In de reeks video’s waarin ik mensen spreek over de vraag hoe oudheidkundigen weten wat ze weten, is inmiddels ook – na het filmpje waarin Hein van Dolen de Lachmannmethode uitlegt – de tweede aflevering online: Casper Porton van Addisco legt uit hoe classici weten hoe het Latijn vroeger uitgesproken is geweest.
https://www.youtube.com/watch?v=bL0DkG6WJ8o
is “de” uitspraak van het Latijn een zinvol begrip? Vgl het Engelse leger, waar de regimenten regionaal waren georganiseerd, omdat de dialecten, – i.c. veelal de uitspraak – van veel regio’s onderling onverstaanbaar waren.
Zelfs in het kleine taalgebied van het Nederlands is zo veel uitspraakvariatie dat bijna niemand alle Nederlanders kan verstaan
“De” uitspraak van het Latijn bestaat uiteraard niet. In het filmpje heb ik het over “de wetenschappelijk gereconstrueerde uitspraak van het klassiek Latijn”: hoe het Latijn van een goed ontwikkelde Romein in de eerste eeuw BCE geklonken kan hebben. In een kleine zeven minuten is het onmogelijk om hierover alles te vertellen, maar het punt dat er een grote variatie in uitspraak moet zijn geweest, vermeld ik ook in mijn blogartikel en wordt ook uitvoerig behandeld in verschillende andere publicaties (denk ook aan de ontwikkeling van de Romaanse talen vanuit het vulgair Latijn).
Een professor Indo-Europees (Indo-Germaans noemde hij het) vertelde van een congres in Engeland. Bij zijn aankomst bleken ze te weten dat er een continentale uitspraak van het Latijn bestond en bewezen dat metterdaad door het nabauwen van enkele woorden. Tijdens het verdere verloop hanteerden ze ‘gewoon’ de Engelse uitspraak.
Nu weten we ook dat in het Koinè Grieks de uitspraak van αι in ieder geval in een bepaald stadium e was. Dat weten we bijvoorbeeld door het Gotisch waarvan de spelling gebaseerd was op het Grieks van die tijd . Vanwaar dan die zekerheid over de uitspraak van ae in Caesar?
Even iets heel anders: Jona had het laatst over de Klassieken in verband met bepaalde politieke groeperingen c.q. omhooggevallen corpsballen die daar een nogal eigen draai aan geven, dit vooralsnog voornamelijk in de Angelsaksische landen. Staat vandaag een stuk over in VK, een interview met ene Donna Zuckerberg. Hm. Ik begrijp Jona´s bezorgdheid nu wat beter.
Overigens vind ik dat Jacob Krekel een zinnige vraag stelt.
Wat een mooi, leuk en leerzaam filmpje trouwens. Ik zet wel een kanttekening bij het geluid: de stemmen zijn niet in balans. Jona´s stem komt zoveel zachter over, dat had best gelijkgetrokken mogen worden (of ligt het misschien aan mijn ouder wordende oren?)
Ik vind het filmpje erg goed: informatief en inspirerend.
In het filmpje over de Lachmann-methode vond ik de uitleg niet helder genoeg.
De publicatie van deze filmpjes vind ik een bijzonder goed initiatief!
Wat “oude oren” betreft: die van mij zouden het met zachtere muziek kunnen doen.
Nee hoor, Saskia, dat ligt niet aan jouw oren. In het eerste filmpje was het geluid ook niet in balans.
Casper heeft het over de Lycische woestijn, waarbij hij de c uitspreekt als ‘s’. Waarom is hier niet de voorkeur aan de ‘k’ gegeven? Verder grote hulde, voor zo’n ‘voelbare/hoorbare’ uitleg in sllechts 7 minuutjes!!
Om dezelfde reden waarom wij in het Nederlands /Londen/ zeggen en niet London, of /Parijs/ en niet Paris, spreken we Caesar uit als /Sésar/.
Echter in het gereconstrueerde klassieke Latijn uit de ‘gouden’ tijd, het hoogtepunt van het Latijn, dus zeg maar van ca 100 voor tot ca 100 na het begin van de jaartelling zeg je /Kaisar/ en /Kikero/ in plaats van /Siesero/.
Het klassieke Latijn was de taal van de ‘beschaafden’ al spraken de meeste Romeinen Koinè (Oudgrieks) want dat was netjes. Overigens beklaagde Marcus Tullius Cicero (106 – 43) zich in zijn tijd al over de ‘verboersing’ van het Latijn.
Dank voor dit antwoord, Rob!!
Er zit een opmerkelijk verschil in de weergave van lang of kort van klinkers. Porton / Addico geven aan dat de korte i in het Latijn wordt uitgesproken als kip en de lange als mier. Op de site Stilus: ( https://www.stilus.nl/uitspraak-Latijn/index.htm ) wordt Thomas Bervoets geciteerd, als autoriteit. Volgens hem (en zo heb ik het in de jaren 60 ook al geleerd) wordt de korte i uitgesproken als kiep en de lange inderdaad als mier.
Ik vind dit nogal een verschil.
De “korte” i als kip bestond niet in het het Latijn, idem, mutatis mutandis voor a, e en o. Dat is eveneens het geval met het moderne Italiaans, Spaans en nieuw-Grieks.
Fonologisch, naar de stand van de tong in de mond, is de i van kip open en die van kiep en mier gesloten. (In het Nederlands maakt de r achter een klinker deze lang.) Open en gesloten zijn niet hetzelfde als lang en kort, en niet te verwarren met de begrippen open en gesloten van lettergrepen in het Nederlands; de aanwezigheid van een medeklinker op het eind van de lettergreep maakt deze gesloten. De eerste lettergreep van kippen is dus een gesloten lettergreep met een open klinker, en die van kiepen een open lettergreep met een gesloten klinker. (Of de a in het Latijn open (dam) of gesloten (raap of raar) was of iets daar tussen in, is niet helemaal duidelijk).
Keizer en kikkererwt zijn blijkbaar in de eerste eeuw na Chr. in het Nederlands terecht gekomen, net als kelder en nog zo wat.
Beste Arnold den Teuling, dank voor uw reactie. Het gaat mij niet lukken hier dit verschil volledig uit te leggen, temeer daar het belangrijk is dit mondeling te bespreken en niet schriftelijk. U mag mij hierover bellen als u hier meer over wilt weten. Ik verwijs in mijn blogartikel ook naar Stilus en naar Thomas en hij is zeker een autoriteit op het gebied van uitspraak. We kennen elkaar goed en hebben een wederzijds respect voor elkaars uitspraak. Samen behoren we tot een kleine minderheid in Nederland die zich met de gereconstrueerde uitspraak van het Latijn bezighouden en allebei ook het Latijn actief beheersen. We baseren ons echter op verschillende bronnen en dat komt mede doordat er op dit punt nog geen volledige wetenschappelijke consensus is. U haalt in het tweede deel een aantal begrippen door elkaar (open, gesloten, kort, lang) die in het Nederlands anders werken dan in het Latijn. Het is namelijk belangrijk om hierbij te vermelden of je het over de lettergrepen of klinkers zelf hebt en dat lijkt door het voorbeeld met de ‘kippen’ door elkaar te gaan lopen. Als u andere vragen of opmerkingen heeft, hoor ik die graag.