Ik weet niet waar de mode vandaan komt om denkers, dichters, boeren en buitenlui des vaderlands aan te stellen, maar we blijken een theoloog des vaderlands te hebben. Een soort ambassadeur dus die de bestudering van systemen van wereldbeschouwing – zoals het cliché wil – op de kaart moet helpen zetten. De theoloog des vaderlands heet Samuel Lee en gaf onlangs een interview aan De Volkskrant omdat vandaag de Maand van de Bijbel begint.
U zult aan de openingszin al wel gemerkt hebben dat ik moeite heb met mensen des vaderlands en de trouwe lezers van deze blog weten dat ik ook niet blij word van maanden des dinges. Vaak is de geboden informatie vooral aandachttrekkerij en dient ze niet de werkelijke verspreiding van inzicht. De doublure van een Romeinenweek naast de Week van de Klassieken moge dit illustreren. Die schreeuwerigheid lijkt dit keer echter te ontbreken en bovendien: afgezien van een uitglijder over Moeder Teresa zegt Lee een paar interessante dingen.
De Bijbel is een oud en prachtig boek. Helaas hebben we hier in het westen een soort systematisch boek van de Bijbel gemaakt met een begin en een einde, van Genesis tot Openbaringen. We hebben er allerlei theorieën omheen gebouwd. Maar feitelijk is de Bijbel een oosters boek. … Eeuwen geleden geschreven en niet in onze post-moderne tijd. Als je op die manier de Bijbel leest, wordt het boeiend, haast poëtisch.
Juist. Oud-oosterse teksten zijn leuk en boeiend. Denk ook aan Enuma Elisj en het Epos van Gilgames. Ze zijn de moeite waard om te worden gelezen. Lee haalt het voorbeeld aan dat mijn eigen leermeester, de historicus Pieter Willem de Neeve, ook aanhaalde: je kunt het verhaal over Kaïn en Abel lezen als documentatie van de in de oude wereld welhaast eeuwige tegenstelling tussen akkerbouwers en veetelers. “Zo bezien had Kaïn groot gelijk dat ’ie Abel de kop insloeg,” zoals De Neeve het zei.
We leven … in een heel drukke tijd … Ik zeg daarom altijd tegen mensen: probeer in elk geval de vier Evangeliën van de Bijbel te lezen. Dat is al heel mooi. Als je de Bergrede, de woorden die Jezus uitsprak terwijl Hij op een berg was en die Hij tegen zijn leerlingen sprak, begrijpt en toepast in je leven, dan heb je al veel bereikt.
Goed voorbeeld. Wie de vier evangeliën leest, zal constateren dat die Bergrede als compositie alleen bij Mattheüs is te vinden en dat de informatie verder alleen is te vinden bij Lukas, en dan nog in kleine brokjes verspreid. Dat zal de lezer aan het denken zetten en aanleiding vormen, hoop ik, tot nadenken over bronkritiek. (Mattheüs en Lukas benutten dezelfde bron, Q, maar Lukas citeert die in de vorm van spreekwoorden en Mattheüs maakt er toespraken van.)
De lezer van de vier evangeliën zal ook vier Lijdensverhalen lezen met vier totaal verschillende interpretaties van de kruisiging, variërend van het wanhopige “mijn god waarom heb je me verlaten” van de lijdende dienstknecht bij Marcus tot het majestueuze “het is volbracht” van de stervende god bij Johannes. Wie de vier evangeliën leest, ontdekt dat de Bijbel een verzameling uiteenlopende perspectieven biedt. Lee, die wil aantonen dat de Bijbel niet één systeem biedt, heeft een goed voorbeeld gekozen.
Lee slaat ook iets over. De Bijbel verschilt namelijk ook wezenlijk van andere oud-oosterse of antieke literatuur. Anders dan in die teksten, meestal geschreven voor een schrijvende elite, horen we in de Bijbel de stemmen van normale mensen. Geschiedenis werd ook destijds door de overwinnaars geschreven maar in Klaagzangen horen we de verslagenen en in Psalm 137 de gedeporteerden. Het Nieuwe Testament biedt een troupe van vissers, wijngaardeniers, herders, timmerlieden en tentenmakers die hun mening geven over vragen die niet geheel onherkenbaar zijn.
Wat ik maar zeggen wil: de Bijbel is een bibliotheek uit de Oudheid en heeft binnen die wereld een unieke plek door de veelheid aan menselijke perspectieven. En oude geschiedenis, zo voeg ik toe, is geschiedenis en heeft binnen dat vak een unieke plek doordat we altijd te weinig data hebben. Dat maakt het lezen van de Bijbel, zoals elke uiting van de antieke cultuur, interessant en daarom zou ik liever zien dat de Maand van de Bijbel fuseerde met de Week van de Klassieken en de Romeinenweek tot één evenement dat er werkelijk toe doet. Het tijdperk waarin de mensheid alles voor het eerst leerde en waarop het christendom en het humanisme teruggrijpen, is echt interessant.
[PS: Ik beloof dat ik u niet elke dag zal lastigvallen met PR voor Xerxes in Griekenland, maar over dit interview in het Historisch Nieuwsblad ben ik tevreden. Geen geneuzel over mij, geen portretfoto’s, geen samenvatting van wat in het boek staat, maar vragen over de opzet. Over Herodotos, over veranderende visies op oorzakelijkheid, over de slechte samenwerking tussen oudheidkundige disciplines en de terugkeer van zombiegeschiedbeelden.]
