Ik heb het er weleens eerder over gehad: in musea vind je veel aardewerk omdat dit materiaal niet makkelijk écht kapot te krijgen is – het breekt hooguit – en ook niet zó kostbaar is dat je er bijvoorbeeld voor terugloopt om het uit een brandend huis te halen. Goud is iets anders. Als een dorp is verwoest, door mensenhanden of door natuurgeweld, gaan mensen daar nog eens naartoe om het edelmetaal veilig te stellen. Sieraden zijn daardoor in museumcollecties ondervertegenwoordigd.
In vaktermen: er is een c-transformatie geweest, een culturele handeling die ervoor zorgt dat het bodemarchief geen gewone weergave is van wat er ooit is geweest. (Je hebt ook n-transformaties, een natuurlijk proces dat er bijvoorbeeld voor zorgt dat organisch materiaal makkelijker verdwijnt dan bijvoorbeeld bakstenen of aardewerk.)
De kroon hierboven is dus zeldzaam, te zien in het Nationaal Museum in Hongarije.
Ik zou graag zeggen dat het kwam uit de opgraving van Keszthely-Fenékpuszta Pusztaszentegyháza-Dűlő, die ik om voor de hand liggende redenen nog eens wil bezoeken, maar helaas noemde het bordje als vindplaats het veel prozaïschere Győr-Moson-Sopron. Je kunt niet alles hebben. De kroon, zo las ik verder, kwam uit een graf met gedeeltelijk Hunse en gedeeltelijk Germaanse bijgiften, maar eigenlijk zegt dat niet zo gek veel. Het is namelijk niet zo makkelijk om te zeggen dat een bepaald sieraad Huns is of Germaans.
Het punt is dit: “Hunnen” is niet de naam van een archeologische cultuur, maar een politieke naam. Het is de aanduiding voor een losse stamfederatie, meestal geassocieerd met koning Attila (r.434-453). Een tijd lang kunnen we de Hunnen in de bronnen volgen, bijvoorbeeld als ze met enkele andere groepen westwaarts trekken, maar na de dood van Attila viel de federatie uiteen, tot er weer andere federaties ontstonden. Die stamfederaties waren dus nogal fluïde, afhankelijke van het charisma van de vorst, terwijl de stammen waaruit nu eens deze, dan weer die federatie ontstond, al even fluïde waren. Je kunt daarom niet goed een Huns voorwerp aanwijzen want elke federatie was een ratjetoe. Wel kun je zeggen dat een voorwerp stamt uit de tijd waarin de Hunnen de scepter zwaaiden.
Het etiket “Germaans” is eigenlijk ook nogal non-descript. Het betekent eigenlijk alleen dat een voorwerp eveneens is gevonden in gebied boven de Rijn en Donau.
Wat weer wel vaststaat is dat de leiders van zulke federaties zich graag presenteerden als de gelijken – of minimaal als gewaardeerde bondgenoten – van de keizer in Constantinopel. Ze droegen dus graag Byzantijnse sieraden. Als zo’n stam erin slaagde een keizerlijk leger te verslaan en vredesvoorwaarden kon dicteren, eisten ze strijk en zet Byzantijns goud. Dat ze dit ook kregen, blijkt bijvoorbeeld uit de schat van Szilágysomlyó, samengesteld voor een leider van een stam die bekendstaat als de Gepiden, en de schat van Nagyszentmiklos, samengesteld voor een Avarenleider.
De kroon hierboven, die voorzien moet zijn geweest van afhangende stukken leer of textiel, is echter niet Byzantijns. Dit is lokaal edelsmeedwerk. Je mag het Huns noemen. Of Pannonisch, naar de regio waar het is gevonden. Of laatantiek. Als het beestje maar een naam heeft en als die naam maar niet al te letterlijk wordt genomen.
[Dit was de 310e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Lokaal edelsmeedwerk – mooi!
Kortgeleden “Nubie” bezocht in Assen. Zeer fraaie kunstwerken.
Ik kan mij maar niet voorstellen dat edelsmeden etc. niet in hoog aanzien stonden.
De inleg van steentjes, waar bestaat die uit?
