In Karelië in het oosten van Finland schijnt een plek te zijn die “Stalins vinger” heet. Volgens de moderne legende legde de tiran, toen de grens in 1940 werd getrokken, zijn hand op de landkaart, zodat degene die de grens aan het intekenen was, er met de pen omheen moest. Het plaatje hierboven toont de Duits-Belgische grens en toont, zoals u ziet, ook zo’n vreemde en onlogische vorm. Daar moest ik het mijne van weten en toen ik vorige week toch naar Aken moest, ben ik er dus heen gefietst.
Dat was makkelijker gezegd dan gedaan, want (a) ik moest de Vaalserberg op en (b) er was geen weg naar deze “vinger”. Er is wel een onregelmatig bospad dat langs de grens loopt, zodat ik in feite nogal aan het cross-country cycling was. Wat ook wel weer eens leuk is op je vierenvijftigste. Voorbij het stuk voorbij de Duitse “vinger” in België was het bospad trouwens meer de bedding van een beekje. Maar goed, ik kwam er en de vinger bleek een weilandje te zijn.
Ik denk dat Philip Dröge in zijn leuke boek Moresnet uitlegt hoe het zo is gekomen. Tijdens het Congres van Wenen hadden de diplomaten Hans Christoph von Gagern en Wilhelm von Humboldt (de taalkundige en oprichter van de Berlijnse universiteit) de grens tussen Pruisen en het nieuwe koninkrijk Nederland ruwweg vastgelegd. Een jaar later, in 1816, werd de lijn precies vastgelegd door twee andere diplomaten, Maximilaan de Man en Karl von Bernuth. Daarbij ruilden ze zo nu en dan een stukje om bijvoorbeeld te verhinderen dat een weg tussen twee Nederlandse dorpen kwam te lopen over Pruisisch grondgebied.
Het gebied onder Vaals bespraken ze op 11 februari 1816 en dat bleek, zoals Dröge het noemt, een puinhoop te zijn. Ik vermoed dat het weilandje een van de problematische stukken is geweest. Het is een dalletje tussen twee plooien van de Vaalserberg en zal wel een hoogadellijke eigenaar hebben gehad wiens eigendom niet over twee landen kon worden verdeeld. Dus kreeg Pruisen er een snipper van 150 bij 30 meter bij. Er zal wel ergens anders een weiland aan Nederland zijn gegeven. (Na 1830 heette het gebied aan de zuidkant van deze grens België en na 1870 heette het gebied ten noorden van de grens het Duitse Rijk.)
Dat is niet het enige wat er over deze grens valt te zeggen. Driehonderd meter verderop ligt nog een aarden wal, een rest van de Landgraben die in de veertiende eeuw de buitengrens vormde van de rijksstad Aken. Die was ooit drie meter hoog, aan de voorzijde voorzien van een greppel en begroeid met een heg van beuken. Her en der kwamen ook stenen met de Duitse rijksadelaar erop.
Op de terugweg heb ik overigens afgezien van cross-country cycling en ben ik gewoon over de grote weg van Aken naar Vaals terug naar Gemmenich gegaan.
“een plek die “Stalins vinger” heet.”
Googelen op Finland Stalin’s finger leverde alleen dit op:
https://www.quora.com/Is-there-any-truth-about-Stalins-Finger-and-Finland
Het merkwaardigste grensconflict ter wereld is er één tussen Egypte en Sudan. Geen van beide landen wil Bir Tawil hebben.
https://en.wikipedia.org/wiki/Bir_Tawil
Of liever, beiden willen het alleen aan de ander gunnen.
De landkaart in https://nl.wikipedia.org/wiki/Duits-Sovjet-Russisch_grens_en_vriendschapsverdrag is vroom bedrog, maar berust op een origineel dat als tweede afbeelding van het vierde blok van https://www.archivverlag.de/karten/drittes-reich-karten/ te vinden, ook in te zoomen en te printen is. Zij het dat aan de randen wat is weggevallen waardoor rechtsonder handtekening van Ribbentrop en datering er niet volledig op staan en aan de onderrand ook de kras met de kleur van Stalin in Slowakije niet.
