Een tijdje geleden blogde ik over Romeins kannibalisme en ik wees erop dat in antieke steden nogal wat varkens en honden rondiepen, dieren die de gewoonte hebben afval te eten. Ze golden in het oude Nabije Oosten niet voor niets als onrein. Het was, zo schreef ik, dan ook “niet zo vreemd dat bijna de helft van alle bekende amuletten betrekking heeft op maagkramp”. Ik voegde toe dat de Romeinen geen verband legden tussen maagkramp en het eten van vlees dat, toen het nog op vier poten rondwandelde, afval had gegeten.
Daarop ontspon zich een discussie over het koken en bakken van vlees. Koken en bakken dienen immers om voedsel eetbaar dat eigenlijk niet zo goed eetbaar is, alsnog geschikt te maken voor menselijke consumptie. Ik legde de kwestie voor aan Manon Henzen van Eet!Verleden uit Nijmegen. Als Manon het niet zou weten, weet niemand het.
Ze meende dat maagkrampen niet per se kwamen van varkensvlees. Dat werd vooral gekookt – denk maar aan een stoofpotje – en het gaart al bij 62 graden. Daarbij leggen ook de meeste bacteriën het loodje.
De Romeinen aten natuurlijk ook “rauw” vlees, zoals gedroogde en gerookte worst. De dichter Martialis en het Prijsedict van keizer Diocletianus vermelden hammen die waarschijnlijk waren gezouten of gedroogd omdat ze anders nooit in Rome kunnen zijn aangekomen. Ze moeten hebben geleken op de rauwe hammen uit onze tijd.
De Romeinen lijken rottingsprocessen (fermentatie) redelijk onder de knie te hebben gehad. Een voorbeeld is garum, vissaus, die nog risicovoller is dan vlees. Dat deden ze foutloos.
Kan gebrek aan hout een rol hebben gespeeld, vroeg ik aan Manon. Het is immers bekend uit de bronnen. Manon schreef echter dat ze daar nooit iets over had gelezen – althans niet in verband met voeding. Ze veronderstelt echter dat wie zich vlees kon veroorloven, ook wel wat hout kon betalen en dat wie zich slechts weinig hout kon veroorloven, eerder peulvruchten dan vlees zou consumeren.
Natuurlijk, voegde Manon toe, moeten we wel rekening houden met misstanden. Die zullen er destijds even zo goed zijn geweest als tegenwoordig: vlees dat aan de datum is, vlees dat niet lang genoeg is gegaard is… het moet er ook toen zijn geweest. Maar het is onvoldoende om te verklaren waarom zoveel amuletten zijn gewijd aan maagkrampen.
Wie nog eens vlees wil eten zoals de Romeinen het deden – en dat is dus net zo gevaarloos als ons eigen vlees – kan terecht op verschillende plekken. Manon verwees naar een leuk project om de beroemde Menapische varkens terug te kruisen en ik verwijs u graag naar Eet!Verleden.
Je hoort dikwijls beweren dat Joden en Arabieren varkensvlees onrein vonden, omdat varkensvlees eerder bederft dan ander vlees. Dat heb ik altijd onzin gevonden omdat men in die tijd geen enkel idee had van bacteriële oorzaken van bederf en voedselvergiftiging.
Het leek mij aannemelijker dat men varkens onrein vond omdat ze inderdaad zelfs het goorste afval eten, inclusief hun eigen uitwerpselen. Dat is gewoon een smerig idee. Arabieren vinden ook honden onrein, en van veel honden is bekend dat ook zij soms hun eigen uitwerpselen eten.
Ik zie mijn idee bevestigd in deze bijdrage van Jona.
Ook in de oudheid waren de mensen niet echt dom en empirische wetenschap gaf toch wel resultaat: Hippocrates deed veel met gerstepap en besefte dat naast frisse lucht, reinheid en hygiëne een dieet veel bijdroeg aan herstel en genezing. Zonder onze huidige kennis van het belang van een gezonde darmflora voor ons afweersysteem zal deze grondlegger van de westerse medische wetenschap dat toch wel hebben aangevoeld. Zoals ook intuïtie een bron van kennis kan worden.