‘Ze zijn de moeite waard om te worden gelezen.’
En te bestudeerd! Daar houdt het dan ook wel ongeveer op. Want wat leren we er van? Hoeveel is er veranderd in ‘human behaviour’ sinds bijv. pakweg tweeduizend jaar geleden?
Zou het, met die gedachte in het achterhoofd, niet veel belangrijker zijn, om die vraag naar de actualiteit te brengen?
We zouden moeten leren van het verleden, maar doen we dat ook? Op het niveau van wetenschap en techniek heeft het ons mede gebracht tot wie wij zijn, maar we zijn er ook slaaf van geworden.
De wereld was en is groter dan het oude wereldbeeld. We zijn nu met bijna achtmiljard (8.000.000.000) mensen op deze planeet, ieder met zijn eigen overtuigingen. Hoe breng je daarin begrip en overeenstemming? Doen we dat op de manieren, die we gewend zijn, dan veranderd er geen bal…
Wij zullen moeten leren. Dat is iets anders dan het overnemen van kennis en vaardigheden, idealen, ambities, ideeën. We zullen moeten leren wie wij zijn – niet theoretisch – maar feitelijk, in ons hele denken, doen en laten; dat is inzicht. Om dat te kunnen doen, zullen we vrij moeten zijn, d.w.z. op geen enkele manier gebonden aan wat voor overtuiging dan ook.
Wat mij betreft zou zelfkennis het hoofdvak zijn op alle niveaus van ons onderwijs. Dat betekent dat docenten weliswaar overbrengers zijn van kennis en vaardigheden, maar dat zij enenzeer zelfkennis onderzoeken als hun leerlingen en daarmee dus ook leerling zijn. Daarin is geen plaats voor autoriteit; geen kinderen of meerderen, geen beteren of slechteren, mmaar mensen die zich naar hun vermogen bewust zijn van hun beperkingen.
“Dan veranderd er geen bal”… De spelling ook, zo te lezen. Dat krijg je van zo’n hoogdravend, hemelbestormend, maar pijnlijk leeg betoog.
Er verandert inderdaad geen bal in sommige opzichten – gezeur over een typo om onwil en/of onkunde van inhoudelijke kritiek te maskeren, wat nog eens versterkt wordt door de leegheid van de uitdrukking “pijnlijk leeg betoog.”
We hebben nu heel fijn kennis mogen nemen van uw gevoelens mbt RobD’s reactie. Volgende keer iets beters aub, onder verwijzing naar de fascinerende huisregels nrs. 2 en 3, die u nog niet overtreden hebt. Ik kijk met plezier uit naar uw afbranden van de inhoud ipv deze loze kreten. Houdt u zich vooral niet in, ik weet uit ervaring dat RobD er erg goed tegen kan. Ik heb zelf ook wel wat aan te merken op zijn reactie, maar laat deze keer de eer graag aan u.
‘Ik heb zelf ook wel wat aan te merken op zijn reactie, maar laat deze keer de eer graag aan u.’
Aangezien @Wim Doesborgh zich kennelijk nog beraad op een inhoudelijke reactie, nodig ik je van harte uit, om mij er stevig van langs te geven. Aangezien jij als co-moderator goed op de hoogte bent van de spelregels op dit blog, moet dat vast en zeker lukken. 😉
“Wat leren we er van?” – Ik zou dat ‘wat’ weglaten. We zijn in onze culturele context te veel gebrand op het ‘wat’, dus het meetbare en weegbare. Tussen de tijd waarin de bijbel ontstond en de onze ligt een culturele, economische, poltieke, sociale en demografische kloof van jewelste. Alles is anders. Tegelijk gaat de evolutie van de mensheid juist helemaal niet zo snel. Genen zijn behoorlijk conservatief. Daarom is er tussen de mensen van toen en nu ook veel meer gezamenlijks. De historisch-methodische vraag van continuïteit en discontinuïteit is hier zeker van belang. Bijbellezen met een ‘wat’- of ‘hoe’-bril op reduceert de tekst tot een recepten- of gebodenboek en dat resulteert niet zelden in misbaksels en lijstjes met verboden.
Maar leren we er van? Als je oog hebt voor intertekstualiteit (ook naar andere antieke teksten), voor poëzie en beeldspraak, voor menselijke ervaring, voor humor en ironie, voor het ’tegoed’ dat een tekst kan overhouden voorbij onze eigen interpretatie – dan kun je er heel wat van leren. Je zou zelfs kunnen leren de concrete situatie van mensen en dingen, van kosmos en aardkloot, hier en nu, in een verrassend licht te zien. Niet zozeer als nieuwe vaste kennis of rotsvaste waarheid, maar vooral als mogelijkheid. En dan weet je toch weer iets beter wat waar is en wat niet.
Dus inderdaad: “Wij zullen moeten leren.”
Zeker. Dat is een goede kritiek! Laat het ‘wat’ maar weg.
Goed. Leren we er van? Dat kun je op verschillende manieren benaderen. Er is bijvoorbeeld de wetenschappelijke benadering van bijbel- of kerkhistorici. Of de benadering vanuit de theologie, maar dat is geen wetenschap.
