Als alles naar wens gaat, rond ik vandaag mijn nieuwe boek af. Het heet Xerxes in Griekenland. De mythische oorlog tussen Oost en West. Net als in het boek over Constantijn de Grote probeer ik u te tonen dat er een wetenschappelijk proces is waarmee oudheidkundigen komen tot reconstructies. Xerxes’ invasie van Griekenland in 480 v.Chr. is daarbij een fijn voorbeeld, hoop ik, waardoor mensen het boek met plezier zullen lezen.
Weinig archeologie dit keer, wel veel teksten, en dan natuurlijk vooral die van Herodotos. In feite neem ik u ruim 52.000 woorden mee langs zijn Historiën, om te kijken hoe hij nu eigenlijk zijn doelen najaagt. Ondanks de titel van dit werk is Herodotos namelijk geen historicus. Hij is de vader van de journalistiek en zijn Historiën zijn te lezen als een artistieke reconstructie van wat was gebeurd, als een verslag van wat de auteur persoonlijk geneigd was te geloven, als een monument voor de gevallenen en de overwinnaars.
Wat betreft de eigenlijke oorlog: we hebben geen idee waarom Xerxes ten strijde trok tegen de Grieken. Dat wil zeggen: de methodisch individualist die Herodotos is presenteert het als wraak voor de Perzische nederlaag bij Marathon, maar wij hebben het recht minder primitieve visies te ontwikkelen. We nemen in onze reconstructie dus enerzijds wél de door Herodotos gepresenteerde feiten over – er was een zeeslag bij Salamis, Xerxes liet een kanaal door de Athos graven enz. – maar nemen anderzijds zijn verklaringen niet over. Het probleem is hierbij dat de door ons kenbare feiten precies de feiten zijn die Herodotos presenteert in het kader van zijn eigen verklaringen.
Een vergelijking met een schijnwerper is verhelderend. Herodotos bedient die en richt die op bepaalde plaatsen, toont zo dingen en legt in zijn verslag verbanden, en hoewel wij andere verbanden kunnen leggen, bedienen wij de schijnwerper niet. Xerxes’ invasie van Griekenland is en blijft Herodotos’ oorlog.
Xerxes’ einddoel en strategie lijken duidelijk, maar wat betreft zijn operationele doelen hebben we geen idee. Herodotos schrijft ze nergens op. Als oudhistorici claimen te weten wat de Perzen tijdens deze operatie beoogden, leiden ze het strijdplan af uit de door Herodotos vermelde troepenbewegingen, waarbij de aanname dus is dat de uitgevoerde manoeuvres ook de beoogde manoeuvres zijn. Zulke intentionele verklaringen zijn sowieso problematisch, maar dat geldt dubbel en dwars in de krijgsgeschiedenis. Geen krijgsplan overleeft immers het eerste contact met de vijandelijke hoofdmacht en het is menselijkerwijs niet mogelijk een planning te maken die gaat tot voorbij dit eerste treffen. De historicus die wil weten wat de Perzische plannen waren, stelt een vraag die onbeantwoordbaar is.
Hoe kwam er een einde aan deze oorlog? Ook dat is problematisch. Ik vermoed dat weleens een rol kan spelen dat de Fenicische leiders, die een kwart leverden van de Perzische vloot, hun strategische doelen hadden bereikt en dat Xerxes daarom de oorlog voortijdig moest afbreken, met een leger dat nooit was verslagen. Ik zal niet zeggen dat Xerxes een schlemiel was, maar zijn macht was niet onbegrensd en soms moest ook de grote koning van Perzië doen wat zijn onderdanen zeiden. Overigens waren er ondanks de nederlaag voor Xerxes voldoende voordelen aan de Griekse expeditie.
Als u de vorige alinea raadselachtig vond, moet u het boek maar lezen.
Wat ik feitelijk betoog is dat we eigenlijk maar weinig weten over de Perzische Oorlog. In het slothoofdstuk, dat ik momenteel aan het schrijven ben, behandel ik de bizarre negentiende-eeuwse mythologie, weerlegd aan het begin van de twintigste eeuw en uit de dood opgestaan aan het begin van de eenentwintigste eeuw, dat als de Perzen zouden hebben gewonnen, de Griekse vrijheid ten einde zou zijn gekomen en de westerse cultuur een ander gezicht zou hebben gehad. Dat kunnen we helemaal niet weten.
