Ik weet niet hoe het u vergaat, maar als ik voor het eerst arriveer in landen waar het westerse alfabet niet wordt gebruikt, is het voor mij altijd de sport de opschriften te lezen. Het makkelijkst zijn dan namen als “Coca Cola” of “Apple”, waar een logo aangeeft wat er moet staan. De woorden “dames” en “heren” zijn ontcijferd na een eerste toiletbezoek. Daarna volgen gangbare woorden als “computer” en “telefoon”. Ik zal niet snel het moment vergeten, lang geleden in Athene, waarop ik in een flits begreep dat het mysterieuze ΒΙΝΤΕΟ dat ik al enkele keren had gezien, de Griekse manier was om “video” te schrijven.
De vorige alinea was slechts een aanloopje om een simpel punt te maken: de spelling van een woord is niet altijd een weergave van de uitspraak. Het moderne Grieks gebruikt bijvoorbeeld de twee letters nu-tau om de klank weer te geven die wij weergeven als d, terwijl de bèta onze v weergeeft. Geen Griek heeft daar moeite mee, zoals wij weten dat word en wordt twee weergaven zijn van dezelfde klanken, die dan weer niet hetzelfde betekenen.
Dit gebeurde natuurlijk ook in de Oudheid. De Romeinse schrijvers hadden moeite met de klanken van de talen in de Lage Landen. De bewoners van het Zuid-Hollandse kustgebied heetten in een literaire tekst Caninefaten en in officiële documenten Cananefaten, maar in een religieuze inscriptie Hiannanefates. Ook de bewoners van de wierden (terpen, als u in Friesland woont) hadden een naam die begon met een keelklank die zich niet goed liet weergeven in de destijds gangbare schrijfsystemen: in het Latijn spellen de schrijvers Chauci en in het Grieks Kauchoi. De antieke Achterhoekers heetten nu eens Chamaven en dan weer Hamaven.
Zo is het ook met de laatste uit Nubië afkomstige koning van Egypte. Westerse geleerden leerden hem kennen uit de Griekse versies van de Egyptische koningslijst en noemden hem lange tijd Tarakos of Tearkos. Dat dit dezelfde was als de Tirhakah die in 701 v.Chr. de Judese vorst Hizkia te hulp schoot toen de Assyrische vorst Sanherib Jeruzalem belegerde, was ook vrij snel duidelijk.
De Franse geleerde Frédéric Cailliaud, over wiens bezoek aan Nubië ik al eerder blogde, tekende rond 1820 de cartouches van diverse koningen en wist die samen met Champollion te decoderen. Nu de Egyptologen inmiddels standaardtranscripties hebben ontwikkeld, kiezen ze voor weergaven als Taharka en Taharqa, terwijl Nubiologen weleens Taharqo spellen. Ik ben ook Tahrqa tegengekomen.
Het is allemaal dezelfde koning, die van 690 tot 664 v.Chr. regeerde over Nubië. Aanvankelijk heerste hij ook over Egypte, maar hij was weinig fortuinlijk in de oorlog tegen de Assyrische vorsten Esarhaddon en Aššurbanipal. De eerste aanval, in 673, wist hij nog af te slaan, maar twee jaar later verdreef Esarhaddon Taharqo uit Memfis. De gebeurtenis werd herdacht in een van de steles aan de Nahr al-Kalb in Libanon. Toen Esarhaddon kort daarna overleed, keerde Taharqo terug naar het noorden, maar in 667/666 viel het doek: Aššurbanipal rukte op tot aan Thebe en wees een onderkoning aan, Necho. Deze versloeg Taharqo’s zoon Tanwetamani, toen die in 664 nog een allerlaatste poging deed Egypte te heroveren.
Overigens heet Necho ook Nekau en Nekos, terwijl er ook varianten zijn op Sanherib, Esarhaddon en Aššurbanipal. Het is dus een rommeltje, maar niet wonderlijker dan de naam van de allerberoemdste inwoner van het Romeinse Rijk, wiens naam meestal wordt weergegeven in een Nederlandse spelling van de gelatiniseerde vorm van een Griekse weergave van de Aramese bekorting van een Hebreeuwse naam, Jezus.