En dan nu de Levieten: toxoplasma gondii, lintworm, spoelworm, tricinella spiralis, balantidium zijn zo de meest bekende parasieten in varkensvlees, naast vele virussen, zoals de verwekkers van hondsdolheid, hersenvliesonsteking, myocarditis, mond- en klauwzeer en legio ziekteverwekkende bacteriën, waaronder streptokokken, zijn regelmatige begeleiders van het zwijn. Onze hedendaagse vleescontroles zijn daarom niet voor niets zo streng (of zouden dat behoren te zijn).
Van herdersvolken mag je daarom aannemen, dat ze er in de loop der tijd een beetje kijk op kregen wat voor vlees zij in de kudde hadden. Wat daarnaast mee zal hebben gespeeld is, dat andere kuddedieren naast vlees bijproducten leverden als wol, en melk.
En inderdaad de voedselkeuze van varkens is niet kieskeurig. Of zij hun eigen uitwerpselen eten weet ik niet zeker, wentelen in de modder daarentegen is geliefd en helpt bij afkoeling – het zwijn zweet niet – en zonnebrand. Uit uitwerpselen zijn overigens uitstekend bouwstenen voor de eigen afweer te halen, vogels doen dat bijvoorbeeld uit paardenmest (dat ook zeer gevaarlijke bacteriën kan bevatten). Zij slaan deze stoffen op in hun snavels, die daaraan hun kleur ontlenen. Een merel bijvoorbeeld met een bleek snaveltje zal niet over een ruime hoeveelheid afweer beschikken.
Een zeer plausibel verhaal. Blijft de vraag waarom de Joden dan tot deze ‘kennis’ gebaseerd op ervaring ontwikkelden en de hen omringende volken niet? Uit diverse plaatsen in de bijbel blijkt dat dezen wél varkens hielden.
Marcel, ik heb ook altijd gedacht dat de Joodse spijswetten gebaseerd zijn op rationele overwegingen, zoals het voorkomen van allerlei ziekten.
Maar als je het lemma https://nl.wikipedia.org/wiki/Kasjroet lijken deze voorschriften toch meer te berusten op wat het Oude Testament voorschrijft. Later is er door het Rabbijnse Jodendom nog een aantal voorschriften aan toegevoegd. Liberale Joden houden zich niet of nauwelijks meer aan deze voorschriften. Orthodoxe Joden handhaven deze spijswetten volledig.
Aangezien deze wetten op de flora en fauna berusten van het Heilig Land, is het onderhouden ervan voor Joden in het buitenland moeilijk te handhaven.
Dus merk ik nu tot mijn verrassing dat de wetten meer berusten op religieuze geboden en verboden en minder te maken hebben rationele argumenten. Van de Grieken en de Romeinen weet ik niet goed hoever hun inzicht reikte over het al of niet bedorven zijn van bijvoorbeeld vlees.
M.i. is een varken trouwens geen onreiner dier dan een kip of een kat. De Joodse spijswetten die de orthodoxe Joden nog steeds strikt handhaven, lijken mij absoluut niet rationeel.
Natuurlijk, voegde Manon toe, moeten we wel rekening houden worden misstanden.
– en dat is dus net gevaarloos als ons eigen vlees –
Twee kleine ‘slips of the pen…’
Altijd leuk om deskundigen te kunnen raadplegen! Nu hadden de Romeinen geen flauw benul van micro-organismen en dat je van slechte hygiëne ziek kunt worden. Voor zover men beschikte over een ’toilet’, was dat niet meer dan een latrine die zich vaak in de keuken bevond. Voor wie het zich kon permitteren, was de poepgoot aangesloten op de waterleiding die uitspoelde in een riool, anders moest men zich behelpen met een emmer water. Zeker in de warme maanden, met tal van kruipende en zoemende beestjes, moet dat wel een voortdurende bron van besmetting zijn geweest. Omdat dat een ‘krachtige bouillon’ oplevert, moest men voor het koken vaak naar buiten uitwijken, onder een afdakje of gewoon in de open lucht. Ook niet erg prettig.
