1.
Hij dook afgelopen zaterdag weer op in De Multatulileescursus, het wekelijkse stukje dat Marc van Oostendorp wijdt aan het oeuvre van de grootste Nederlandstalige auteur: de wrevel die Multatuli oproept met zijn demonstratieve goedheid. Eduard Douwes Dekker, zoals Multatuli eigenlijk heette, is niet alleen de man die met de koloniale autoriteiten in Batavia op ramkoers ging omdat ze de Javaan uitbuitten en die daar zijn leven lang over is blijven roeptoeteren, maar is ook degene die de betrekkelijke kleinigheid rondbazuinde dat hij een keer alle kinderen op een speelplaats had getrakteerd op een ijsje.
De wrevel die althans ik hierbij voel, werd ook in de negentiende eeuw ervaren maar Multatuli had daar een antwoord op. In de woorden van Van Oostendorp:
Zichzelf zo hoog mogelijke eisen stellen en die hoge eisen dan alvast aan iedereen vertellen alsof ze al werkelijkheid waren, zodat hij niet meer terug kon.
Anders geformuleerd: volgens Multatuli dekten anderen zich, door bescheiden te zijn, alvast in tegen het verwijt niets te doen. Ze hadden immers nooit iets beloofd.
De bescheidenen dezer wereld hebben een zekere rationaliteit. Ze kunnen zich althans beroepen op het beschaafde idee dat je linkerhand niet hoeft te weten wat de rechterhand doet: als je iets goeds doet, doe het dan in stilte. Ik heb er weleens over geblogd dat deze van oorsprong christelijke norm haaks staat op het Grieks-Romeinse denken, waarin weldoeners hun goede daden breed uitmaten en er even breed uitgemeten bedankjes voor terugkregen. Ik opperde dat zulk aards eerbetoon het aantrekkelijker maakt iets voor een ander te doen dan het christelijke ideaal, waarvan je maar moet geloven dat de vader in de hemel het ziet.
(Tussen haakjes: ik heb er altijd plezier aan gehad dat dit stukje op een christelijke hogeschool wordt gebruikt als aanleiding tot discussie.)
(Ik dacht: ik klop ook maar eens opzichtig op mijn borst.)
2.
Multatuli krijgt er in de Multatulileescursus ook weleens van langs omdat hij inconsequent is. Hij wil zo graag goed zijn, maar bijvoorbeeld zijn omgang met vrouwen is niet altijd zoals je zou verwachten. Daar kun je ook weer over discussiëren – het leuke van de leescursus is dat er verschillende stemmen zijn – maar het gaat mij vandaag even niet over Multatuli maar over de aard van het verwijt: iemand die probeert iets goed te doen, wordt erop aangesproken dat hij niet volmaakt is.
Een simpel voorbeeld: diplomaten komen samen in het Poolse Katowice om daar te discussiëren over het klimaat en krijgen het verwijt dat ze daar naartoe zijn gevlogen. Moesten die geitenwollensokkentypes niet eerst denken aan hun eigen ecologische voetafdruk voor ze anderen de wet voorschrijven? Ander voorbeeld: de westerse democratieën willen andere landen nog weleens de les lezen als het gaat om mensenrechtenschendingen. Tegenverwijt: ze doen zelf niks tegen hun multinationals. Nog een voorbeeld: iemand roept op humaan om te gaan met vluchtelingen en krijgt meteen naar de kop geslingerd dat ’ie eerst zelf maar een vluchteling in huis moet opnemen. Voorbeeld vier: iemand komt op voor deze of gene minderheid en krijgt het verwijt niet voor álle minderheden op te komen. Wat je steeds ziet is dat iemand die een misstand probeert aan te pakken, erop wordt aangesproken niet te leven als een volmaakte heilige. Je neemt ontslag uit protest tegen de behandeling van de Javaan en ze hebben het erover dat je als vader niet wil deugen.