Vanuit de wetenschap kunnen we proberen de historische feiten op een rijtje te krijgen en deze toetsen aan wat we over het verleden menen te weten. Het kan ons wellicht meer inzicht geven over de gedachten en ideeën die mensen toen hadden en die sturing gaven aan hun handelen.
Het verzamelen van die kennis en de wetenschappelijke interpretatie ervan noemen we ‘leren’. Zo zouden we vast kunnen stellen, dat bepaalde keuzes die we in het verleden hebben gemaakt, toch niet zo verstandig zijn geweest. We zouden ook kunnen vaststellen, dat diezelfde keuzes nog steeds worden gemaakt.
Het wordt pas echt interessant, wanneer we ons afvragen hoe wij zèlf door het verleden zijn gevormd, enerzijds evolutionair – het ‘gereedschap’ dat we middels ons DNA hebben meegekregen – anderzijds onze conditionering vanaf onze geboorte (en misschien zelfs wel prenataal), en onze ervaring waarmee we ons evolutionaire gereedschap leren gebruiken. Dat is – heel simpel gezegd – wie wij zijn. Maar ook dat is theorie.
Wanneer we ons echter bewust zijn van hoe wij feitelijk functioneren, hoe onze keuzes en reacties worden gedicteerd door het verleden, krijgt leren een heel andere betekenis. Namelijk niet die van kennisverzamelen, maar van bewust zìjn, van zelfkennis. Dat kan alleen maar door, ‘du moment’ naar jezelf te kijken, je bewust te zijn, in interactie met de wereld waarin je leeft en waar je niet los van staat, maar waar je onderdeel van bent. Als je bereid bent om daar in te duiken, dan heeft dat immense consequenties! Het vereist grote mentale beweeglijkheid. Wanneer we voor anker liggen bij al onze ideeën, ideologieën en idealen blijven we echter rondjes draaien om ons eigen middelpunt.
In de wereld waarin wij leven, die wij moderne mensen hebben gecreëerd, worden we nu mondiaal geconfronteerd met enorme problemen. Overbevolking. Klimaatverandering door pakweg 150 jaar onverantwoorde CO2- en stikstofproductie. De uitputting van de aardse reserves. De eindeloze reeks van oorlogen, militaire conflicten en opstanden… Hoe gaan we die oplossen? Blijven we hangen in het verleden, dan doe we precies hetzelfde wat we pakweg tweeduizend jaar geleden ook al deden en dat is precies wat er nu gebeurt. Er is niets nieuws onder de zon.
Er is dus een radicale mentale verandering nodig. Die verandering begint met bewustzijn en dat begint bij onszelf. De kwaliteit van bewustzijn bepaalt de kwaliteit van ons handelen. Dat is de betekenis van het woord revolutie, namelijk directe, onomkeerbare verandering. Dat heeft niets te maken met al die politiek-ideologische en militaristische ‘oplossingen’ die tot op de dag van vandaag worden uitgevoerd, ook al lijken ze nog zo ‘fluweel’. Verandering is revolutionair omdat het begint met iets dat echt nieuw is en geen herschikking van wat we al gedaan hebben.
Kortom: leren betekent het feitelijk toelaten van verandering. En dat begint – zoals op het tegeltje staat – bij jezelf.
In mijn opleiding gold: leren leidt tot gedragsverandering. Destijds kibbelden we daar nog over, maar inmiddels vind ik het een heel bruikbare werkdefinitie. En inderdaad: gegeven de mondiale problemen van onze tijd draait leren om een radicale mentale verandering. Daarover zijn we het eens.
Maar met de tweedeling tussen wetenschappelijk en niet-wetenschappelijk komen we niet ver genoeg. Als je met ‘wetenschappelijk’ bedoelt ‘rationeel, causaal, empirisch’, dan denk ik dat we daar nu juist tegen grenzen aanlopen. Wat precies een feit mag heten, is in de letteren of menswetenschappen niet altijd eenduidig. Een zekere subjectiviteit zit daar altijd bij. En als ik de huidige natuurwetenschappen juist inschat – maar dat is niet mijn vak – dan is ook daar de absoluutheid van feiten een stuk minder dan pakweg een eeuw geleden. Het gaat om waarschijnlijkheid en plausibiliteit van hypothesen.
Welbeschouwd is het klassieke wetenschappelijke denken ook tenminste mede-oorzaak van de huidige problemen. We praktizeren dat nu een eeuw of wat, maar ontdekken nu dat de werkelijkheid meerlagig en meerduidig blijkt te zijn. En vanuit bv. Afrikaanse of Zuidamerikaanse filosofie worden erg zinnige en verstandige vragen gesteld over het westers-wetenschappelijke wereldbeeld. Volgens sommige dokters wordt alles helemaal bepaald door ons brein. Of en inhoeverre er los van dat brein iets met zekerheid te zeggen valt, valt onmogelijk te zeggen.
Dat ontslaat ons allerminst van de plicht om eerst en vooral ons rationeel denkvermogen voluit aan het werk te zetten. Dan gaat het inderdaad om meten, wegen en tellen, om feiten en waarnemingen, om data en analyses. Maar daarmee beginnen we langzamerhand in kringetjes te draaien, waarbij de geschiedenis helaas leert dat men van de geschiedenis weinig leert. Zolang we ons vastklampen aan ‘meer data’ en ‘meer modellen’, verandert ons gedrag niet wezenlijk en leren we dus niet echt. Zie alle heisa rond het klimaat: deelprobleem buitelt over deeloplossing, maar niemand pakt echt de koe bij de horens. Want dat betekent dat we de oneindige groei, van kapitaal en consumptie, radicaal moeten ombuigen naar een redelijk en eerlijk verdelen van noodzakelijke bronnen onder de hele wereldbevolking en dat op een duurzame manier.