Ik betwijfel of de Romeinen geen notie hadden van slechte hygiëne. Van Romeinse soldaten weet ik dat ze acetum (zure wijn, azijn) in hun drinkwater deden, wat het water ‘gezonder’ maakte. Dat ze wonden behandelden met cauteriseren en met honing, allebei met gunstig effect op infecties. Maar notie is natuurlijk geen kennis van zaken. Wat het verbod op het eten van varkensvlees betreft, heb ik het altijd zeer aannemelijk gevonden dat dit te maken heeft met de smaak die naar het schijnt niet gemakkelijk te onderscheiden is van mensenvlees. Om te vermijden dat men u uw schoonmoeder voorzet in plaats van het zwijntje uit de tuin, lijkt zo’n verbod aannemelijk. Want de zogenaamde onreinheid van die dieren: runderen liggen in eigen uitwerpselen, kippen eten ook alles wat men hen voorgooit, uitwerpselen, beschimmelde spullen, dode kip en levende muizen incluis. De exclusiviteit naar varkens toe lijkt dan vrij willekeurig.
Huh???
Sorry, dit is een reactie op @Jeroen… 🤗
@Michel: Mijn zoon deed ooit een ouderwets raam dicht, zo een met een stalen stang, toen een windvlaag de stang uit zijn hand rukte en een deel van de handpalm meenam. Een dag later bleek dat deel nog in de stang te zitten. Hoe het smaakte weet ik niet, maar het leek sprekend op varkensvlees.
Waarom zou je dat van je schoonmoeder eigenlijk willen vermijden…?
Ik denk dat alle stress rondom het gebruik van de juiste Latijnse uitgangsvormen ook een rol moet hebben gespeeld…
Huh???
Dat was toch wel herkenbaar als grapje, Rob… flauw grapje? oke; schuldig…
(Al die Latijnse werkwoordsvervoegingen waar ik altijd buikpijn van kreeg)
🙂
OK Jeroen, mijn gevoel voor humor was nog niet wakker… Kennelijk hoort die Latijnse uitgangenstress bij het schoolse stampen. Het kan ook anders, namelijk door taalverwerving.
https://www.addisco.nl/
Jeroen, je hebt de term Latijnse uitgangsvorm ineens een heel nieuwe betekenis gegeven.😁
👍😎
Je kunt maar beter geen, of in elk geval heel weinig vlees eten. Deze inefficiente energie-, landbouwgrond- en waterverspillende voedselproductie stoppen is een van de simpelste en effectiefste bijdragen aan het vertragen van de klimaatverandering.
“Wie nog eens vlees wil eten zoals de Romeinen het deden….” doet dat vooral heel zelden.
Hier wordt gefocust op vlees, maar kan onzuiver drinkwater geen rol gespeeld hebben?
Natuurlijk is dat ook een factor!
Ik heb altijd begrepen dat hat taboe op varkensvlees bij Joden vanwege veel voorkomende ziektes onder de dieren zelf was in de periode dat de Heilige Schriften werden geschreven. DFe islamieten zouden dat klakkeloos hebben overgenomen.
Ik denk dat als ze hadden verzonnen dat graan onrein was de hele bevolking van dat gebied was omgekomen van de honger. Het taboe verklaren van een type voedsel wordt alleen maar geaccepteerd als toch al niet veel mensen er afhankelijk van waren, of hoogstens de mensen waar je een hekel aan had. Je gaat niet je dagelijkse prak taboe verklaren. Religie is leuk, maar honger niet.
‘Je gaat niet je dagelijkse prak taboe verklaren.’
Wel als je daarmee Gods Toorn over je afroept…
Dat honden- en varkensvlees onrein werden verklaard betekent dat het toch al niet (meer) werd gegeten en dat mensen er niet (meer) afhankelijk van waren. ‘Gods woord’ was het resultaat van die eetgewoonteverandering, niet de oorzaak.