Het is een sjabloon: wie iets wil verbeteren, wordt afgerekend op zijn onvolmaaktheid en geldt dan als hypocriet. Het is dezelfde rationaliteit als die van de bescheidenen dezer wereld: een smoes om iemand die iets goed probeert te doen niet na te volgen, een excuus voor passiviteit. Anders geformuleerd: de verwijzing naar onze menselijke alledaagsheid, waarin we altijd tekortschieten, wordt gebruikt om een eerlijke discussie te blokkeren over reële problemen. (Graham Greene pakt het probleem bij de lurven als hij de protagonisten in Monsignor Quixote laat discussiëren over de waarde van de communistische en christelijke idealen zonder zich te laten afleiden door de corruptie van Kremlin en Vaticaan.)
3.
Oké, het sjabloon is dus de smoes waarmee de bescheidenen dezer wereld zichzelf wijsmaken dat ze een Gutmensch niet hoeven te volgen. Hypocrisie is het verwijt der hypocrieten.
Toch zou het, geloof ik, verkeerd zijn het sjabloon af te doen als helemaal onjuist. Je mag van mensen toch ook wel enige consistentie verwachten. Milieubeleid is mooi en het siert Schiphol dat de directie erover denkt, maar het is evident vals als de luchthaven dan een extra startbaan aanlegt, zelfs al heet die “milieubaan”. Je zult enigszins consistent moeten zijn als je anderen oproept het leven te beteren, al is het maar omdat je dan overtuigender bent.
Kortom, er is een enerzijds en een anderzijds. Ik probeer nu te bedenken wanneer het onsportief is mensen die het goed willen doen af te rekenen op hun onvolmaaktheid en wanneer je wel enige consistentie mag verwachten. Het liefst zou ik een simpel criterium hebben en soms denk ik dat het er ook is. Geld bijvoorbeeld: je moet geen geld willen aannemen als daar tegenover staat dat je iets verkeerds moet doen. Je bent geen burgemeester in oorlogstijd en er vallen geen doden als je ontslag neemt of een opdracht teruggeeft. Tegelijkertijd kan ik me voorstellen dat dit voor een alleenstaande bijstandsmoeder een onhaalbaar zware norm is.
Ik twijfel. Op de achtergrond speelt mee dat ik overtuigd ben van het humanistische ideaal dat we als mens kunnen groeien. Waar het streven naar persoonlijke ontwikkeling verdwijnt, gaat iets waardevols verloren. Hoewel ik me stoor aan de ostentatieve goedheid van een Multatuli, herken ik iets in zijn verlangen een goed mens te willen zijn of te worden. Als dat streven naar zelfverwerkelijking ergerlijk is, so be it.
En dat is het aardige van de Multatuli-leescursus: ook al zijn er geen eenduidige antwoorden, hij prikkelt tot nadenken. En tot stukjes als dit. De Multatuli-leescursus is waarvoor we humaniora hebben.
Ik vind “de smoes waarmee de bescheidenen dezer wereld zichzelf wijsmaken dat ze een Gutmensch niet hoeven te volgen” zeer herkenbaar, helaas. Alleen ben ik van mening dat je eerste twee voorbeelden hier niet op slaan. Die gaan namelijk niet over een Gutmensch die kritiek krijgt, maar over mensen die het in feite niet veel interesseert en alleen maar koketteren met een goed doel en daar dus op aangesproken worden. Net zoals Schiphol geen reet geeft om het milieu, geluidsoverlast en gezondheidsschade (en deze punten alleen maar aanstipt omdat dat zo goed overkomt in een interview of persbericht), is het de gemiddelde politicus die naar Polen afreisde ook niet gegaan om het klimaat maar om het beschermen van de eigen economische en politieke belangen. Niks Gutmensch, gewoon pure schijnheiligheid. En dan ook nog het vliegtuig nemen, het meest vervuilende vervoermiddel dat er bestaat, van een bedrijfstak die volledigheid buiten schot wordt gehouden op die klimaattops. Alsof je tijdens een congres tegen longkanker een pak sigaretten oprookt en pleit voor afschaffing van belasting op tabak, en het dan vervelend vindt als je daar op wordt aangesproken.
