Vanmorgen publiceerde ik een stukje over het Romeinse openbaar bestuur dat ik opende met een opmerking over hedendaags management. Ik had het stukje ook kunnen inleiden met een opmerking over Pontius Pilatus, van wie iedereen weleens heeft gehoord. Management en Pilatus: beide zouden de lezer hebben geholpen om de informatie die hij ging krijgen, aan te laten sluiten bij iets dat hij al wist. Door zo’n haakje blijft de boodschap beter hangen.
Het haakje moet wel iets zijn dat vrij algemeen bekend is. Vandaar dat ik ergens wel begrijp dat journalist Rop Zoutberg besloot de resultaten van de opgraving van een door de Romeinen veroverde Iberische nederzetting in Spanje op te hangen aan Asterix, die immers wereldberoemd is. Tegelijk is het ook een probleem, want wat een wetenschap is, wordt zo getrokken in de sfeer van de leutigheid. Terecht maakt de door Zoutberg geciteerde archeoloog bezwaar tegen Asterix.
De stripheld is immers wel zo’n beetje het laatste wat de archeologie nodig heeft, omdat menigeen niet weet waartoe het vak dient. Dat Halbe Zijlstra zich afvroeg wat hij moest met musea vol opgegraven potten en pannen, was natuurlijk slechts een treiterijtje, maar de VVD weet heel goed dat de humaniora slecht begrepen zijn en dus een makkelijk doelwit vormen voor politiek gewin.
Het is ook helemaal niet nodig Asterix als haakje te gebruiken. Je kunt ook beginnen met het Romeinse imperialisme, waar iedereen zich wel een voorstelling van kan maken, en de vraag stellen waarom de Romeinen zo nodig een Iberisch heuvelfort in een uithoek van het Middellandse Zee-gebied moesten veroveren. Dan komt er een antwoord over de ideologie van wereldheerschappij (keizer Augustus, pax Romana…) en over de propagandistische noodzaak onbereikbare punten te veroveren (vgl. Masada, “geen berg te hoog voor de legioenen”).
Door het verhaal op te hangen aan een haakje als imperialisme of propaganda, herkennen lezers dat hun eigen opvattingen niet de enig mogelijke zijn en begrijpen ze beter waarom ze denken zoals ze denken. Zo is er meer kenniswinst, beklijft het beter, is aangegeven waartoe dit onderzoek dient en is ook duidelijker waarom er geld voor nodig is.
Een andere aanpak zou zijn geweest de puzzel uit te leggen. Als die Iberische stad is veroverd in het jaar 19 v.Chr., hoe weet je dat dan zo precies? Mensen vinden dit soort puzzels waanzinnig leuk. Sta me een persoonlijk voorbeeld toe: ik open mijn lessen zoveel mogelijk met de actualiteit, deze dagen bijvoorbeeld met dit (toegegeven, gehypete) bericht over ijskoude zomers in de zesde eeuw, en ik kan eenieder verzekeren dat mensen de uitleg van de techniek altijd erg leuk vinden.
Dit stukje heeft drie conclusies. Eén is voor oudheidkundigen. Zelftrivialisering is geen enkele aanleiding de aandacht te trekken met leutigheid: het past slecht bij een niet goed bekende wetenschap, het versterkt dat onbegrip en er zijn voldoende alternatieven. Betere alternatieven bovendien. (Er is trouwens ook geen enkele aanleiding om de aandacht te trekken met gezochte parallellen tussen toen en nu. Maar dat is iets voor een andere keer.)
De tweede conclusie is voor journalisten. De bestudering van de Oudheid is een conglomeraat van vondsten, geschreven bronnen, methoden, technieken, theorie, interpretaties en inzichten. Er zijn verschillende manieren om daar boeiend verslag van te doen. Grosso modo is het belang van de oudheidkunde gelegen in het feit dat we onze eigen ideeën beter leren begrijpen. Immers, het gaat in de humaniora, anders dan in de exacte wetenschappen, niet om het object maar om het subject. Er is geen enkele reden dit haakje niet te gebruiken.
De derde conclusie zal de vaste lezers van deze blog niet verrassen: er is ruimte om de oudheidkundige disciplines professioneler over het voetlicht brengen.
Ik vind het nederlandse “haakje” wel een aardig woord voor het deftige “topos”,afkomstig uit de retoriek en soms door historici gebruikt.
“het past slecht bij een niet goed bekende wetenschap”
Ook niet bij een welbekende wetenschap. Ik moet er toch niet aan denken om een natuurkundeles over de valbeweging te beginnen met de Roadrunner en Wile E Coyote die weer eens een ravijn in dondert.
“het gaat in de humaniora, anders dan in de exacte wetenschappen, niet om het object maar om het subject”
Het zal je nog verbazen hoeveel exacte wetenschappers geneigd zijn dat te vergeten. Oerknal, Schrödinger’s Kat …..
Natuurkunde is een vak waar ik echt de ballen niet van snapte, maar ik hield wel altijd van strips en tekenfilms, dus bij mij had dat misschien juist wel geholpen!
Ter zake: als ik het artikel doorlees, is het toch de journalist die Asterix erbij haalt, dus conclusie 1 lijkt me ook voor de journalisten van toepassing.
Wat humor of leutigheid in een wetenschappelijk artikel kan volgens mij best.
Ja, daar kan het zeker. Maar niet als je aandacht vraagt voor een discipline die niet goed wordt begrepen en waar mensen ook niet op een andere manier over vernemen. Voor veel mensen is Asterix het enige wat ze ooit over de Romeinen zullen vernemen. Dan is het niet verstandig.
Een verhaal ophangen aan een haakje… en:waardoor mensen beter begrijpen waarom ze zo denken. Nou dat vraag ik me af,met mensen is alles mogelijk, mensen zetten zich af, ze trekken zich terug etc. De meeste mensen hebben een hekel aan met zichzelf in discussie te gaan. Mensen willen dingen kwijt, ze willen iets vertellen. Kijk naar deze blog bv.