Je ziet iets dergelijks met ons hedendaagse taboe op het eten van huisdieren. Enerzijds bevestigt het de al bestaande cultuur (de emotionele band die we met de beesten hebben), anderzijds is het pragmatisch omdat het ingewikkeld is om dat privacygevoelige deel van de voedselvoorziening te gaan controleren. Je zag het taboe in werking treden bij de vogelpest toen er opeens moest worden besloten over de ‘hobbykippen’.
Maar qua voedsel slaat het nergens op. Er is niks mis met een chili con cavia, een Koreaanse hond in de pot of een jaarlijkse aquarium tempura-frituuravond in plaats van de zomerbarbecue.
‘‘Gods woord’ was het resultaat van die eetgewoonteverandering, niet de oorzaak.’
Aha. Zo heb ik het nooit bekeken. Niettemin blijft men in de orthodoxie vasthouden aan de merkwaardige en ingewikkelde halachische spijswetten (‘Kasjroet’). Die spijswetten leggen immers vast wat God van het Joodse volk verlangt en dat is heel wat meer dan het niet nuttigen van onrein vlees.
“…wat God van het Joodse volk verlangt…” Dat is één van de opvattingen van al die geboden en regels. Een meer liberale visie in het Jodendom stelt dat die regels er niet zijn omdat God iets bepaalds wél wil of juist níet wil (dat is een meer christelijke opvatting), maar dat die regels er zijn om je te doen beseffen, bij alles wat je doet, dat je niet zomaar voor de kat zijn viool weg kunt leven, dat je verantwoordelijkheden hebt, dat je je steeds rekenschap moet geven van “wat doe ik?” De bedoeling is dan dat je je vooral verantwoordelijkheid gedraaht in et alledaagse leven, en dus ten opzichte van je medemens. Als je je dar rekenschap van geeft kan er gerechtigheid zijn tussen mensen, en aldus ijn al die regels geen dwingende wet ‘o straffe van’, mar een GESCHENK van God. (Een van de Joods feesten heet niet voor niets ‘Vreugde der Wet”.
‘(..) dat je niet zomaar voor de kat zijn viool weg kunt leven, dat je verantwoordelijkheden hebt, dat je je steeds rekenschap moet geven van “wat doe ik?”’
Dat lijkt mij een heel gezond bewustzijn! Heb je daar echter regels voor nodig? Je bent bewust of je bent bewusteloos (dat is iets anders dan buiten kennis zijn).
‘Als je je dar rekenschap van geeft kan er gerechtigheid zijn tussen mensen (…)’
Dat zou misschien kunnen, maar die gerechtigheid is er niet. Hoe komt dat? Is dat omdat men zich niet aan de regels houdt? Nee, dat komt omdat men bewusteloos is.
Beperk ik me wat dat betreft even tot het orthodoxe Jodendom en kijk ik wat verder terug dan de halachische wetten, dan zijn daar de 12 Geboden, de basis voor de Joodse religieuze identiteit.
Doe dan even je ogen wijd open en kijk wat er in het Midden-Oosten gebeurt, waar onrecht uit onrecht voortkomt. Dat komt omdat men niet bewust is, terwijl men met de Wetten op zak loopt.
Vrede, liefde en vrijheid worden met de mond beleden, maar met de voeten vertrapt.
Waarom is iedereen hier er zo van overtuigd dat er een rationele verklaring moet zijn voor een in wezen religieus voedselverbod?
Inderdaad.ik dacht dat Mary Douglas al in 1966 met haar invloedrijke boek “Purity and Danger” aan rationalistische verklaringen van voedselvoorschriften een doodsklap had uitgedeeld.Of vergis ik mij?
IK vermoed dat mensen een paar duizend jaar geleden beter bestand waren tegen hetgeen ze aten, misschien een betere afweer. Anderzijds zijn mensen tegenwoordig behoorlijk verwend.Boeren namen het vroeger ook niet altijd zo nauw, ik heb weleens gerookte ham gegeten met maden erin,flink doorbakken was het prima. In Nieuw Guinea zijn maden een lekkernij,gewoon opwarmen en eten maar.