Nog heel even terug naar Taharqo: in zijn graf werden tientallen shabti’s (shawabti’s) gevonden, beeldjes van bedienden. U kent ze uit de Egyptische afdelingen van oudheidkundige musea. De Nubische shabti’s zijn echter wat groter en de Nubiërs gaven er bovendien soms wel duizend mee aan een overleden vorst, terwijl de Egyptenaren 365 wel genoeg vonden. De hierboven afgebeelde Nubische shabti’s, zowel van Taharqo als van Senkamanisken, behoren tot de hoogtepunten van de expositie in het Drents Museum, die nog duurt tot 5 mei.
[Dit was de 316e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
‘(…) een naam die begon met een keelklank die zich niet goed liet weergeven (…)’
De gereconstrueerde klank in het klassieke Latijn (daarover praten we in deze periode) van de klinker ‘ch’ als in Chauken, Chamaven en Chatten is /kh/, een geaspireerde k dus. Die aspiratie is te vergelijken met de uitspraak van het Engelse ‘cat’ /khet/ of het Duitse ‘Katze’ /khatse/.
“de spelling van een woord is niet altijd een weergave van de uitspraak.”
Ik heb een aardige verzameling CD’s van Tsjajkovski. Je kunt je niet voorstellen op hoeveel manieren die naam wordt gespeld.
Het is nog steeds hetzelfde. In mijn ouwe Bosatlas staat Katar, tegenwoordig in de krant lees ik Qatar. En zo zijn er nog wel tig voorbeelden te verzinnen.
“…maar niet wonderlijker dan de naam van de allerberoemdste inwoner van het Romeinse Rijk … Jezus.”
Allejeisis! Maar hij werd pas posthuum beroemd en met enkele decennia vertraging.
http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/postuum.
Hand in eigen boezem: in verder keurig citaat (aflevering Lachmannmethode van 25 september 2017) schreef ik Catarrhine, volgens de grondlegger de apengroep waarbinnen de mens is ontstaan, met onterechte h na de t.
“Sanherib”
Sennacherib, toch? 😉
Het is allesbehalve zeker dat Hiannanefates een alternatieve spelling van Cananefates is, en daarom geen argument voor de moeite die de Romeinen hadden met “de klanken van de talen in de Lage Landen”. ‘Hiannanefates’ is voor zover ik weet een onzekere lezing; er kan ook gewoon ‘Cannanefates’ staan; en verder gaat het in die religieuze inscriptie om ‘matres Hi/C-anefates’, waarschijnlijk dus moedergodinnen met die naam; het is geen verwijzing naar ‘gewone’ Cananefaten.
En verder: “De spelling van een woord is niet altijd een weergave van de uitspraak”, nee, maar de Nieuwgriekse spelling ΒΙΝΤΕΟ (voor de uitspraak ‘video’) is van die stelling geen illustratie: in het Nieuwgrieks wordt de Nederlandse klank “v” nu eenmaal geschreven als B, en de Nederlandse “d” (tussen klinkers) als NT. De Nieuwgriekse spelling is in dit geval een volmaakte weergave van de Nieuwgriekse uitspraak. Dat de Nieuwgriekse spelling geen weergave is van de Nederlandse uitspraak was ook nauwelijks te verwachten, toch?
Waarmee je in feite zegt dat een T niet altijd een T is en een N niet altijd een N, zelfs als die tekens door de rest van de mensheid (door de Grieken vroeger ook) zo werden gelezen. Wat weer een leuke illustratie is dat symbolen, zoals letters ook zijn, niet voor één uitleg vatbaar zijn. Leuk.
Zo is het. Als ik aan beginners Grieks gaf, was er altijd wel iemand die het woordje γάρ uitsprak als yap, gevolgd ‘Da’s waar ook: in het Grieks spreek je een p uit als een r.’ Voor een Griek is het net zo mal dat wij een p als een π uitspreken.
Nabuchodonosor Nabucodonosor Nebukadnessar Nebukadrezar
Noah Noach Noë Noé Nuh Nohe
…
@Luc: En dan nog inmiddels achterhaalde vertalingen zoals de vroegere Shubad van Woolley die nu Puabi wordt genoemd…
En veel recenter de talloze schrijfwijzen van achternamen die je ontdekt bij genealogisch onderzoek, onder andere gevolg van andere uitspraak, anders verstaan, het ontbreken van een formele spelling en een vorm van “hineininterpretieren”.
Uit eigen onderzoek: Bernouille, Bernoulli, Bernulij, Bernuli, Bernaelij, Bernuij enz.
Wat een leuke blog! De enige vreemde taal die ik tegenkom is het Pools in de supermarkt hier schuin tegenover. En ook dat is vaak gissen.
Oh ja, de foto van die sculptuurtjes is fraai, mooi beeldhouwwerk.