De huidige problemen hebben zeker een kant die ‘wetenschappelijk’ benaderd moet worden. Maar daarmee zijn we er nog niet. Paul Kingsnorth, die zichzelf niet-religieus noemt, ziet achter het klimaat een ‘spiritueel probleem’ schuilgaan. Niet in de zin van een of andere ‘geestelijke werkelijkheid’, maar in die zin dat de problemen groter en diepgaander zijn dan het gangbare technologische denken aankan.
Zolang we ‘leren’ beperken tot alleen het ‘wetenschappelijke’ gaat er niet echt iets veranderen. In menselijk gedrag en motivatie zit gewoon een ‘meer’ dat we niet kunnen negeren, noch objectiveren. In die klassieker ‘ken uzelven’ zit overigens die dubbelzinnigheid en meerduidigheid al helemaal ingebakken. Want wat betekent ‘kennen’, wat bedoel ik met ‘mijzelf’ en wie of wat is dan het kennende subject resp. het gekende object? Kortom, nu wordt goed denken pas echt interessant.
Wat betreft de wetenschappelijkheid kerkgeschiedenis en theologie: in het Nederlands taalgebied is dat voor de eerste toch soms nog wel een punt van discussie, terwijl de evidente onwetenschappelijkheid van de tweede een enkele keer toch betrekkelijk blijkt te zijn. Maar dat is verder een academische kwestie voor Groningen of Amsterdam.
Leren is in de Joodse traditie is conditio sine qua non voor mens-zijn. Zodra het leren ophoudt, begint het vergeten. Zonder leren rest ons dus letterlijk niet meer dan de-mentia.
Met wat je in een andere reactie schijft ben ik het roerend eens: ‘er is geen hoe en er zijn geen recepten’. Blijft maar één ding over: dènk, denk zèlf. Ach, we zingen het gewoon mee met Aretha Franklin z.l.: ‘Think!’
Marien, je wijst in je reactie op een aantal interessante zaken. Dat doet me tegelijkertijd ook beseffen, dat de mogelijkheden om deze in een blog als MBO nader te beschouwen, beperkt zijn.
Jouw verwijzing naar Aretha Franklins’ ‘Think!’ is echter een goed uitgangspunt: dènk, denk zèlf! Dat betekent, dat je de vrijheid, de beweeglijkheid moet hebben om te onderzoeken en dat betekent dus ook dat je nergens voor anker moet liggen. Daarom is het zo belangrijk, dat hieraan in opvoeding en onderwijs prioriteit wordt gegeven. Tot nu toe worden we opgevoed tot brave, volgzame burgers, trotse ‘Nederlanders’ i.p.v. onafhankelijk denkende mensen die kritische vragen stellen, vanuit een kritisch zelfbewustzijn.
‘Want wat betekent ‘kennen’, wat bedoel ik met ‘mijzelf’ en wie of wat is dan het kennende subject resp. het gekende object? Kortom, nu wordt goed denken pas echt interessant.’
Ik zou de vraag niet beter kunnen stellen. Maar hoe gaan we daar achter komen? Is er wel een kennende subject resp. het gekende object? Of is er slechts het denken dat de illusie van een ‘ik’, een ‘mijzelf’, en een ‘niet mijzelf’ cq ‘de ander’, dan wel ‘de wereld’ heeft gecreëerd? We hebben ons ‘losgedacht’, waardoor we het geheel niet meer zien en we identificeren ons met de delen.
‘Volgens sommige dokters wordt alles helemaal bepaald door ons brein. Of en inhoeverre er los van dat brein iets met zekerheid te zeggen valt, valt onmogelijk te zeggen.’
Ik kan het volgende boek aanbevelen:
https://www.theguardian.com/books/2017/jun/09/behave-by-robert-sapolsky-review
Los daarvan: we hebben werkelijk geen flauw benul van wat er voorbij onze beperkingen ligt. Kunnen we ons van die beperking zelf echter bewust zijn? Als het antwoord ‘nee’ is, kunnen we het beter op een zuipen zetten, dan is verandering niet voor mensen weggelegd. Ik beschouw dat echter als geestelijke luiheid.
Maar wat gebeurt er wanneer je de grenzen van je beperkingen verkent en je er bewust van bent? Dat is zelfkennis, maar in de zin van bewustzijn, van inzicht. Zonder dat inzicht leef je als een slaapwandelaar.
Een blog is inderdaad te beperkt voor wat we nu allemaal overhoop halen, Rob. Maar goed we doen het toch. Nog een paar toevoegingen.
Denken vergt methode, maar je mag het daar niet aan ophangen. Daar gaat het nogal eens fout, zeker ook in ‘hogere opleidingen’. We leren dan de goede antwoorden in plaats van ons te oefenen in goed antwoorden. Daarom vind ik Jona op Maandag een prachtig programma.
