Ik maak het me vandaag even niet al te moeilijk: een heel kort stukje over de prachtige glazen beker hierboven. Die staat bekend als de Trivulzio-beker en is te zien in het Museo Civico Archeologico in Milaan. Als de naam “Trivulzio” een belletje doet rinkelen, dan klopt dat, want dat was de bekende Milanese familie voor wie Mantegna de Trivulzio-Madonna schilderde. De beker is eveneens eigendom geweest van de familie en lijkt te zijn gevonden in een marmeren sarcofaag te Novara.
Helaas zijn, op één ivoren kam na, de andere grafgiften zoek, zodat we geen aanwijzingen meer hebben over de aard van de begraving en over degene die er begraven ligt. Niettemin: hij of zij moet schatstinkendrijk zijn geweest, want anders bezit je geen vasa diatreta, zoals dit soort glaswerk heet.
Het gaat om een techniek waarbij de beker zelf wordt geblazen uit helder wit glas, waar een soort net van gekleurd glas overheen is gelegd. Het zit er nét even boven en is met de binnenste beker verbonden met hele kleine glazen staafjes. Dit soort bekers werden gemaakt in de vierde eeuw na Chr. en we weten niet goed waarvoor ze zijn gebruikt.
Dat zulke kostbare bekers een ritueel doel zullen hebben gehad, zoals het museum uitlegt, is een schoolvoorbeeld van de Eerste Hoofdwet van de Archeologie: als je niet weet wat ’t is, zal het wel religieus zijn. Het opschrift op de beker luidt Bibe, vivas multis annis, “Drink en moge je nog vele jaren leven!”
Een leuk detail is nog de herkomst: dit soort glaswerk kwam uit ateliers in het Rijnland. Heel misschien kunnen we zelfs preciezer zijn, namelijk dat het atelier was gevestigd in Keulen. Als dat waar is, hebben we hier eens een leuk voorbeeld hoe Italië kunstvoorwerpen importeerde uit het noorden – in plaats van andersom, wat toch de gebruikelijke gang van zaken was.
[Dit was de 296e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Waarom zou dit glaswerk uit Keulen afkomstig kunnen zijn?
Omdat daar zoveel is gevonden dat het productiecentrum daar lijkt te zijn geweest. Sterker is het bewijs niet, maar het is niet onlogisch. Gallia Belgica was economisch een zwaartepunt in het Romeinse Rijk; er was een afzetmarkt. En er was al sinds 260 een keizerlijke residentie in wisselend Mainz, Keulen en Trier.
En in Keulen zelf is ook een pracht-exemplaar te zien in het RGM.
In mijn herinnering stond er ook een (of een fragment) in het praetorium-museum aldaar; maar herinneringen staan uiteraard het laagst op de ranglijst der bewijsstukken.
Klopt; in het praetorium staat bovendien een reconstructie van zo’n glas.
En in het Rheinisches Landesmuseum in Trier ligt ook een bijzonder exemplaar: het Diatretas glas uit Piesport.
Afgaande op het opschrift: misschien gewoon een verjaardagscadeau?
Ik neig er ook naar de dingen simpel te houden. Een chique geschenk, zoiets; geen reden er een religieuze reden achter te zoeken.
Er is ook nog het Trivulsio-getijdenboek dat door de Kon. Bib. Nederland in het begin van deze eeuw voor een malse som is aangekocht. Heeft natuurlijk niets met Oudheid te maken. Toch even melden.
Wat een prachtige beker!
Ik vond een interessante site waar over de vervaardiging van dit soort bekers heel veel informatie staat: http://www.rosemarie-lierke.de/Diatretglas/diatretglas.html
Trouwens haar hele site is leuk. Ze heeft er ook een boek overgeschreven waarvan 5 bladzijden downloadbaar zijn.
Dat exemplaar in het RGM in Keulen, daar zou een Griekse tekst op staan.
“The Cologne cage cup at the Romano-Germanic Museum in Cologne. Its Greek letters read: ΠΙΕ ΖΗCΑΙC ΚΑΛѠC ΑΕΙ = ΠΙΕ ΖΗΣΑΙΣ ΚΑΛΩΣ ΑΕΙ = pie zesais kalos aei = Drink, live well forever. This is somewhat puzzling to archaeologists, as the rest of the grave goods found in the same grave were very mundane.” (uit de Engelse Wikipedia)
Ik heb de vaas ook gezien, maar herinner mij die Griekse tekst niet meer en heb er ook geen gedachten bij gehad. Nu lees ik dat de archeologen daar ook geen verklaring voor hebben.
Nog een interessante site over glas: https://www.cmog.org/
Waarom raadselachtig? De tekst betekent ongeveer: Drink, leef altijd fatsoenlijk.
