behoefte hebben aan een pendant: Begrijpt u de westerse Midden-Oostenpolitiek nog. Maar dat is misschien niet iets voor historici.
“drie verschillende beloften over hetzelfde gebied”, die dan zijn gedaan aan de Joden, Arabieren en de westerse oliemaatschappijen.
Is dit niet het hele verhaal?
Daar is toch geen boek voor nodig?
(misschien voor de toevoeging: en de niet aflatende praktijk van de moederlanden van bedoelde oliemaatschappijen om onder Arabieren, als zij aandringen om de aan hen gedane beloften in te lossen, onrust te kweken, burgeroorlog te entameren, uitroeiing dmv bombardementen te bevorderen, regeringen af- dan wel neer te zetten en zo meer.
Nee, dat is niet het hele verhaal. Je kunt bijvoorbeeld ook wijzen op de interne dynamiek in de gebieden van het desintegrerende Ottomaanse Rijk. Een simpel voorbeeld is de spanning tussen de twee leidende families in wat nu Saoedi-Arabië heet: de Hasjemieten speelden de Britse kaart, de Saoedi’s speelden de Amerikaanse kaart. Die dynamiek is er ook. Ik zal de eerste zijn om te erkennen dat de rol van de koloniale mogendheden ronduit schofterig is geweest; ik wil ook de eerste zijn om te erkennen dat de bevolking van het Midden-Oosten niet bestaat uit willoze marionetten. Dus nee, die drie beloften zijn maar één kant van een complexer verhaal.
En dan zijn de Amerikanen daar ook nog eens nooit een formele koloniale mogendheid geweest. (Er was de VS 1919-20 een mandaatgebied over Armenië toebedacht, het kwam er niet van, het Congres wilde niet, net zomin als de toetreding tot de Volkenbond.)
Ik meen dat ze de Filippijnen als kolonie hadden. Maar je kunt het ook anders zien: zoals Noord-Italië Zuid-Italië koloniseerde, annexeerde en gelijke rechten gaf, zo deden de VS dat met het land dat ze naar het westen veroverden op de Indianen. Zo bezien zijn de “great plains” een kolonie die nooit is gedekoloniseerd.
Hee, ik beweerde niet dat de VS nooit ergens koloniën gehad hadden, want ik weet echt wel beter😉In het Midden-Oosten, daar hebben ze nooit formeel gebieden geclaimd.
Het zijn tegenwoordig de VS die ironisch genoeg nog de grootste ‘koloniale’ mogendheid zijn, gezien hun overzeese gebiedsdelen. (Puerto Rico, Virgin Islands, Guam, Amerikaans Samoa, de Marianen e.d. met alles bij elkaar een paar miljoen inwoners).’