De joekel van Stalins handtekening zwenkt niet uit over de oude Poolse oostgrens en Vilnius is nog niet Litouws.
Een brief van mij in 1989 aan NRC Handelsblad gaf als datering van Ribbentrops tweede bezoek aan Moskou correct ‘ruim een maand later’. En dan zie je dat zo’n betaalde verwaten ignorant bij de redactie daar eigenmachtig een datum in oktober invult. Er hoeft bij mij niemand aan te komen met de mallepraat dat het vroeger zo’n kwaliteitskrant was.
Goede link: https://nl.wikipedia.org/wiki/Duits-Sovjet-Russisch_grens-_en_vriendschapsverdrag
Drie rivieren rechtsonder op het kaartje: zuidelijke Boeg, Dnjestr en Proeth, op dat moment was niet de laatste maar de Dnjestr/Nistru Roemeense oostgrens.
Alsnog acht ik een pikanterie – vond ik eergisteren een beetje te veel van het goede – het vermelden waard. In het zuiden van de kaart bij archivverlag is een gebiedje in het rood van Ribbentrop te zien met daaronder een kleine handtekening van Stalin. Volgens de memoires van Albert Speer was dat Stalins toekenning van een privé jachtgebied aan Ribbentrop en meteen bij Ribbentrops terugkomst ontstond daarover ruzie met Göring. Die vond dat zo iets hem toekwam.
Over de spoorlijn Moskou-St.Petersburg bestaat een soortgelijke legende. Alleen was het toen nog een vinger van de tsaar:
https://bigthink.com/strange-maps/580-the-legend-of-the-tsars-finger
De recht getrokken grenslijnen in het Midden Oosten en Afrika geven nu nog de vreselijkste conflicten.
De soms ietwat bizarre grenzen van Belgie geven stof voor weer een prachtig blog van jouw hand.
Dankjewel.
Vriendelijke groet,
Het is een bekend verhaal, maar ik vraag me af of dit wel klopt. Ja, er zit een zekere willekeur in hoe de grenzen in Afrika en het Midden Oosten zijn getrokken, en ja dat zorgt voor conflicten. Maar die conflicten zijn niet om de grenzen, maar spelen zich af binnen de staten tussen verschillende bevolkingsgroepen. En aangezien deze bevolkingsgroepen sterk door elkaar lopen, is het maar de vraag of andere grenzen tot minder conflicten zou hebben geleid, immers er zullen altijd minderheden blijven.
De etnisch enigszins homogene staten in Europa zijn ook niet zonder bloedvergieten tot stand gekomen, en ook in Europa hebben grenzen een willekeurig karakter, ze hadden ook anders kunnen lopen.
Dat grenzen in de Sahara en het Midden Oosten kaarsrecht zijn heeft een andere, veel simpelere reden: ze lopen door de woestijn, gebied waar weinig tot geen mensen wonen en het ontbreekt aan duidelijk geografische grenskenmerken als rivieren of bergketens. Op kleinere schaal zie je dit fenomeen in Oost-Groningen, waar de grens ook kaarsrecht is getrokken door het Bourtanger moeras.
De etnisch homogene bevolking in de Europese landen? De volksverhuizingen door de eeuwen heen geven mij een ander beeld. De taalgrenzen van België zijn daar een mooi voorbeeld van.
Nee, een geschiedkundige ben ik niet. Een wetenschapper al helemaal niet.
De kleinste geografische, bestuurlijke details zijn in elk werelddeel te onderscheiden. Alleen is er vaak plaatselijke kennis voor nodig.
Jona beschrijft in dit blog beiden.
Vredelievende groet,
Maar deze reactie valt te weerleggen.