En kritiek geven op landen vanwege de mensenrechten is heel mooi, maar als je vervolgens vrolijk vriendjes blijft met landen die honderdduizenden moslims hersenspoelt in kampen of een journalist in stukjes zaagt, dan ben je als regering gewoon enorm hypocriet. Brazilië mag geen regenwoud kappen, maar hier walst men een zooi bomen weg omdat de golfclub wil uitbreiden.
Ik weet hoe moeilijk het is om consequent te zijn, en dat geldt ook voor politiek en bedrijven. Het zijn vaak compromissen. Maar ik heb liever mensen/bedrijven die proberen om goed te doen en daar niet altijd in slagen, dan mensen/bedrijven die zogenaamd goed doen en kritiek op hun schijnheiligheid vervelend vinden. Dus heb ik liever Multatuli.
Als ik u een advies mag geven: denk eens na over de vraag wat voor telt, de intentie of het gevolg. Wat hebt u liever, de schijnheilige die met afkeurenswaardige bedoelingen iets goed tot stand brengt of iemand die met de beste bedoelingen niets tot stand brengt? Die arme Javanen waar Multatuli zich zo druk om maakte zijn immers nauwelijks iets met hem opgeschoten.
Bovendien is ook dit weer eens niet zo simpel. Durft u te beweren dat Multatuli iets goed probeerde te doen alleen maar om het goede? De man had nogal een ego dat gestreeld moest worden. In die zin streefde hij net zozeer zijn eigenbelang na als Schiphol.
Het probleem is dat die schijnheilige ook niet veel tot stand brengt want hij heeft er immers geen enkele interesse en belang in. Daarom leveren die klimaattops en klimaatwerkgroepen ook zo weinig op: goede sier maken met ‘wij zijn zo goed bezig met het milieu’ maar uiteindelijk gebeurt er bar weinig, want de deelnemers hebben heel andere belangen die voor hen zwaarder wegen. Daarom vind ik het ook ongeschikt als voorbeeld van een Gutmensch die een lading kritiek krijgt omdat-ie zich niet altijd voorbeeldig gedraagt. Ze koketteren met iets waar ze eigenlijk geen interesse in hebben.
En ego zal ongetwijfeld een rol hebben gespeeld bij Multatuli. Iedereen moet zien hoe goed je bezig bent. Niet voor niets is dit land vergeven van de sponsorlopen en -fietstochten waarvan de deelnemers hun geweldige prestaties breed uitmeten (uiteraard gaat het over het goede doel, dat spreekt voor zich, maar facebook moet ook gevuld worden, nietwaar).
@thieu: alles in de wereld draait om geld,je kan idealen hebben, maar ook die worden betaald met euro’s.
Aan al die mens- en wereldverbeteraars: wel eens gehoord van de Wet van Charles Baudouin?
Voordat we elkaar voor hypocrieten, huichelaars e.d. gaan uitmaken, is het misschien interessant daar kennis van te nemen.
Op te hoog gestelde idealen (religieus, sociaal, filosofisch) volgt in het algemeen een negatieve (agressieve) reactie. Deze negatieve reactie verklaart Baudouin met zijn ‘loi de l’effort converti’ (in ‘Suggestion et Autosuggestion’). Simon Vestdijk vertaalt dit met zoiets als ‘de wet van het averechtse resultaat der bewuste wilsinspanning’. De mens en vooral zijn onbewuste zieleleven is zo koppig als een muilezel. Wat men zich als religieuze of sociale norm stelt, loopt alle kans om door onze daden gesaboteerd te worden. De bewuste wil werkt tegenkrachten op in de persoonlijkheid die juist het tegendeel ‘willen’.
En zo wekken religieus en sociaal fanatisme onbedoelde tegenkrachten op en is het voordat je het beseft oorlog.