De Epigraphic Database Heidelberg vermeldt nog een glas met ditzelfde opschrift, gevonden in Hongarije: https://edh-www.adw.uni-heidelberg.de/edh/inschrift/HD035953&lang=en
Ik citeer alleen Wikipedia, het is dus niet mijn uitspraak. De Griekse tekst begrijp ik ook wel.
Ik kan dat ‘puzzling’ alleen verklaren door de discrepantie, die er is tussen de toch wat ethische bijklank van de inscriptie en het werelds karakter van de rest van de voorwerpen. Maar daarvoor zou je alle inscripties op die bekers moeten vergelijken.
Hoe zat dat met die glazen zonder voet? Gevuld neerzetten is uitgesloten. Moest je de inhoud in één teug achteroverslaan zodat je het glas daarna op zijn kop kon neerzetten? Het verhaal van drinken en daarna kapot gooien lijkt bij zo’n kostbaar glas wel erg verspillend, als het al waar is. Daarbij: dit exemplaar ziet er redelijk intact uit, een paar breuklijnen/restauraties(?) daargelaten.
Nooit geweten dat Keulen een glasindustrie had; wat heerlijk dat deze blog zo leerzaam is! (En ik hoop dat Jona’s rug inmiddels weer wat is gestabiliseerd, kreupel door het leven is ook niet alles, ook al is het maar tijdelijk.)
Dag Saskia, ik moet eerlijk toegeven dat ik dat ook niet wist.
Ik las interessante info op: https://www.rmo.nl/museumkennis/archeologie-van-nederland/nederland-in-de-romeinse-tijd/druiventrosflesjes/
Daaruit blijkt dat in Keulen in de 1e eeuw CE al een bloeiende glasindustrie bestond.
Ik weet niet waar ze de materialen vandaan haalden. Misschien weet Jona het.
Wat de stabiliteit betreft als ze rechtop stonden: op een ondersteboven gezette vaas zie je dat er een ring is waardoor de vaas toch kan staan.
Dank je wel Roger, ik ben in navolging van jou ook nog maar eens wat gaan surfen… Het Römisch -Germanisches Museum heeft een klein maar gründlich stukje op internet staan over een tentoonstelling over Keuls glas, twee jaar geleden: http://www.roemisch-germanisches-museum.de/Zerbrechlicher-Luxus, met schitterende foto’s. Ook het benodigde zuivere zand komt hier aan bod: het kwam uit Frechen (waar ook ‘steengoed’ werd vervaardigd). De vasa diatrera ‘das Kölner Diatret’ staat luid en duidelijk op een van de foto’s, van een goedgevulde vitrine. Kennelijk is de glasindustrie in de omgeving van Keulen nog lang doorgegaan. Ik vond op https://de.wikipedia.org/wiki/Rheinische_Glash%C3%BCtten-Actien-Gesellschaft info over een Rijnlandse firma die ook ontwerpen uitvoerde van een aantal kunstenaars van de Wiener Werkstätte. En dezer dagen zetelt in het Rijnlandse Stolberg nog steeds een internationaal glasconcern dat vensterglas voor hoogbouw en autoruiten produceert. Saint Gobain Glass Deutschland. Zo’n continuïteit vind ik fascinerend, waarbij ik me wel afvraag hoeveel bruine randjes zo’n bedrijf in de recente geschiedenis heeft opgelopen
Saskia, hartelijk dank voor deze interessante informatie!
In midden-limburg Ligt ook een zandlaag dat geschikt is voor goed glas, maar daar is voor zover mij bekend geen glasfabricatie.
Nogmaals schitterende beker!
Jona, wil je even kijken naar mijn reactie op Saskia Sluiter. Ik vroeg mij af of jij nog info kunt toevoegen over waar de materialen vandaan kwamen.
Om het glas doorzichtig te krijgen hebben ze vermoed ik een soort zilverzand van zeer hoge kwaliteit gebruikt. Bij oud glas zie vaak een groene waas, dat is het lood wat er inzit.
Overigens een prachtig exemplaar!
Ik heb altijd begrepen dat zo’n diatreetglas werd gemaakt volgens het volgende procedé: eerst maakte men een glasplaat met twee of meer lagen van verschillende kleuren, daarna verhitte men de plaat en trok het over een mal in de gewenste vorm, en tot slot sleep men met engelengeduld de buitenste kleurlaag uit zodat er een prachtig maar o zo breekbaar hoogreliëf ontstond. Ik heb mij laten vertellen dat iemand op deze wijze een half jaar bezig is geweest om het diatreetglas van Keulen na te maken, totdat er een stuk afbrak. En hij helemaal opnieuw moest beginnen.
Kennelijk zijn er twee verschillende theorieën over. Zie https://de.wikipedia.org/wiki/Diatretglas
En ik maar kijken of die tekst er in de rondte wel helemaal op past. Moet tegen elkaar aangedrukt zijn, die wens.