Vredelievende groet,
Over de Kilimanjaro bestaat ook een soortgelijk verhaal: bij het bepalen van de grens tussen Duits en Brits Oost Afrika zag keizer Wilhelm dat Mount Kenya in het Britse gebied lag en dus wilde hij ook een berg. En dat werd dus de Kilimanjaro. Vandaar dat de kaarsrechte grens tussen Kenia en Tanzania een bochtje maakt om de Kilimanjaro heen, zodat die in het Duitse gebied kwam te liggen.
Wilhelm wilde dus ook een berg, een eigen speeltje; hebzucht e sommige mensen worden op latere leeftijd weer vroeg kind. Overigens mooi ver haal van Jona.
Ga lekker veel fietsen nu het kan, schrijven komt later wel!
Carl Peters kwam in Duitsland terug met een aantal door hem in Afrika gesloten verdragen op zak en kreeg toen te horen dat sommige daarvan niet van kracht werden. Op diplomatiek niveau was namelijk inmiddels al een overeenkomst met de Britten bereikt en alleen het gebied zuidelijk van de daar getrokken grens werd Duits. Het zogenoemde Helgoland-Zanzibartraktaat van 1890: het eiland Helgoland werd Duits tegen erkenning van het eiland Zanzibar als Brits.
Stalins vinger wordt genoemd in The Tightrope Man (De man met de twee gezichten) van Desmond Bagley.
Het idiootste voorbeeld van dit soort grenstrekkerij is zonder twijfel Baarle Hertog/ Nassau.
Je kunt er met je verstand niet bij dat deze janboel in 2019 nog steeds bestaat.
Ik nomineer de Vennbahn.
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/07/26/vennbahn/
Je bent me net voor Dirk. Prachtig die grenssituatie rond de Vennbahn. En voor Jona maar een kleine twee uurtjes fietsen om er te komen.
De Vennbahn heeft ook een eigen Wikipedia lemma:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Vennbahn
Nog eens even goed gekeken naar het met de Vennbahn samenhangende grensverloop.
De twee ‘grootste rariteiten’ die nu nog bestaan:
Rückschlag, de kleinste bewoonde Duitse enclave in België, 1,5 ha.
Een 500 meter lang gedeelte van de Hatzevennstrasse in Monschau/Kontzen. Dit stukje weg zou bij Duitsland horen, maar ligt op Belgisch grondgebied.
Van deze laatste ‘rariteit’ kan ik geen bevestiging vinden. OpenStreetMap laat het wel zien, maar GoogleMaps niet.
Ah, is dát de reden voor die onbegrijpelijke grenzen die ik ooit op een kaart zag staan! Leuk om te weten!
Nee hoor, Bangladesh en India hebben er nog een groter potje van gemaakt. Daar waren enkele tienduizenden mensen bij betrokken.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Cooch_Behar-enclaves
En ze kunnen de Engelsen niet eens de schuld geworden. Maar omdat ze daar vier jaar geleden verstandig zijn geworden komt Baarle H/N nu inderdaad op nummer één. Datt zal nog wel een tijdje zo blijven, want de dorpen slaan er een leuk toeristisch slaatje uit.
De aparte grenzen tussen België en Nederland zijn een mooi voorbeeld van onze geschiedenis. Oudere bewoners kunnen daar nog de mooiste anekdotes over vertellen.
Het stoort mij zeer zeker niet. Ik geniet juist van deze geschiedenis!