Over het boek van Sapolski had ik elders al gelezen. Inderdaad zeer interessant en heel goed onderbouwd. Toch wil ik er niet aan dat mensen enkel gedetermineerd zijn. Dat vooronderstelt immers dat we gesloten entiteiten zijn en dan is verandering, of evolutie, onmogelijk. Ik heb een zwak voor de rabbijnse stelling dat alles is voorbestemd en dat we toch een vrije wil hebben. Onlogisch, maar niet onzinnig.
Wie weet spreken we elkaar ooit nog eens nader.
Om met het laatste te beginnen: ja, dat lijkt me heel leuk!
Wetenschappelijk denken is aan methode gebonden, al is het maar om resultaten toetsbaar te maken. We moeten er altijd voor waken zaken niet klakkeloos over te nemen, maar ons brein gebruiken om zelf inzicht te verkrijgen. Het ligt voor de hand dat dat voor alle niveaus van ons leven geldt, niet alleen het wetenschappelijke.
Professor Sapolsky bekijkt de mens vanuit zijn ruime expertise als neurobioloog. Bovendien is hij een groot generalist en is in staat verbanden te leggen met andere disciplines. Hij geeft daarmee een brede onderbouwing aan de resultaten van zijn onderzoek. Er zijn op youtube overigens diverse lectures van en interviews met Robert Sapolsky beschikbaar.
Jij zegt:
‘Ik heb een zwak voor de rabbijnse stelling dat alles is voorbestemd (…)’
Hoe dan en door wie of wat?
‘(…) en dat we toch een vrije wil hebben.’
Dat mogen we denken, maar het is nog maar de vraag. Het mogelijke antwoord heeft nogal wat maatschappelijke consequenties:
https://whyevolutionistrue.wordpress.com/2017/06/09/robert-sapolsky-on-free-will/
Sapolsky benadert dit vanuit de neurobiologie. De meesten onder ons zijn geen specialisten op dit gebied of helemaal geen specialisten. Hoe maak je dit nu toegankelijk, zonder in specialistische details te treden?
Het is niet heel moeilijk in te zien, dat de ‘ik’ die meent over een ‘vrije wil’ te beschikken, een product van het denken is. Want er bestaat buiten het denken helemaal geen ‘ik’ die denkt; dat is de illusie; er is alleen het denkproces, dat dat voortdurende babbelaartje in je hoofd voortbrengt. En er zijn talloze factoren die van invloed zijn op dat denkproces. Dat kun je eenvoudig waarnemen bij jezelf en er is geen instrumentarium of wetenschappelijke proefopstelling voor nodig…
Tja, de rabbijnen. Die hebben het natuurlijk over G’d. Dan is het des te opvallender dat ze de vrijheid van de mens om zelf verantwoordelijk te zijn en te kiezen daar bijna gelijkwaardig naast zetten. Maar daar dacht ik niet aan. Ik bedoel het gewoon ‘seculier’: ‘voorbestemd’ in de zin van ‘gedetermineerd’.
En zeker: als je een vrije wil veronderstelt, heeft dat maatschappelijke consequenties. Daar gaat het mij nou juist om: dat we ons als mensen niet excuseren vanwege onze genen, hormonen en ingeprente sociale gedragspatronen. Ook al ligt er van alles vast, we zullen toch zelf moeten denken (wie of wat dat ‘zelf’ ook is) en daarbij tegelijk zelf kiezen. Belangrijker dan argumenteren is het, denk ik, dat we ons zo veel en zo helder mogelijk bewust zijn van dat wat in onze situatie al voorgegeven is.
Wat ik zo in het kort van Sapolsky heb meegekregen maakt op mij meer indruk dan bv. Dick Swaab. Wat een exposé wetenschappelijk(er) maakt is de durf om open einden te laten staan. Wanneer we ‘gedetermineerd’ absoluut opvatten, staat het voor een gesloten werkelijkheid. Terwijl we nooit kunnen weten of die werkelijkheid inderdaad gesloten is. We weten niet wat we niet weten – Karl Poppers ijzeren argument tegen het historicisme. Of er buiten ons bewustzijn wel of niet nog een ‘ik’ is, valt onmogelijk te zeggen, maar daarom ook niet te ontkennen.
De illusie dat we domweg alles zelf kunnen kiezen is naïef, maar de gedachte dat alles al vastligt, of in elk geval voorgekookt is, maakt een mens fatalistisch. Wetend dat mensen maar weinig echt kunnen veranderen aan de loop van de geschiedenis, wil ik toch graag dat we ons oprechte best doen toch nog maar een steentje daarin te verleggen. Panta rei, en wie weet verlegt de bedding zich toch nog eens.
En wat betreft je eerste reactie: als je op mijn naam klikt, kun je me vinden. Niets moet, maar het mag.
‘Wat ik zo in het kort van Sapolsky heb meegekregen maakt op mij meer indruk dan bv. Dick Swaab.’
Grappig. Sapolsky roemt het Nederlandse hersenonderzoek, in het bijzonder dat van Dick Swaab…
Ik kom later nog wat uitgebreider terug.
‘Belangrijker dan argumenteren is het, denk ik, dat we ons zo veel en zo helder mogelijk bewust zijn van dat wat in onze situatie al voorgegeven is.’
Je zegt het: het gaat om bewust zìjn en dat begint bij jezelf.
‘Wetend dat mensen maar weinig echt kunnen veranderen aan de loop van de geschiedenis, wil ik toch graag dat we ons oprechte best doen toch nog maar een steentje daarin te verleggen.’