PS Ben nooit een liefhebber van Multatuli geweest. Nooit dat ophemelen van de man begrepen ook.
Bron: De toekomst der religie, Simon Vestdijk. Aanbevolen.
Wat een toffe reactie.
@sara: ik ga dat stuk van Vestdijk lezen. dank hiervoor!
Je schrijft over de bewuste wil, en dat is nu net iets waar tegenwoordig een hoop gedonder over aan de gang is, grappig.
@jan kroeze: het is geen stuk, maar een heel boek. Meulenhoff, 5e druk 1975. De quote komt uit hoofdstuk 4. Als boek opgedragen aan Theun de Vries.
@sara:Dat wist ik niet! Ik ken het boek niet, straks kijken op boekwinketjes, dank!
Helemaal mee eens. Het verklaart een boel.
Multatuli was mordicus tegen wat hij “schipperen” noemde, en ik geloof juist dat we niet tot meer in staat zijn dan juist dat.
Karel van het Reve schreef in dit verband eens over “linkse jongens” die “moreel boven hun stand” leefden.
Het ergerlijke aan ergerlijke goedheid zit hem in het Bühne-gehalte. Overigens beoefent een uit de hand gelopen primaat zowel ergerlijke goedheid als ergerlijke slechtheid, het zit allemaal in hetzelfde pakket. Zolang je je er nog openbaar aan ergeren mag is er niets aan de hand. Het wordt pas ernstig als de mogelijkheid om die ergernis te kunnen uiten je wordt ontnomen.
@1: Het gebeurt niet zo vaak, maar deze keer raad ik Aristoteles aan. Zoek de Gulden Middenweg. Jezelf steeds weer op de borst kloppen is ergerlijk, maar voortdurende valse bescheidenheid al evenzeer.
@2: “wie iets wil verbeteren, wordt afgerekend op zijn onvolmaaktheid en geldt dan als hypocriet” is de lamlendige, goedkope truc van hen die te beroerd zijn om een poot uit te steken. Al lang geleden heb ik geleerd deze reactie als een compliment te beschouwen, want deze domme reactie laat zien dat ik een gevoelige snaar heb geraakt.
@3: Dat ik hypocriet ben – ik geef het meteen toe, want wie niet? – wil niet zeggen dat ik ongelijk heb. Het principe is hier dat je van anderen niet moet vragen wat je zelf ook niet praktiseert. In zulke gevallen geef ik de voorkeur aan “we zouden eigenlijk ….. maar ik geef meteen toe dat het mij ook niet lukt.”
“een simpel criterium”
Vergeet het maar. Ethiek is geen wetenschap. De volgende rake uitdrukking laat zich moeilijk in het Nederlands vertalen (ik houd me aanbevolen voor suggesties):
Jeder Kosequenz führt zum Teufel.
Ik ben het punt voor punt met je eens maar het criterium dat ik aan het einde noem, geld, is best een redelijke benadering. Iemand met een modaal inkomen kan best zeggen “dit doe ik niet”.
Ik heb vorig jaar een financieel redelijk aantrekkelijke opdracht in het kader van de limes teruggegeven toen ze halverwege het project met vreemde eisen kwamen. Ik zat in dat project omdat ik meende “binnenin” wat goede dingen te kunnen doen. Zou ik echter zijn doorgegaan nadat ze de voorwaarden hadden aangepast, dan zou ik geen verbetering hebben geboden maar het junk news waardoor de limes zo schadelijk is.
Ik schrijf dit niet omdat ik zo nobel ben. Dat ben ik niet. Het gaat me erom dat ik geen boterham minder heb hoeven eten. “De schoorsteen moet roken” is geen excuus om iets te doen waarvan je weet dat het schadelijk is.
Mwah. Je had je niet verdiende geld ook kunnen gebruiken om hongerende kinderen elders in de wereld een maaltijd te geven. Daar staat dan weer tegenover dat dat geen structurele oplossing is. Zo redelijk is je benadering niet.