Vredelievende groet,
Ik kom zelf uit Midden-Limburg waar in mijn geboortedorp Swalmen in de achttiende eeuw vanaf de unie van Utrecht (pas in 1716 werd het zogenaamde barriëretractaat gesloten) tot 1794 meerdere soevereine grenzen liepen. Het dorp zelf hoorde net als Roermond bij Oostenrijk en werd vanuit Brussel bestuurd. Ten noorden lag het dorp Beesel dat hoorde bij de Staten van Nederland net als Venlo. Ten oosten was bosgebied, maar enkele kilometers verder in dat bos begon gebied van Gülick. Daar waren vanwege het hoeden van de varkens in die bossen nogal eens wat territoriale conflicten. Aan de andere kant van de Maas lagen delen van Pruissen. Het meest vervelende voor sommige inwoners was dat er verschil was in belasting. Als je molen op Oostenrijks gebied stond kon dat een stuk duurder zijn dan op Hollands gebied. Maar verder waren de mensen het gewend. Ze reisden zoals ze wilden. Ze spraken allemaal vrijwel hetzelfde dialect. In het voormalige Oppergelre werd overal Nederlands gesproken. Ook bij de ambtenarij waren de stukken in het Nederlands, of je nu in Venlo, Roermond of Gelre woonde. Pas in de negentiende eeuw kwam daar verandering in. Het Pruisische deel ten oosten van de Maas werd helemaal verduitst (Frederik de Grote had daarvoor nog met tegenzin toestemming gegeven dat de stukken in het Nederlands werden opgesteld) en het Pruisische deel ten westen van de Maas bleef de Nederlandse taal hanteren. Vooral over het gebied ten oosten van de Maas was er tijdens het congres van Wenen wat gesteggel en werd er hier en daar een streep een beetje anders getrokken.
dat van die varkens vind ik wel een hele mooie!
Ook aan de sterrenhemel zijn voorbeelden van vreemdgetrokken begrenzingen te vinden. Het bekendste voorbeeld is het sterrenbeeld de Slang (Serpens)
https://en.wikipedia.org/wiki/Serpens
waarbij de ‘staart’ (Serpens Cauda) ook nog een tweetal opmerkelijke inhammen heeft. Er zijn nog een paar meer van dergelijke schijnbaar lege inhammen op moderne sterrenkaarten te vinden.
De moderne sterrenbeeldgrenzen werden in 1928 door de Internationale Astronomische Unie ingevoerd.
https://en.wikipedia.org/wiki/IAU_designated_constellations
Deze lemma’s zijn trouwens ook op de Nederlandse wikipedia te vinden maar de Engelse geeft veel meer informatie.
Wat mij het meest verbaast is dat in de 20e eeuw een genootschap van astronomen zich met astrologische definities bezighoudt.
“maar de Engelse geeft veel meer informatie”
Als het om de natuurwetenschappen gaat klopt dat helemaal.
Leuk om te lezen, deze ‘kleine’ geschiedenis.
Maar oorsprong van dit stukje grensgebied ligt mogelijk toch nog anders dan hier wordt aangegeven. Ik vermoed dat het gaat om de melatenwiese (naam gevonden op openstreetmap), en het vreemde grensverloop dateert, althans volgend onderstaand bericht, van eerder: “De huidige grenslijn tussen België en Duitsland, rechts in het bos, is nog een uniek overblijfsel van de scheiding tussen het Hertogdom Limburg en de Vrije Rijksstaat Aken. Op een stafkaart zie je ter hoogte van grenspaal 1026 een vreemde insnijding op die grenslijn. Dat inhammetje was een ‘Melatenwiese’, een afgelegen weide waarnaar Aken zijn leprozen verbande. De Hertogen waren blijkbaar niet happig om dat stukje grond op te eisen en vreemd genoeg werd die grensinsprong ook later nooit gecorrigeerd. Achter elk streepje van deze grens schuilt wel een boeiend verhaal en in het Preuswald wemelt het van oude grenspalen.” afkomstig van: https://www.klimenbergsportfederatie.be/sites/default/files/generated/files/hertog_limburgpad_-_wandelen_in_limburg.pdf
Erg leuk, deze aanvulling met de naam ‘Melatenwiese’.
Misschien gaat het hierbij toch niet strikt om ‘verbanning’ van leprosen, maar behoorde deze ‘weide’ tot een stuk grond waar leprozen tewerkgesteld werden.
Er zal ongetwijfeld een verband zijn met het ‘Gut Melaten’ in Aken dat een lange geschiedenis kent (oudst bekende vermelding in oorkonde: 1230). Wikipedia:
https://de.wikipedia.org/wiki/Gut_Melaten
Citaatje: “Die Leprösen und anderen Kranken, die auf dem Gutshof untergebracht waren, verdienten ihren Lebensunterhalt mit landwirtschaftlichen Arbeiten und durch Betteln …”
Inderdaad heel leuk om te lezen, deze ‘kleine’ geschiedenis.