Misschien kun je wel helemaal niets aan de loop van de geschiedenis veranderen, Marien, maar daar gaat het helemaal niet om; veranderen heeft geen doel, noch heeft het iets te maken met een methode om een doel te bereiken. Het heeft ook niets te maken met het aanpassen van gedrag, maar met het begrijpen van gedrag, niet theoretisch, maar zoals het zich feitelijk voordoet. Daarmee krijgt begrijpen een heel andere betekenis, namelijk ‘begrijpende zijn’.
Bewustzijn is het begin van verandering, namelijk verandering toelaten. Het betekent ook loslaten, afstand nemen. In die zin zou je Heraclitus’ gedachte ‘panta rhei’ kunnen interpreteren: de stroom toelaten, zonder deze te beteugelen. Maar loslaten is eng, omdat het geen zekerheid biedt aan de angstige mens. Die is van nature behoudend en ziet niet in dat de zaken waaraan hij zich vastklampt vergankelijk zijn, ofwel aan verandering onderhevig zijn.
Wie de noodzaak niet inziet van het begrijpen van het eigen gedrag, hoe het onstaat en wat het effect ervan is, zal ook niet veranderen, maar blijft hangen in wat is aangeleerd. Daar valt verder niets aan te doen, want je kunt een ander niet veranderen. Laat je echter zelf verandering toe, en daar gaat het in essentie om, dan verandert ook je handelen, de manier waarop je in de wereld staat, de keuzes die je maakt, je relatie met andere mensen en dat heeft direct effect.
P.S. De discussie achter de link die je stuurde vind ik wel grappig. Herinnert mij hier en daar aan oude discussies, annex veldslagen, rond de al dan niet dubbele predestinatie.
@duijf:leren wie we zijn, weet je hoe dat moet? En wat betekent zelfkennis onderzoeken? Hoe doen mensen dat? Daar zijn geen recepten voor. Het klinkt nogal therapeutisch, iets waar ik een hekel aan heb.
‘Het klinkt nogal therapeutisch, iets waar ik een hekel aan heb.’
Dat begrijp ik en zo had ik het ook ingeschat. Zelfkennis heeft echter niets met therapie te maken. Therapieën hebben altijd een doel. Zelfkennis heeft geen doel; het begint waar therapieën eindigen, omdat ze uiteindelijk geen inzicht verschaffen. Of je begint er direct mee…
“(…) leren wie we zijn, weet je hoe dat moet?’
Dat is een begrijpelijke reactie. We zijn zo gewend aan autoriteit…
Ik deel hier een inzicht, maar hoe weet je of dat inzicht juist is? Misschien lul ik maar wat en zit ik hier een beetje interessant te doen. Misschien ben ik er oprecht van overtuigd dat ik het bij het juiste eind heb, maar draai ik mezelf en anderen een rad voor ogen? Misschien ben ik een van die ‘eenogige koningen in het land der blinden’ die misbruik maken van de onwetendheid en hopeloosheid van anderen?
‘Hoe doen mensen dat? Daar zijn geen recepten voor.’
Inderdaad. Er is geen hoe en er zijn geen recepten. Als je een methode zoekt dan zijn er kilometers al dan niet gedigitaliseerde papierpulp beschikbaar. We hebben al van alles voor je bedacht.
‘En wat betekent zelfkennis onderzoeken?’
Dàt is een hele goede vraag! In het licht van het bovenstaande: hoe ga jij die vraag beantwoorden? Hoe is het om van de hoge plank af te duiken? Doe het en je weet het…
Vind je dit een onbevredigend antwoord? Klopt.
“Goed voorbeeld.”
Nou nee. Ook de Bergrede bevat nogal wat adviezen die typerend zijn voor Jezus’ tijd en omgeving en dus volstrekt achterhaald voor onze 21e eeuw. Als je dat begrijpt, zoals Lee aanbeveelt, dient men die maar liever niet toe te passen in het eigen leven.
Uiteraard geldt dat voor iedere Antieke auteur (en ook van vele eeuwen daarna). Persoonlijk sla ik de stoa hoger aan dan de Bergrede, maar ook die met vele slagen om de arm. Alleen moet dat in het geval van het Nazareense warhoofd om de bekende redenen wat vaker benadrukt worden – juist ook tegenover ongelovigen.
Maar ik heb de indruk dat je dit niet bedoelt met “goed voorbeeld”, want je hebt het alleen maar over de tekst als historisch onderzoeksonderwerp.
“het is volbracht”
Een tamelijk stereotype, maar misschien niet zo bekende grap van musici na afloop van de Mattheus Passie.
“horen we in de Bijbel de stemmen van normale mensen.”
Kijk, hiervoor krijgt het proto-christendom mijn bewondering. Ik zou nog wel iets verder willen gaan en “normale mensen” willen vervangen door “verschoppelingen”, waarvan er in de Oudheid hele massa’s rondliepen.
“Ik beloof dat ik u niet elke dag zal lastigvallen met PR voor Xerxes in Griekenland.”
Waarom? Vinden wij het erg dan om hiermee lastig gevallen te worden? Van interviews zoals in HN lust ik er echt nog wel een paar meer.
Na het uitvoeren van de Matthaeus Passion zeggen musici en zangers vooral “Zo, die hangt!” tegen elkaar.
