Het bovenstaande Egyptische reliëf is te zien op de tempel van Dendur en als u denkt dat u ervoor naar Egypte moet, dan heeft u het mis, want dit heiligdommetje staat in het Metropolitan Museum in New York. Net als de tempel van Taffeh in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden is het gebouwtje uit Dendur door de Egyptische overheid geschonken aan een land dat meehielp bij het redden van oudheden toen die dreigden te verdrinken na de aanleg van de Aswandam.
De afbeelding zelf is niet zo heel bijzonder, maar de twee cartouches erboven zijn dat wel. Ze zijn niet alleen identiek, maar ook veelzeggend in hun nietszeggendheid. Zoals u ziet staan in beide cartouches dezelfde drie hiërogliefen: een rechthoek, een soort pilaar en een mannetje. De rechthoek is het teken pr, “huis”, en het pilaartje, dat een soort dubbele a-klank weergeeft, maakt dit tot een groot huis. Het mannetje is een determinatief, een teken dat aangeeft hoe je het bovenstaande dient te duiden: in dit geval gaat het om een persoon die het Grote Huis is. De koning, met andere woorden, ofwel de farao, om de Hebreeuwse verbastering te citeren van het Egyptische woord voor Groot Huis. We hebben dus te maken met twee cartouches waarin niet de naam van de vorst staat, maar alleen de hiërogliefen voor farao.
Dat is toch een beetje raar, want in cartouches stonden doorgaans allerlei koninklijke namen: Toetmoses, Hatshepsut, Amenhotep, Toetanchamon, Ramses. Eén van de eerste stappen bij het ontcijferen van het hiërogliefenschrift was het herkennen van de namen Ptolemaios en Kleopatra. Wat is er in Dendur aan de hand?
Een deel van het antwoord is dat het complexe systeem van namen – een farao had er diverse – in de Hellenistische tijd in onbruik aan het raken was. Wat daarvan de verklaring is, is niet bekend. Misschien was dat wel omdat alle koningen Ptolemaios heetten, al zou ik op die verklaring geen weddenschappen afsluiten: een millennium eerder was een opvolging van elf Ramsessen geen probleem geweest. Het ging er in het Egyptische denken sowieso niet om wie er koning was, als de mensheid maar een vertegenwoordiger had tegenover de goden: de functie was belangrijker dan de persoon.
In dit geval is er nog een andere factor: dit tempeltje is gewijd aan keizer Augustus. Die heette eigenlijk Gaius Octavius, veranderde later zijn naam in Gaius Julius Caesar, nog later in Imperator Julius Caesar, weer later in Imperator Caesar Augustus en in het Grieks heette hij Sebastos. (De naam Octavianus, die moderne auteurs weleens gebruiken, droeg hij overigens nooit.) Ik stel me zo voor dat een hiërogliefenhakker die eigenlijk niets moest hebben van die nieuwerwetse gewoonte om maar gemakzuchtig “Groot Huis” in de cartouche te beitelen, moedeloos is geworden van die voortdurende naamsverandering en voor de nieuwe tijd is gecapituleerd.
[Dit was de 294e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Ik zie ook het jaartal 1820, een C en een F staan, dus latere bezoekers konden er niet vanaf blijven.
“De koning, met andere woorden, ofwel de farao, om de Hebreeuwse verbastering te citeren van het Egyptische woord voor Groot Huis. ”
En dan gaat het ook nog eens over Augustus. Interessant. Temeer omdat een heel stuk later en aan de andere kant van het Romeinse Rijk (letterlijk en figuurlijk) we een Britse persoon hebben die in het midden van de vijfde eeuw een machtspositie inneemt. We weten niet zoveel over hem, maar het is mogelijk dat hij (net als Augustus) een nieuwe naam koos toen hij die machtspositie bereikte. De man staat uit latere bronnen bekend als Vortigern en hij wordt door die bronnen verantwoordelijk gehouden voor het binnenhalen van de Angelsaksen (u weet wel, Hengist en Horsa, soms ook voor Friezen versleten). De oudste versie van deze naam, *Wortigernos, betekent letterlijk ‘groot huis’.
Het heeft lang geduurd voor ik de commentaren heb ontdekt, of liever voor ik er de tijd voor wilde nemen: nog meer tijd voor dat scherm zitten vond ik werkelijk te veel gevraagd. Maar nu weet ik waarom ik ze volg: voor dit soort informatie, die ik nooit en te nimmer zelf met elkaar had kunnen verbinden. Wat is deze blog verrijkend voor de nieuwsgierige lezertjes. En Robert, dank!
Er staan nog veel meer letters en cijfers op. B.v., in het middenstuk tussen de personen staat NY US, alsof de bestemming van het relief er in gebeiteld is. Dat zal toch niet (?)
Zijn die kronen ooit echt gedragen? Of zijn het alleen zinnebeelden?
Goede vraag!
…in het Grieks heette hij Sebastos…
Waar de titel Σεβαστος aanvankelijk een vertaling was van het Latijnse Augustus, kreeg het woord een totaal andere betekenis ten tijde van de adellijke dynastie van de Komnenen in Byzantium. De Komnenen (Grieks: Κομνηνός, Κομνηνοί) waren een adellijke dynastie in het Byzantijnse Rijk die hun naam ontleenden aan het dorp Komne waar ze vandaan kwamen. Ze leverden van 1057 tot 1059 en vervolgens van 1081 tot 1185 de keizers van Byzantium, alsook van 1204 tot 1461 de heersers in het keizerrijk Trebizonde, met de titel Groot-Komneen.
Hier werd de term Σεβαστος gebruikt met allerlei voor- en achtervoegsels om de hiërarchie en de macht aan te geven van de hooggeplaatste functionarissen en dignitarissen niet alleen voor de rechtstreekse afstammelingen van de keizer maar ook voor de aangetrouwde familie en allerlei adel die een band hadden met de keizer. Deze laatsten werden de Σεβαστοι γαμβροι (γαμβρος = schoonzoon) genoemd. Dit leidde tot een woud van titels en rangen. De titel Σεβαστος devalueerde dusdanig dat hij uiteindelijk bij Pseudo-Kodinos (https://www.wikiwand.com/en/George_Kodinos) pas op de 78e plaats kwam. Het meest uitgebreide overzicht hierover is te vinden in:
http://www.persee.fr/doc/rebyz_0766-5598_1965_num_23_1_1349.
Is er enig idee hoe oud het tempeltje echt is!
P.S. Vergeef mij het ontbreken van diacritische tekens!