Dus dat is mijn boek. Het was de bedoeling het medio december te presenteren maar omdat ik dan vermoedelijk niet in Nederland ben, is de publicatie vervroegd. De presentatie zal op donderdagmiddag 28 november zijn in het Rijksmuseum van Oudheden en het boek ligt op dinsdag 3 december in de winkels. Dat dit is vóór Sint-Nikolaas, was geen overweging bij de planning, maar is natuurlijk ook geen nadeel.
Bestellen kan alvast hier en ik houd de komende tijd een kleine blog bij, waar ik meer over musea en illustraties wil schrijven, en die vindt u daar.
En tot slot: dank aan degenen die, met hun bijdragen groot en klein, mogelijk maakten dat ik me een paar weken op de Vaalserberg kon terugtrekken om van dit boek de zinnen te schrijven.
Gefeliciteerd!
En nu? Vakantie?
🙂
Komende week wordt rustiger maar er ligt nog genoeg werk op me te wachten in Amsterdam. En wat betreft het boek zelf: er zijn drie fasen, en ik heb pas de tweede afgerond. De eerste is het bedenken van het boek, het vormen van de hoofdstukken en de paragrafen en de alinea’s; de tweede is het schrijven van de zinnen; en daarna komen zaken als correctie. De twee eerste fasen heb je volledig in de hand, en die rond ik vandaag of morgen af. In de derde fase heb je de regie niet en dat betekent dat het aankomt op goede planning, zodat je dagen vrij hebt als je bijvoorbeeld de eerste proef krijgt.
Ik ben blij dat je de terugkeer van de mythe meeneemt. Wat vroeger gewoon gezwam heette, heet nu boreaal en Baudet komt daarmee weg omdat niemand toont dat hij een gangbare, weerlegde mythe handhaaft.
En dat maakt blogs als de Mainzer Beobachter belangrijker dan ooit.
Inderdaad is de Mainzer Beobachter belangrijk , zeker voor een promotiestukje over het nieuwe boek van Jona.Lol. Maar terugkomend op zijn schrijven over de mythische oorlog van Persen tegen de Grieken, dan voegt het eigenlijk niet veel toe aan het al gewetende, zijnde de Historiën van Herodotos. Aangezien er voor de rest niets meer over opgetekend werd door andere “historici” zullen we het hier moeten mee doen. Uitwijdingen over het mythische karakter van de “ideologische” strijd tussen Oost en West zijn inderdaad wazig. Benieuwd of zijn werk een waardige partner kan zijn voor het standaardwerk van Herodotos.
Herodotos levert gegevens waar we het mee moeten doen, maar hij levert geen verklaringen; hij is immers een methodisch individualist en geen wetenschapper.
Wat ik kan doen, is tonen wat wetenschappers doen met pre-wetenschappelijk materiaal. Dus dat idee van “wraak voor Marathon” vervangen door iets eigentijdsers.
Ik hoef de partner van Herodotos niet te zijn, al hoop ik net zo goed te kunnen vertellen. Mijn vak is een ander.
Het Griekenland van nu is niet het Griekenland van toen. Is er geen contemporaine naam voorhanden van het gebied waar Xerxes naar toe trok?
Dat zou “Hellas” moeten zijn, maar ik vind dat erg geforceerd klinken. Ik probeer een minimum aan rare woorden te gebruiken, dus “Attika” wordt “het land van Athene” en “triëre” wordt “galei”. Zo bevat het boek niet teveel ongebruikelijke woorden en is er lucht om de belangrijkere wetenschappelijke termen te introduceren.
Dit geldt voor zoveel termen (journalistiek, wetenschapper, democratie, koning) dat elk boek onleesbaar wordt als er alleen maar contemporaine termen worden gebruikt. Het is wellicht wel een idee als een geschiedkundig boek als Xerxes in Griekenland een appendix bevat waarin de veranderingen van betekenissen kort worden uiteengezet.
Overigens heet het tegenwoordige Griekenland nog steeds Hellas of Ellada.
“is Herodotos namelijk geen historicus”
Ja nou, dan is het twijfelachtig of er gedurende de Oudheid en de Middeleeuwen ook maar één wetenschapper rond liep. Het systematisch vergelijken van hypotheses en empirische data is immers nog maar een paar honderd jaar gemeengoed.
Aan de andere kant zijn er die volhouden dat Freud geen psychologie bedreef – in die zin is dit citaat correct.