Mijn punt is: het blijft aanmodderen, ook met jouw of enig ander voorbeeld. En precies daarom bekritiseer ik je keuze niet gemakkelijk. Want ik verbeeld me niet dat ik het beter kan. Maar ik pleit ook niet voor nihilisme. Want als we stoppen met aanmodderen gebeurt er immers ook nooit wat. Met je conclusie ben ik het dus volledig eens: we moeten er over blijven nadenken. Heb alleen niet de illusie dat er eenvoudige en eenduidige antwoorden bestaan.
@frankb: Jeder Konsequenz etc.(ach een n meer of minder, het zou wat). is een hele goeie!
Die vergeten we niet meer! Overigens van wie is deze uitspraak?
Maarten Luther.
Bron?
Luther, of Goethe of Brecht. Onbekend.
https://www.nrc.nl/nieuws/2013/07/29/kabaal-om-een-omelet-1275051-a279588
Mijn vader zei dit altijd als hij weer eens afweek van zijn ijzeren pedagogische principes, en uiteindelijk heb ik het maar eens opgezocht via Google. Die informatie is kennelijk onjuist. Dat neemt niet weg dat Jeder Konsequenz… ook zonder bronvermelding inmiddels een gevleugelde dooddoener in het Nederlands is geworden.
Jede, niet jeder!
Ja, dat dacht ik ook altijd al, maar ja, iedereen hierboven schreef jede. Ach ach ach, wat is het leven toch zwaar.
IK ben het niet met je eens wat betreft het humanisme. Namelijk dat een mens zou kunnen groeien en streven naar persoonlijke ontwikkeling. Je lijkt Maslov wel. Wat is die ontwikkeling in godesnaam en waar is dat dan voor nodig? Het zijn allemaal abstracties, het wordt pas interessant als dergelijke zaken concreet worden! Er wordt teveel getteut over groei en zo, allemaal onzin!
“Wat is die ontwikkeling in godesnaam”
Misschien moet u dat dan aan die god vragen. Mijn onvolkomen antwoord is: het is wel aardig om fouten die ik vroeger maakte tegenwoordig te vermijden.
“en waar is dat dan voor nodig?”
Nou, ik vind het prettig een verschilletje te maken. Het idee dat een paar mensen beter af zijn dankzij mijn bemoeienissen stemt mij tevreden. U niet, misschien?
“Het zijn allemaal abstracties, het wordt pas interessant als dergelijke zaken concreet worden!”
Wat grappig nou. Ik citeer JL:
“de Javaan uitbuitten”
“alle kinderen op een speelplaats had getrakteerd op een ijsje.”
“omgang met vrouwen”
“ze daar naartoe zijn gevlogen”
“mensenrechtenschendingen”
“je moet geen geld willen aannemen als …..”
Hoeveel concreter wilt u het hebben?
Toch vindt u dit blijkbaar niet interessant genoeg om er ook maar één woord aan te wijden. U praktiseert zelf ook niet wat u preekt. UIteraard kunt u dat alsnog doen.
Als ik tijdens een eenzame boswandeling word lastiggevallen of bedreigd zal ik, alle ontwikkeling ten spijt, maar een gedachte hebben: jij of ik. En vervolgens proberen de aanvaller zo effectief mogelijk uit te schakelen of zelf uitgeschakeld worden. Persoonlijke ontwikkeling is verrijking, maar tot een bepaald punt. Als dat bereikt is schakel je over op je primatenbrein en dat levert dan een hoop rotzooi op. Waarmee meteen het belang van de algemene en de persoonlijke ontwikkeling wordt onderstreept. Maar vaar er niet blind op; er zijn genoeg situaties waar ´beschaving´ het eenvoudigweg aflegt tegen de overlevingsdrang.
@frankb:Nee niet concreet genoeg.
Hoe weet je dat er mensen zijn die beter af zijn dankzij jou?
