Een antieke tekst die zomaar opduikt in de oudheden handel is een document zonder gedocumenteerde provenance. Dat wil zeggen dat onbekend is waar zo’n snipper papyrus of zo’n perkamentfragment vandaan komt. Dan kan het een vervalsing zijn, zoals de Artemidorospapyrus of het Evangelie van de Vrouw van Jezus, om twee recente voorbeelden te noemen.

Papyri vonder gedocumenteerde provenance, die via eBay of Facebook of de andere kanalen van de zwarte markt te koop zijn, zijn niet per se vals. Ze zijn gewoon niks. Het zijn data waar een wetenschapper niets mee kan beginnen, vergelijkbaar met het resultaat van een laboratoriumproef waarvan opstelling, werkwijze en materialen niet zijn genoteerd. De wetenschapper die zich ermee bezighoudt verspilt energie, tijd, intellect en gemeenschapsmiddelen. Een wetenschappelijke publicatie van een unprovenanced papyrus heeft uitsluitend nut voor de eigenaar, die bij verkoop een hogere prijs kan vragen.

Slechts een enkele keer valt fraude met unprovenanced papyri uit te sluiten, zoals toen kort na 2000 dertig op leer geschreven Aramese administratieve documenten uit de Perzische tijd opdoken in Afghanistan. Ze behoren nu tot de Khalili-verzameling en zijn online te vinden. In dat specifieke geval viel te overwegen dat niemand vervalste teksten over een onderwerp dat alleen specialisten interesseert een oorlogszone zal binnensmokkelen. De bewijslast ligt bij degenen die denken dat ze vals zijn, maar in nagenoeg alle andere gevallen is het andersom.

Het was overigens leuk materiaal, waaruit we kunnen afleiden dat de Perzen, ondanks geringe militaire aanwezigheid, er toch in slaagden dit gebied fiscaal af te tappen. Dit is interessant omdat het toont dat het in de Oudheid mogelijk was een gebied te beheersen zonder dat het archeologisch zichtbaar is. De Britse oudheidkundige Rachel Mairs heeft daarover een alleszins toegankelijk boek geschreven. We zien het ook aan de Limes Tripolitanus, waar de Romeinse macht zich veel verder uitstrekte dan je archeologisch zou aannemen. Ik zou een stuk geruster zijn geweest op de werelderfgoedstatusnominatie van de limes in Nederland als ik ergens had gelezen dat de betrokkenen papyrologische studies over Afghanistan en Libië hadden verdisconteerd.

[Zo zie je maar dat de bestudering van antieke teksten, ook bekend als papyrologie, relevant is op plekken waar je het niet meteen verwacht. Mijn boek Bedrieglijk echt gaat vooral over de wedloop tussen vervalsers en wetenschappers, maar de wetenschappelijke uitgave van unprovenanced papyri, waarmee oudheidkundigen vervalsers helpen door de prijs op te drijven, komt natuurlijk wel aan bod. Het boek verschijnt in de Week van de Klassieken en u bestelt het alvast hier.]

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.