Interessant stuk, maar het roept bij mij enkele vragen op, zoals:
Wat moet ik me voorstellen bij de ‘in de oude wereld welhaast eeuwige tegenstelling tussen akkerbouwers en veetelers’?
En heeft het maken van ’theorieën’ ‘om de bijbel heen’ zijn oorsprong ook niet in ‘het oosten’ (een nogal ruim begrip), net als de bijbel zelf? Dan is er toch geen tegenstelling?
Pijnlijk lege aanval, mijnheer Doesburgh!
En er veranderd…och, deze fout wordt zo vaak gemaakt dat dit op den duur correct wordt.
Dat deze verzameling mythen en legenden en wat dies meer zij, sinds eeuwen als heilig boek bij alles wat ‘god’ verboden had door de christenheid werd aangedragen en geciteerd, is tot daar aan toe. Maar nu ook nog een hele maand van de bijbel?! Is dit een manier om de christenheid bij de les te houden? Dreigen ze te veel apocriefe teksten te lezen? Bijvoorbeeld het Evangelie van Thomas, dat de christelijke canon niet heeft gehaald? Dat zou de bijbel zeer waarschijnlijk te gnostisch hebben gemaakt.
Ik zou dus ook wel eens stil willen staan, desnoods een maand lang, bij al het onheil wat dit heilig boek heeft aangericht in de loop der eeuwen. Correctie: het boek zelf is natuurlijk onschuldig. Maar diegenen die het samengesteld hebben en gebruikt hebben bij hun plannetjes?
Eigenlijk is deze verzameling vooral een politiek document geweest.
Laat onverlet dat veel mensen er troost en wijsheid uit putten. Hetgeen ik ze van harte gun.
(Ik zal me hiermee niet populair maken, besef ik.)
Ik ben geen lid van de Volkskrant en m’n gratis artikelen zijn op, dus ik heb het stuk waarnaar gelinkt wordt niet gelezen, maar ik denk dat die maand van de bijbel meer bedoeld is om niet-christenen ermee kennis te laten maken.
“Ik heb het stuk waarnaar gelinkt wordt niet gelezen, maar ik denk dat die maand van de bijbel meer bedoeld is om niet-christenen ermee kennis te laten maken.”
Mispoes!
Volgens het Volkskrant-artikel is het de bedoeling dat in de Maand van de Bijbel “de Bijbel vaker gepakt en gelezen wordt en mensen en gelovigen in katholieke parochies en protestantse gemeenten aan het denken worden gezet over ‘het boek der boeken’”..
Een beetje raar klinkt het wel. Alsof gelovigen geen mensen zijn …
“Dat deze verzameling mythen en legenden en wat dies meer zij, sinds eeuwen als heilig boek bij alles wat ‘god’ verboden had door de christenheid werd aangedragen en geciteerd, is tot daar aan toe.”
Een waardeoordeel direct gevolgd door een persoonlijk vooroordeel, ja, dat is modern. Waarom hebben critici van opgedrongen meningen tegenwoordig vaak de neiging om vervolgens hun eigen mening op te dringen? Als mensen zaken wensen aan te dragen en te citeren moeten ze dat zelf weten. Als ze dat niet doen ook. Als u dat niet past is dat uw goed recht. Maar doe het dan zelf ook niet als u wilt dat uw mening gerespecteerd wordt.
“al het onheil wat dit heilig boek heeft aangericht in de loop der eeuwen. Correctie: het boek zelf is natuurlijk onschuldig. ”
Ellende is mensenwerk, geen boekenwerk, inderdaad. Maar waarom nooit eens stilstaan naar alle goede dingen die er bij zouden kunnen horen? Nee, natuurlijk niet, dat is niet wat we doen tegenwoordig. Lekker hakken zonder aantonen van oorzakelijk verband en de rest negeren.
“Maar diegenen die het samengesteld hebben en gebruikt hebben bij hun plannetjes?”
Aha, een samenzwering! Die nare types die dit boek ooit samengesteld hebben (we spreken dan over de late Antieke periode en de vroege Middeleeuwen) hadden natuurlijk euvele plannen voor de volgende 1500 jaar, om eens lekker onheil te gaan aanrichten onder de mensheid. Daar zit een goed verkoopbaar scenario in voor boek en film – succes!
“sara”
Prima Bijbelse naam trouwens!
Dit commentaar was overigens net zo serieus bedoeld als dat van u.
Waardeoordeel …persoonlijk vooroordeel …mening opdringen …lekker hakken?
Ik neem aan dat u ‘Kriminalgeschichte des Christentums’, 10 delen, door KarlHeinz Deschner niet gelezen heeft? En waarschijnlijk ook niet ‘Histoire des Cathares. Heresie, Croisade, Inquisition du XIe au XIVe siecle’, door Michel Roquebert. Ik zal dat u niet euvel duiden.
Maar ik denk wel dat ik dan enig recht van spreken heb, zonder u ook maar iets te willen opdringen. Wat u niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet, nietwaar?
De tegenstelling oost-west komt weer terug. Dat moesten we toch niet meer willen? Occidentalisme – het westen maakt van de bijbel een boek met begin en eind en dan laat het weer dingen verloren gaan, het rationele westen verarmt zaken altijd – hoeveel vooringenomenheid zit daar weer in?
“Vaak is de geboden informatie vooral aandachttrekkerij en dient ze niet de werkelijke verspreiding van inzicht.”