Overigens valt er wat mij betreft niks aan een god te vragen, ik weet niet eens wat dat is!
Pf6, Le6, Td8, Da5, alles staat ervoor klaar dacht de thans oudste nog levende grootmeester en zowaar hij speelt het: 14… d6-d5 in http://www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=1032382.
Twee computerprogramma’s, daaronder de rechts onder de notatie aanklikbare ENGINE van chessgames, geven dat Zwart beter op zijn schreden kon terugkeren door met Td8 alsnog naar c8 te gaan, waar hij in één zet heen had gekund. Met 12… Tfc8 had Averbach vijf jaar eerder tegen de Pool Tarnowski verloren, Wit staat ook dan wel beter maar nog niet gewonnen.
@ Sara en JL
…Voorbeeld vier: iemand komt op voor deze of gene minderheid en krijgt het verwijt niet voor álle minderheden op te komen. Wat je steeds ziet is dat iemand die een misstand probeert aan te pakken, erop wordt aangesproken niet te leven als een volmaakte heilige…
Dat zou er dus op neer komen dat iemand die hoog inzet met het etaleren van zijn eigen goedheid of ‘volmaaktheid’ zeer hoge verwachtingen schept en ze niet altijd kan waarmaken en daarom dus veroordeeld kan worden als hij die verwachtingen niet inlost.
Op zichzelf is dat een te verdedigen stelling, immers niemand is volmaakt en het ‘volledig’ bereiken van een hooggegrepen ideaal is in dit tranendal nauwelijks mogelijk. Dat scheppen van hoge verwachtingen en deze dan niet vervullen kan ook vormen aannemen die niet verdedigbaar zijn op grond van ‘onvolmaaktheid’, integendeel, die totaal abject zijn. Dan ontstaat het terechte vermoeden dat het scheppen van te hoge verwachtingen soms ten eigen voordele/ bekendheid aangewend worden. Als voorbeeld neem ik de Birmaanse Nobelprijswinnares Aung San Suu Kyi. Amnesty International heeft zijn onderscheiding aan Aung San Suu Kyi terecht ingetrokken. De leider van de burgerregering (want dat is ze momenteel de facto) in Myanmar kreeg de prijs in 2009, toen ze als oppositieleider tegen het militaire bewind al jarenlang in huisarrest zat. Het was een erkenning voor haar vreedzame en geweldloze strijd voor democratie en mensenrechten.
Een van de redenen dat Amnesty de onderscheiding nu intrekt, is dat Suu Kyi de Rohingya niet beschermt, een islamitische minderheid die zwaar wordt onderdrukt in het boeddhistische Myanmar. Ook laat ze toe dat het leger de christelijke Kachin-minderheid bestookt. Daarnaast heeft ze mensenrechtenverdedigers, vreedzame activisten en journalisten laten arresteren.
Ik geef toe dat dit een excessief voorbeeld is, alleen wil ik er mee betogen dat iemand die zo hoog inzet en dat ook via de media laat weten (zij ging o.a. in hongerstaking en kreeg meermaals huisarrest) en daardoor een symbool wordt van verdediger van mensenrechten, achteraf een wolf in schaapsvacht blijkt te zijn en op dat moment haar ware aard toont.
De Nobelprijs voor de Vrede is trouwens m.i. een prijs die buitengewoon dubieus is. Zo kreeg Obama (die ik zelf hoog acht) deze prijs al bij het begin van zijn mandaat, eigenlijk heel absurd!
Amnesty zou trouwens beter geen prijzen aan (potentiële) politici kunnen geven.
Amnesty geeft geen Nobelprijzen.
Nee, maar het punt is duidelijk: politici moet je geen prijzen geven.
Ai, dat beweerde je ook niet…….. Maar dan nog, aan wie moeten ze het dan wél geven? Dat iemand zich uiteindelijk gaat misdragen als hij/zij een politieke machtspositie krijgt, lijkt me vaak moeilijk te voorspellen. En veel activisten komen – mits ze succes hebben – in de politiek terecht omdat ze daar het meeste kunnen veranderen aan de situatie.