“Geen krijgsplan overleeft immers het eerste contact met de vijandelijke hoofdmacht.”
Niet te snel. Dit gaat vooral op voor de dagelijkse bevelvoering. Maar op de Grand Strategy als gehanteerd door Liddell Hart (oa een journalist met wetenschappelijke training) is dit niet van toepassing. Uiteraard had Herodotus geen notie van dit concept, dus het verbaast niemand dat hij geen poging doet erachter te komen wat Xerxes’ Grand Strategy was. Het is zelfs maar de vraag of Xerxes er één had.
“de Perzen zouden hebben gewonnen, de Griekse vrijheid ten einde zou zijn gekomen en de westerse cultuur een ander gezicht zou hebben gehad”
Dit is vaag genoeg om altijd waar en dus totaal onbruikbaar te zijn. Je doelt waarschijnlijk op domme ideeën als “hadden de Perzen gewonnen, dan had de wetenschappelijke revolutie van de 16e en 17e eeuw niet plaatsgevonden en waren de westerse landen nu niet democratisch geweest”. Daar stel ik dan graag tegenover: hadden de Perzen gewonnen en de Romeinen van zich af kunnen houden dan had er een synthese kunnen ontstaan tussen het Griekse en het Babylonische denken. Dankzij Aristarchos van Samos was heliocentrisme veel eerder gemeengoed geworden en was Copernicus overbodig geweest.
En toch moet ik zeggen dat ik wraak als motief helemaal niet zo onwaarschijnlijk vind. Macht, buit, de motieven van Xerxes zullen niet veel anders zijn geweest dan die van andere veroveraars uit de geschiedenis.
Verder vind ik het leuk dat je een ondertitel gebruikt over een mythische strijd en dan vervolgens die mythe in mootjes hakt. Op die manier zou je lezers van Tom Holland kunnen lokken die er dan achter komen dat Tom er helemaal naast zat. Ik vond onlangs Perzisch vuur bij de straatbieb, maar ik heb ’t niet uitgelezen. Ook omdat de stapel met te lezen boeken zo hoog is. En nu komt er nog eentje bij!
Hm, soms vergis ik me en komt een reactie onder die van iemand anders terwijl dat eigenlijk niet de bedoeling was.
Hoeveel ik ook heb genoten van Rubicon en Dynastie van Holland, kon ik het niet meer over mijn hart halen om Perzisch Vuur en Gang Naar Canossa te lenen. Soms voelt Jona als de persoon die doodleuk komt vertellen dat Sinterklaas niet bestaat.
Holland is een classicus die doet alsof hij historicus is. Je merkt het aan zijn aanpak: hij vlecht alle vette anekdotes aan elkaar en noemt dat geschiedenis. Dat levert een verhaal op waarin de extremen en de niet-representatieve voorbeelden worden gepresenteerd als representatief. Kleurrijk, maar onwaar.
https://mainzerbeobachter.com/2012/03/09/kwakgeschiedenis-tom-holland/
Wat ik vind van zijn begin van Rubicon is dat het meer op de aanzet lijkt op een historische roman!
Is er geen enkele Perzische bron? Als Xerxes niet het idee had dat zijn tocht met meer dan 100000 soldaten een volslagen mislukking was geworden, zal hij toch wel ergens iets pocherigs hebben geschreven of gebouwd?
Jazeker, hij claimde de “Yauna aan de andere kant van de zee” te hebben onderworpen.
https://www.livius.org/sources/content/achaemenid-royal-inscriptions/xph/
Ik volgde een aantal jaren twee aan elkaar aansluitende lessenreeksen over Herodotus en Xerxes, waarbij alles wat over Xerxes gezegd werd uit Herodotus’ Historiae kwam. Overigens was het voor mij een mooie gelegenheid om de Historiae eens van kaft tot kaft te lezen.
De kijk van Herodotus deed mij wel een beetje denken (alhoewel Griekenland geen kolonie was van Perzië, ondanks de claim van Xerxes, zoals je hierboven aangeeft) aan het ‘centrisme’ waarop in de 19e en 20e eeuw de geschiedenis van de koloniën werd geschreven. Als voorbeeld: pas aan het eind van de 19e eeuw verschenen er heel voorzichtig artikelen om de geschiedenis van Nederlands Indië eens te bekijken vanuit het standpunt van de gekoloniseerden en niet steeds ‘neerlandocentrisch”.