Aanvullende informatie kwam ik tegen op een routebeschrijving van een wandelaar. Deze vermeld nog “The lepers had to stay outside the borders of the city of Aachen in a camp on this meadow. They were left there to their fate. The dead were buried at the end of this meadow.”
En over de opvang van melaatsen in Aken later in de tijd, ik verwijzend naar dit Gut Melaten: “Later, Melaten Hospital was founded to take care of the lepers. Today’s RWTH campus is located where the Melaten Hospital was located. Gut Melaten is a former infirmary and mediaeval leprosorium. It was used until 1550 as a quarantine station for leprosy patients and lepers.”
Bron: https://www.komoot.com/highlight/715555
Gezien de oprichting van het Gut Melaten zou de wei dan voor 1230 in gebruik moeten zijn geweest. Verhaal klinkt leuk, maar of er kern van waarheid in zit in de oorsprong van de wei ….
In ieder geval veel interessants over zo’n klein stukje grens.
“They were left there to their fate. The dead were buried at the end of this meadow.”
Interessant. In dat geval zouden er dus begravingen moet zijn op dat stukje land. Ik kan daar nergens een bevestiging van vinden. Dus of dat juist is?
Je veronderstelling dat de wei voor 1230 in gebruik moet zijn geweest lijkt me niet bij voorbaat juist. Ik interpreteerde het meer als een deel van een grondgebied waar de leprozen ‘landwirtschaftlichen Arbeiten’ moesten verrichten. Misschien georganiseerd vanuit het Gut Melaten. Kan dus in de hele periode 1230-1550 zijn geweest. Dit hoeft m.i. ook niet te betekenen dat ze daar aan hun lot werden overgelaten.
Zal lastig zijn om nog Meer informatie te vinden over deze ”outcasts’ van de maatschappij van toen lijkt mij lastig. Begraven melaatsen op de weide zou wel verklaren waarom stukje grond niet erg gewild was bij bepalen grens. Iets als de pestbosjes in Nederland.
Wat een leuke reactie! Dank!
Ook leuk:
https://www.liemersactueel.nl/boternacht-wordt-elten-weer-duitse-plaats/
We blijven toch Nederlanders, niet waar?
@ Jeroen: nog wat historisch materiaal uit mijn email archief, ik citeer uit een persoonlijke reactie van één van de toenmalige ‘officiële’ landmeters, opererend vanuit de Universiteit Wageningen, aan mij, en doe dat, uiteraard, zonder verdere identiteiten bloot te geven.
Het geeft een mooi ‘insiders’ beeld van hoe pragmatisch ingestelde Wageningers te werk plachten te gaan, en in mijn dagelijkse ervaring hier in Colombia, nog steeds plegen te gaan.
quote
Onderwerp correcties
Afzender xxxxxxxxxxx
Ontvanger JL
Datum 2019-04-25 09:16
Beste Johan,
Klopt. Voor praktijk landmeten in Wageningen sloot de hoogleraar contracten af om ons te laten meten.
Ik werkte o.a. in het kroondomein van Wilhelmina bij Uddel om de juiste grens daarvan ter bepalen.
Volgens haar was het domein groter dan de gemeente Apeldoorn zei.
We moesten dus alle kadasterpaaltjes zoeken. Een cruciaal paaltje zat onder een berg zaagafval van een houtzagerij.
Twee dagen spitten en we vonden het. Wilhelmina kreeg gelijk. Wij heerlijk wild zwijn gekregen, geschoten door haar boswachter.
We sliepen in een barak op haar terrein. Ons zakgeld ging voornamelijk naar een cafe aan de rand van het terrein.
Met je zatte hoofd met jalonstokken op zwijnen jagen was ook een leuk nachtelijk verdrijf.