Jona is het een idee om na verloop van tijd een boek samen te stellen met je beste blogs? Kunnen ook meerdere boekjes zijn naar onderwerp bv.
Ik weet het niet. Ik zie de meerwaarde niet. Ik ontdekte dat een soortgelijk boekje van Marc van Oostendorp, “U als scheldwoord”, wel iets had. Het deed me aarzelen of het niet toch een goed idee is.
Zo´n boekje zou heel toegankelijk zijn en strategisch passen in je queeste. Maar een boekje over Athanasius van Alexandrië is ook goed hoor!
Ik zie die meerwaarde ook niet zo. Ik heb alles al gratis online kunnen lezen, dus als ik een boek zou kopen, verwacht ik iets extra’s, zoals in het geval van dit stukje meer over de Hunnen en de Germanen en hoe ze met elkaar omgingen en misschien een zoektocht naar wat die steentjes nou zijn… En voor je het weet ben je een heel nieuw boek aan het schrijven.
Opgedragen aan de kat!
De steentjes zijn moeilijk vast te stellen, het gekleurd glas zijn. Maar ook bv carneool, door ijzermineralen gekleurde kwarts. maar daarvoor moet ze van heel dichtbij kunnen onderzoeken.
Is er een datering bekend van het graf en/of die kroon?
Ik vraag dat omdat, zoals je terecht zegt, ‘Huns’ en ‘Germaans’ vage begrippen zijn. Als het graf dateert na 896, toen de Magyaren zich in het Karpatenbekken (min of meer overeenkomend met het huidige Hongarije) gevestigd hebben, zou het sowieso niet Huns zijn. De Hongaren waren waarschijnlijk afkomstig uit een gebied tussen de Wolga en de Oeral. Het zou niet zeker zijn dat (zoals middeleeuwse kronieken aangeven) – ze met de Hunnen verwant zijn. Deze wijsheid ontleen ik aan Mária Ballendux-Bogyay, die een uitgebreide cursus Hongaars, voorafgegaan door een overzicht van de Hongaarse geschiedenis, heeft geschreven. Ik ben sinds een paar jaar bezig met Hongaars (bijna niet te leren!) en mijn vrouw en ik zijn ook een aantal keren in Hongarije geweest. De Magyaren/ Hongaren waren een zeer strijdlustig, militair goed georganiseerd volk en vestigden zich rond 896 met zeven stammen in dat Karpatenbekken onder leiding van Árpad, waar ze gebleven zijn. Zij ondernamen plundertochten tot diep in de Germaanse gebieden maar ook tot aan de Middellandse Zee. De eerste dynastie, Het Árpád-ház (Huis van Árpád), die heerste van 1000-1301, bekeerde zich na de nederlaag tegen koning Otto I in de slag bij Augsburg (995) tot het christendom.
De slag (op het Lechfeld) was in 955.
Je hebt volkomen gelijk, Ben. Te snel geschreven!
Bedankt voor het rechtzetten van mijn dwaling.
Roger 😳
Graag gedaan.
“Als het graf dateert na 896, toen de Magyaren zich in het Karpatenbekken (min of meer overeenkomend met het huidige Hongarije) gevestigd hebben, zou het sowieso niet Huns zijn.”
Ik weet niet of men hier de Avaren met de Hunnen gelijkstelt, maar ik ga daar zelf niet van uit. De Avaren hebben het in de late 6de eeuw (c. 580) al van de Hunnen overgenomen in de gebieden waar we het over hebben. Het einde van hun rijk wordt gesteld op 796 na een oorlog tegen de Franken. Ik ga er daarom vanuit dat het ook Avaars genoemd kan worden.
De Hunse federatie was al uiteen gevallen. De oude deelstammen waren opgegaan in jongere federaties. De Avaren namen het gebied daardoor over van de Langobarden (die naar Italië trokken) en de Gepiden (die werden onderworpen).
De Avaren onderwierpen zich aan Karel de Grote in 796 maar bleven onrustig. De laatste vermelding van de Avaren is uit 828.
Dank voor deze informatie!
Een graf met Germaanse en Hunse grafgiften? Ik zou het hypen als “het graf van Kriemhild: bevestigt archeologie het Nibelungenlied?”.