Daarom enkele vragen en opmerkingen:
“Jazeker, hij claimde de “Yauna aan de andere kant van de zee” te hebben onderworpen.”
Ik heb dat lemma op Livius gelezen. Heel gedetailleerd en duidelijk.
Maar waar halen we onze info over de Perzische oorlogen grotendeels vandaan?
Van Herodotus, van wie je zelf zegt dat het een methodisch individualist was en geen wetenschapper. Bvb: al onze info over Marathon komt van hem en dan blijkt dat hij de overwinning bij Marathon toch enigszins verkeerd geïnterpreteerd te hebben. Net als jacob krekel vraag ik me af of er ook Perzische bronnen zijn, ook over wat Xerxes zo overmoedig gemaakt heeft dat hij dat cordon sanitaire rond Klein-Azië wilde uitbreiden tot het continent.
Ik las een paper van de hand van Caroline Waerzeggers:
https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/62041/Waerzeggers_Phoenix_63.2_2017.compressed1.pdf?sequence=1
Treffend is het volgende citaat uit haar conclusie:
” De fixatie op Xerxes komt dus niet uit de kleitabletten; zij wordt
gevoed door de blijvende invloed van de klassieke, Grieks-Romeinse receptie,
waar deze Perzische koning zo’n dominante figuur is en blijft. Ook al is
Xerxes sinds het postkolonialisme van de jaren ’80 “bevrijd” van de
Graecocentrische blik van Herodotus, door de wetenschappelijke fixatie op
zijn persoon blijft die manier van kijken naar het Perzische Rijk nog steeds
leidend”.
Ik ben dus zeer benieuwd naar je boek, Jona.
Waerzeggers heeft gelijk.
En wat ook zo is: Herodotos blijft lijdend. Wat we echter kunnen doen is zijn tekst hercontextualiseren.
‘Herodotos blijft lijdend’
waar haal je dat nu weer vandaan 🙂
Om mezelf te straffen laat ik het staan.
Mijn taalfouten zijn overigens altijd klankfouten als deze.
“meer dan 100000 soldaten”
Hans Delbrück, Geschichte der Kriegskunst, Berlijn 1896 (!) berekende op grond van aannames over bevoorrading en verzorging dat het er ongeveer 15 000 moeten zijn geweest.
https://de.wikipedia.org/wiki/Hans_Delbrück
En dat op een site waar vaak wordt gewaarschuwd tegen verouderde 19e eeuwse inzichten. De Engelse wikipedia spreekt van 80 a 100.000 soldaten plus nog ca 1000 schepen, met hun bemanning. Totaal ca 200.000. De Spaans wikipedia zegt dat de moderne consensus het houdt op totaal 200.000 a 250.000
De schattingen lopen momenteel uiteen tussen de 30.000 en 300.000.
Ik denk dat het er uiteindelijk niet zoveel toe doet, als maar duidelijk is dat de bevoorrading cruciaal was en dat Xerxes’ operatie, doordat er een winterseizoen was waarin scheepvaart gevaarlijk werd, een deadline had. Probleem is hierbij weer dat we niet weten wanneer, in het antieke klimaat, de winter begon. Juist op dit punt is de laatste tijd veel in beweging en geen consensus.
Jona, ik denk dat de afmetingen van Xerxes’ leger wèl uitmaken. Ik vermoed dat Xerxes wel degelijk met een in ieder geval voor de Grieken ongekend groot leger Griekenland is binnengetrokken (niet zo reusachtig als Herodotus beweert, maar veel meer dan Debrück’s 15.000 man), vergezeld van talloze rij- en lastdieren, families en dienaren, dat die deadline van zijn bevoorrading zeer belangrijk was, en dat hij na het verlopen van die deadline halsoverkop Griekenland weer moest verlaten om te voorkomen dat er in dat enorme leger hongersnood uitbrak. Maar ongetwijfeld vertel je daar meer over in jouw boek, dus ik zal maar verder niet op de discussie vooruitlopen.
Klopt
Niet alle 19e eeuwse inzichten zijn bij voorbaat fout. Daarbij komt dat de conclusie van Delbrück nou net ingaat tegen het toen zo populaire en nu verouderde sjabloon van de dappere minderheid van vrijheidslievende Grieken tegen een overmacht van wrede, tyrannieke Perzen – waar u een aspect van bevestigt, zonder enige bronvermelding.
Pot, ketel …..