In dat zelfde kader maten we het Amsterdamse bos op waar de aangelegde wegen niet volgens plan waren.
We sliepen bij een boer met heel mooie dochters.
In het bos had de gemeente ook werklozen te werk gesteld die ons om de haverklap vroegen hoe laat het was.
Dus om 4 uur zeiden we al dat het 5 was, en weg waren ze.
In de Achterhoek moesten we de Duitse grens opmeten als onderdeel van een komende ruilverkaveling.
Het was voorjaar, en de grens was deels een kanaal met erg koud water. De officiele grens lag midden in dat kanaal.
Niemand wilde het kanaal in om jalonstokken te plaatsen, hebben toen de overkant maar als grens genomen.
Dat was wel een stuk kleiner dan Elten. In Elten ging een deel naar Duitsland, ook een grenscorrectie.
Daar hebben we toen leuk verdiend, het hele gebied volgeplempt met vrachtwagens met boter en koffie. s Nachts was dat Duits gebied geworden, geen belasting betaald.
Ach ja, die goede oude tijd,
Groeten,
XXXXXXX
unquote
Dit kan natuurlijk ook: https://nl.wikipedia.org/wiki/Fazanteneiland
En dan is nog het stuk Nederlandse grens waarover al sinds 1543 onenigheid is met Duitsland.
Nou ja, toendertijd was het de Stad Groningen onder Maria van Hongarije in Brussel tegenover de Stad Emden onder de Graaf van Oost-Friesland.
Emden eist de volle rivier de Eems op, en verplichtte Groningen daarbij tot het stapelen in Emden bij haar scheepshandel op de Eems. Groningen meende dat het gewoonterecht had om over de Eems te varen
Het conflict escaleerde over de jaren tot aan de Keizer, waarbij Karel V, die ook direct landheer van Groningen was, de Groningers op papier gelijk gaf, maar sancties moest de stad zelf maar effectueren.
Zijn opvolger als Keizer, Ferdinand, zag de Bourgondische Kreits van Philips II aan zijn keizersmacht ontglippen, en regelde definitief in wet dat de volle Eems een Rijksrivier was, en dat de Grens van de Groninger Ommelanden en Oost-Friesland direct langs de Groninger kust liep.
Over deze grens is nooit een wijziging overeengekomen tussen de opvolgers van Groningen en Oost-Friesland. De Republiek nam de Groninger grens over van, Pruisen nam de Oost-Friese grens over, het Koninkrijk Nederland nam de grens over uit de tijd van de Republiek, en Duitsland nam de grens over van Pruisen.
Nederland beweert nu dat de grens door het midden van de rivier de Eems loopt, zoals vaak het geval is bij internationale grenzen. Maar Duitsland zegt dat de grens van oudsher onbetwist vastligt en dat er nooit een grenswijziging heeft plaatsgevonden. Waarin ze een punt hebben.
Nederland is gewoon onoplettend geweest, en heeft verzuimd haar wens om een grenswijziging even te laten vastleggen in 1945. Toen was het vast een formaliteit geweest.
Dat er onenigheid is over dat stuk grens sinds 1543 wil ik geloven.
Maar om dat al vanaf dat jaar onenigheid met Duitsland te noemen, dat wil er bij mij niet in.
U zou natuurlijk ook eerst de tweede alinea (die ene die begint met “Nou ja”) kunnen lezen voordat u iets wel of niet inneemt. Dat iets is waarschijnlijk geen zout, want dat gebruikt u ergens anders voor.
Mis poes!
Ik had het hele stuk gelezen.
Ik heb in het Fins gezocht naar die vinger van Stalin (“Stalinin sormi”): nauwelijks iets te vinden. Het gaat blijkbaar om het plaatsje Enso (nu Svetogorsk) waar een grote papierfabriek stond (tegenwoordig: Stora Enso) “Stora Enso is de oudste naamloze vennootschap ter wereld en gaat terug tot 1288” (Wikipedia). Volgens de bron was het Molotov die de fabriek wilde hebben en is de vinger van Stalin een sprookje.