‘Oh ja, de foto van die sculptuurtjes is fraai, mooi beeldhouwwerk.’
Ze zijn zeker mooi, Jan! De foto van JL laat er maar een paar zien in deze opstelling. Overigens lijkt beeldhouwwerk niet helemaal de juiste term. Shabtis werden soms uit hout of steen gesneden, veel shabtis werden echter uit een pasta van kiezelaarde gevormd (Egyptische faiance). Bij het bakproces glazuurde het buitenste laagje. Door de pasta te mengen met bijv. koper of kobalt verkreeg men de mooie groene of blauwe kleur.
Let wel, ik doel op letters en woorden, niet nationaliteit, daarvan hebben we er hier in het dorp vele van met bijbehorende talen, leuk om naar te luisteren.
Ik maar denken dat ik in het Sint-Stanislascollege lesgeef, tot mijn leerling met Poolse roots het over Staniswaf heeft. Aan de andere kant is een andere leerling blij dat eindelijk een leerkracht haar Turkse naam juist uitspreekt. Ook al veel bijgeleerd over Arabische uitspraak. Talen zijn een dagelijkse bron van plezier in onze klas: Portugees, Spaans, Russisch, Servo-Kroatisch, Pools, Turks, verschillende Arabische dialecten, Frans, Nederlands uit Antwerpen, Holland en Suriname.
Het voorbeeld van Jezus hebben we vandaag nog aangehaald (les over talen in de Bijbel).
Staniswaf of Staniswof? Heel herkenbaar in ieder geval. In Polen had ik het een keer over de plaats Elblag met een Pool en toen hij uilig bleef kijken, wees ik het hem op de kaart aan. Oh, Elbwok! Door die “l” staat een streepje (op een kaart vaak verward met een spoorlijn…) en dan spreek je hem uit als een “w”. En zo’n “a” tegen het eind van een woord wordt vaak als “o” uitgesproken.
Om dichter bij huis te blijven, van mijn achternaam heb ik ook al een hele collectie buitenlandse uitspraken……
@Joost: De ‘ui’ is in ieder geval hopeloos voor Engelstaligen merkte ik ooit (dat zal bij de ‘eu’ en de ‘ij’ ook wel zo zijn maar dat kan ik me eigenlijk niet meer herinneren). Duitstaligen hadden er veel minder moeite mee.
De oudste overgeleverde vorm van Elblag, Duits Elbing heet het Angelsaksische Ilfing te zijn.
Ik heb in een ver verleden tegen een Pool geschaakt die op het door de toernooileiding naast het bord geplaatste naamkaartje zelf een streepje in het midden van de l aanbracht. Eerst jaren gedacht dat daar een t moest staan.
In Pommeren is een plaats Slupsk met streepje door de l, Duitse naam Stolp.
Iemand vertelde mij dat hij bij aankomst oostelijker in Polen de vraag kreeg of hij onderweg langs Wwoets was gekomen. Dat kon hij zich niet herinneren en de Polen begrepen dat niet, dat is toch een grote stad. Zo spreken ze Lodz uit.
Poging het helemaal precies te doen: Wwoetsj.
Ik hoorde dat we (lech) Walesa als ‘Wawengsa’ moesten uitspreken.
Met twee w’s heb ik de bilabiale uitspraak van de l met streepje willen aanduiden.
Hoe kon Nubische Farao ‘T…’ in 701 v. Chr. Juda te hulp schieten tegen Sanherib als hij van 690-664 v. Chr. regeerde?
@Joost: ik heb dezelfde achternaam (zonder van den) en dezelfde ervaring. Geldt ook voor spelling. Ik kwam aan op het vliegveld van Lima op zoek naar de chauffeur die me zou ophalen en zag uiteindelijk een bord met Buyeris of iets in die geest. Maar Keniaanse die in Duitsland had gewoond wist het dan ineens weer perfect uit te spreken.
Het is een bekend probleem. En ik weet het antwoord ook niet.
Tja, tis wat met spelling. Zo sprak Tacitus geen woord Germaans, en meende dat “bij de Horne” opgeschreven moest worden als Baduhenna. ;P
Huh?
Is een grapje Rob. Pas als er 900 Romeinse skeletjes daterend van 28 AD gevonden worden bij Hoorn is het geen grapje meer. En Friezen spreken Horne/Hoorn uit als Henne. Das geen grap.
Nee, da’s waar. Ik was al bang dat ik het grote nieuws had gemist… 😉