Maar dat dieren onrein zijn omdat ze van alles eten snap ik niet, het lekkerste varkensvlees is een varken wat buiten loopt. Dat vlees uit de supermarkt smaakt nergens naar en als je wel eens een varkensstal gezien hebt, ik bedoel zo’n productiebedrijf (wat nu en dan in brand vliegt, wat soms tienduizenden dieren de dood kost) is vreselijk. Nee varkenslappen raak je aan mij niet kwijt.
Overigens zijn varkens gezellige dieren en dat ze poep eten, so what?Sommige honden doen het ook, waarschijnlijk vanwege die goedkope rotzooi die in de winkel koopt, misschien zit er nog een beetje vleesgeur in.
Ik ben jarenlang vegetariër geweest, eet nu weer vlees, niet veel maar wel van goede kwaliteit.
Oh ja nog wat, ik kan iedereen aanraden om eens in een abattoir rond te kijken.
Het is maar een idee, van die onreinheid. Ik vond het opvallend dat zowel honden als varkens, met dezelfde onsmakelijke gewoonten, onrein werden gevonden.
Je zou er overigens nog een aardige boom over kunnen opzetten of dat verbod oorspronkelijk wel een religieuze grondslag had. De Bijbel is een geheel met zeer uiteenlopende onderdelen, een deel is religie, een deel is geschiedenis, een deel is wetgeving en gedragsegels, etc, etc.
Ik geef u van ganser harte groot gelijk. Niet voor niets ben ik donateur van ”Varkens in Nood”.
Dit was bedoeld voor Jan Kroeze.
ik ook, ze doen veel goeds, maar het is beschamend dat een varkensboer al tevreden is met een jute zak betaald door donateurs.
Overigens wordt in de Bijbel het eetverbod geheel gekoppeld aan een ietwat merkwaardig samenspel tussen het hebben van gespleten hoeven en herkauwen.
Varkens zijn ‘onrein’ omdat zij weliswaar gespleten hoeven hebben, maar niet herkauwen…. waardoor zij in de verboden sectie vallen, net als bijv. hazen, konijnen, kamelen (niet eten!).
De Bijbel (lees; het Oude Testament.. vandaar dat het hier toch enige relevantie heeft, denk ik) legt in ieder geval dus geen enkel verband tussen het eten van troep of uitwerpselen en het onrein zijn van het dier…
In tegendeel…als Het Varken zijn maaltje poep nu juist zou opeten, vervolgens in de mond weer deed opkotsen; er daarna nòg een paar stevige kauwen op geeft en het goedje vervolgens opníeuw zou doorslikken…. dan was er geen enkel probleem! Bon appetit!
(En ik zal in het vervolg religie niet meer zo afkraken….: het zijn overduidelijk een reeks welgefundeerde en goed doordachte leefregels die onvermijdelijk leiden tot een meer gebalanceerd bestaan…)
‘(…) leefregels die onvermijdelijk leiden tot een meer gebalanceerd bestaan…’
Volslagen flauwekul. In plaats van in te balans te leven, biedt godsdienst ons niet meer dan krukken.
Rob! Na mijn smerige uiteenzetting kan de ironie van mijn laatste zin je toch niet zijn ontgaan?
🙂
Leviticus staat vol ridicule leefregels, waar ik dan wel gelijk bij moet zeggen dat er gelukkig bijna geen Christen is die ze tegenwoordig nog strikt naleeft…
Lieve hemel, Jeroen, de ironie is mij ontgaan. Getverdegetver, ben ik vanmorgen weer met mijn serieuze been uit bed gestapt… 😉
Echt wel, hoor, als het ze zo uitkomt: t.o.v. homoseksualiteit beroepen ze zich ineens wél op die heel oude regels!
Daar heb je een punt. Er wordt met een mooi Engels begrip regelmatig aan ‘Cherry-picking’ gedaan.
‘Die oude regels vind ik ook maar niks. Ik leef meer volgens het Nieuwe Testament…’
‘Oh… dus je gelooft niet in de Tien Geboden..?’
‘….’