Ik denk dat het geven van prijzen sowieso overschat is. Het wordt in elk geval misbruikt om media-momenten te creëren.
Altijd weer de Bühne! Maar dat neemt niet weg dat een ´verdiende´ winnaar met het geld een boel bereiken kan.
Maar wat is een verdiende winnaar? Henry Kissinger of Barack Obama horen wat mij betreft niet in die categorie thuis. En de lui die vanaf de onderkant aan het bouwen zijn en het echt verdienen komen zelden in beeld.
Ik ben nog altijd een groot voorstander van de toekenning van de Nobelprijs voor de Geneeskunde aan de mensen die rioleringen bouwen en aan wijkverpleegkundigen. De leeftijdsduurverdubbeling in de twintigste eeuw is namelijk voor 80% op hun conto te schrijven en voor maar 5% op naam van chirurgen en andere specialisten.
Precies! Maar zo kijkt zo´n comité er niet naar. De leden kijken naar de bovenkant, waar ze zelf onderdeel van zijn. Ik neem aan dat ze je wat glazig aan zouden staren als je ze over rioolbouwers en verpleegkundigen aan zou spreken.
Maar die prijs is bedoeld voor iemand die een doorbraak heeft veroorzaakt. Dus degene die de hygienemaatregelen heeft bedacht, kan die prijs krijgen. Degene die het riool aanlegt of de wijkverpleging doet, voert in principe slechts uit wat anderen ontdekt hebben en dus niet niet baanbrekend bezig.
@jl: klopt helemaal, het ging om hygiene!
Yup
Die term Gutmensch… is als ik het goed begrijp door de sociale weldoeners uitgevonden om zichzelf mee aan te duiden. Nou ja, dan vragen ze erom dat er een sportwoord van gemaakt wordt.
Goed dat je het niet-westerse perspectief noemt. De goeie peer uithangen is moeilijk voor wie het veel te druk hebben met overleven. In andere samenlevingen is niet het probleem hoge normen te hebben zonder in hypocrisie te vervallen, maar aan de verwachting dat iedereen uitsluitend voor zichzelf werkt te ontsnappen. Je haalde eens aan dat een goede daad nooit onbestraft blijft. Dat klopt, en het is een echo uit een andere wereld (lijkt op die van de ouden, klopt).
Het woord Gutmensch is bij mijn weten altijd negatief bedoeld geweest.
Men vergelijke wat de Engelse en Duitse Wikipedia over de herkomst vertellen!
Gedaan, ze geven beide een negatieve, ironische betekenis. Ik kwam erop omdat ik meende dat de Volkskrant ooit eens kopte dat goede mensen dit en dat (prijzenswaardigs) doen. Maar goed, ik was er niet bij.
Overigens is vanuit het onderkant-perspectief De vos Reinaarde veel nabijer dan Multatuli. Wat zullen ze in de middeleeuwen gelachen hebben om die vos die iedereen te slim af was. En wat zal Multatuli in Indië slecht begrepen zijn geweest. Zomaar een vermoeden, meer niet.
Goed punt over de vos. Multatuli bereikte een bovenlaag. Maar verhalen als over Reinaart stonden niet alleen in de boeken voor de rijken, die werden waarschijnlijk alom verteld. Aan het hof, maar ook op de boerderij en in de stad. Kunnen wij ons nauwelijks meer voorstellen, opgeslokt door onze mobieltjes en andere beslommeringen.
Klopt Saskia, in hedendaagse termen is Multatuli dichterbij. Maar wie in de wereld van de vos alle kinderen op de speelplaats een ijsje zou geven, zou erom vragen levend verslonden te worden. Do ut des, dat begrepen die boeren net als de ouden zeer goed. Maar geven zonder berekening, nee, dat zou contraproductief en gevaarlijk geweest zijn.