Delbruck had kunnen beseffen dat een legertje van 15.000 man (in- of exclusief de vloot?) nog geen deuk in een Grieks pakje boter had kunnen slaan. Zowel Athene als Sparta hadden dat varkentje in hun eentje kunnen wassen. Ook die 30.000 die Jona als laagste schatting noemt kunnen niet de reële dreiging hebben opgeroepen, die kennelijk ervaren is. Daar zijn veel grotere aantallen voor nodig. Zeker als je beseft dat Xerxes in 480 met het grootste deel van zijn leger weer terugging en Mardonius achterliet met wat nog steeds een behoorlijke troepenmacht was (schatting lopen uiteen van 20.000 tot 70.000) dan is duidelijk dat een enorm leger (en een enorme vloot) naar Griekenland zijn gegaan om… In elk geval voor iets serieus. Voor een beetje wraaknemen of imponeren zou het veel te riskant [en te duur] zijn om zo’n grote troepenmacht naar een uithoek van het rijk te sturen. Ondertussen allerlei gelegenheid tot opstanden en invasies gevend.
Ik doe een wilde gok: na het bedwingen van de opstanden in het decennium ervoor wilde Xerxes een grote gemeenschappelijke onderneming hebben waar alle volken van zijn rijk in zouden participeren. Als je zo veel mogelijk weerbare mannen uit alle delen van het rijk meeneemt, dan hebben ze niet de gelegenheid om in opstand te komen, als je ver uit je machtscentrum verwijderd bent. In elk geval moet Xerxes goed hebben nagedacht over de vraag hoe hij kon voorkomen dat allerlei ellende van opstand en invasies zich tijdens zijn afwezigheid zouden voordoen.
Ik ben benieuwd waar Jona in zijn boek mee komt. ik zal het bestellen.
Warm.
Ik denk dat het samenbrengen van een groot leger vooral nuttig was om te tonen dat Xerxes de baas was. We hebben te maken met een “vroege staat”: de Perzen vormden geen stamsamenleving meer maar waren nog volop in een proces van staatsvorming. Cyrus, Kambyses, Darius en Xerxes moesten het bestaan van het koningschap bevechten. Dat dwong Xerxes tot zijn enorme onderneming.
Althans, dat is hoe ik het presenteer.
PS: complimenten voor het woord zombiegeschiedbeelden! Woord van het jaar zal het wel niet woorden, maar ik vind het een mooie vondst!
Gefeliciteerd! het boek ziet er mooi uit, mooie omslag.
Ik ga het zeker kopen!
Da’s waar. Vooral die speerpunt die net door de s heen prikt maakt het helemaal af. Ook mijn complimenten voor de ontwerper!
Alvast gefeliciteerd. Jona en succes met die derde fase. Ik kijk er naar uit, want ik ga het sowieso kopen. Leuk dat ik dan weer eens mijn ‘The Landmark Herodotus’ kan doornemen.
O, nu zie ik dat ik het al kan bestellen!
Voorafbestelling is al gebeurd, hoewel het erg veel vooraf is. Ik heb geen ervaring met boekpresentaties: is bijwonen gebaseerd op uitnodiging,inschrijving, o.i.d.?
Als u de nieuwsbrief van het Museum in Leiden krijgt (of aanvraagt) krijgt een bericht en kunt u zich inschrijven.
Hartelijk dank!!!
Marathon – how one battle changed western civilization by Richard. A. Billows. Mijn eerste geschiedenisboek waar waarschijnlijk veel haken en ogen aan zitten. Toch met veel plezier gelezen en de aanleiding om ook Jona’s nieuwe boek te lezen. Ben benieuwd!
Nu moet ik weer aan de eerste en tweede lijn discussie denken.
@ Rene: Ik kan u ook Barry Strauss over de Slag bij Salamis aanbevelen als u zich wilt ergeren of amuseren.
Tom Holland is geen classicus en ook geen historicus. Kleurrijk maar niet waar, het zal wel en het zij zo. Ik heb Rubicon en Persian Fire met veel plezier gelezen. Ja, zelfs herlezen. En straks staat Xerxes in Perzië broederlijk naast Persian Fire, want ik lees ook Jona Lendering graag.
Ik hoop dat u er geen bezwaar tegen heeft dat ik uw boek koop, JL!
Excuus, excuus! Xerxes in Griekenland natuurlijk.
Als ik mij goed herinner ging je in België twee boeken schrijven…
Klopt. En aan het ander heb ik zachtjes iets gedaan.