De Stripmaker des Vaderlands is wel nuttig bezig geweest.
https://eenvandaag.avrotros.nl/item/stripboeken-moeten-op-de-leeslijst/
http://stripmakerdesvaderlands.nl/graphic-novels-voor-de-leeslijst/
Margreet de Heer, van die leuke …In Beeld strips. Dit is ook wel aardig, MegaLex in het kort https://booxalive.nl/alexander-de-grote/
Wel weer met complottheorieën over gif, het is niet anders…
De theoloog des vaderlands zegt dus “Maar feitelijk is de Bijbel een oosters boek. … Eeuwen geleden geschreven en niet in onze post-moderne tijd. Als je op die manier de Bijbel leest, wordt het boeiend, haast poëtisch.”
Ja, het is een klassiek boek. zoals er veel klassieke literatuur is. Genesis kunnen we duiden als een vroege poging om de oorsprong van de wereld te verklaren/duiden. Eerst was er geen licht, en toen wel, etc. Ook in die tijd dacht men: het moet toch eens begonnen zijn. Dat denken we nog steeds.
Maar de theoloog des vaderlands ziet de bijbel dus ook alleen als een poëtisch oosters boek, meer niet. Plato heeft ook van alles geschreven rond die tijd.
Waarom gaan mensen eigenlijk theologie studeren als ze er zelf ook niet in geloven? Je gaat toch ook niet astrologie serieus nemen?
Zoals Jona schrijft:”daarom zou ik liever zien dat de Maand van de Bijbel fuseerde met de Week van de Klassieken en de Romeinenweek tot één evenement dat er werkelijk toe doet”. Ja, de Bijbel is gewoon een van de vele klassieken. We hebben ook De Rerum Natura van Lucretius.
“Genesis kunnen we duiden als een vroege poging om de oorsprong van de wereld te verklaren/duiden.” Nou… alleen bij heel oppervlakkige lezing. Het verhaal zelf geeft al aan dat het geen kosmologie of zoiets wil zijn. Op de eerste dag wordt het licht geschapen, maar pas op de derde dag de lichtbronnen. En dat staat er niet uit onnozelheid of onoplettendheid, maar met opzet. Zoals in de 11e eeuw al keurig uitgelegd door Rashi bij het allereerste woord in de tekst (bereesjiet: “het vers wil ons niet leren de orde der schepping…” De bijbel is inderdaad een antieke tekst, maar wel eentje met een aparte gebruiksaanwijzing. Zoals ook ieder die de Politeia wil lezen en verstaan de bijbehorende gebruiksaanwijzing nodig zal hebben. Het eigene van teksten zit in het verschil tussen die handleidingen.
Ja, OK; ik ben overigens niet gelovig. Er zijn wereldwijd meer van dat soort oorsprongsverhalen. De verleiding is natuurlijk groot om zoiets te verzinnen. Er zijn ook veel pogingen geweest om het bestaan van zowel Goed als Kwaad te verklaren; de doos van Pandora, Manicheïsme, etc. Het Christendom heeft het niet allemaal zelf verzonnen. Er staan ook vreemde verhalen in zoals dat Jozua de zon en maan zou hebben stil gezet; https://www.volkskrant.nl/wetenschap/onderzoekers-bijbelse-jozua-s-stilstaande-zon-terug-te-voeren-op-zonsverduistering~baa545b2/?referer=https%3A%2F%2Fwww.google.nl%2F Daarin staat “Oudheidkundige Jona Lendering spreekt zelfs van ’totale bullshit'”.
Alle religie heeft wel verwantschappen, naast serieuze verschillen. En iedere religie zoekt en vindt vormen en beelden in de omringende cultuur. Christendom is wat dat betreft niet meer en niet minder. De bijbel staat ook vol ongelooflijke zaken, die door een groot deel van de gelovigen heus niet letterlijk geloofd worden. Korte bloemlezing: dinosauriërs bestaan niet, maar draken, heksen en zeemonsters wel; astrologie is weliswaar verboden, maar toch geen onzin; diverse doden worden weer tot leven gebracht, door profeten of door Jezus; water wordt wijn (soms smaakt wijn uit de supermarkt er inderdaad nog naar); op de zee kun je lopen (dat zou met het oog op de Brexit wel aardig zijn); beschrijvingen van de eindtijd, aka apokalyps, overtreffen alles wat Hollywood kan bedenken (en missen gelukkig de aanwezigheid van Bruce Willis); enzovoort. Maar zin en betekenis van de teksten wordt gevonden ergens tussen de tekst, de lezer/hoorder en diens/dier culturele context. Ongeacht of je gelovig bent of niet.
Maar van ballen des gehakts wordt je toch wel blij?
Met vette jus wel. Maar pas op hoor, straks krijg je weer een andere kerk achter je aan, namelijk de veganistische.
Vegagehakt lukt nog wel: https://gewoonvegan.nl/vegagehakt/
Maar die vette jus gaat lastiger worden.
Geen PR voor Xerxes in Griekenland, maar het stond vandaag wel in de NRC:
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/01/24/wat-xerxes-echt-van-plan-was-a3987981
Een zeer positieve recensie.
Ja maar Jona… Die hele Maand van de Bijbel is duidelijk een christelijk gebeuren, met een evangeliserende ondertoon. Kijk maar op hun website en naar de sponsoren van dit moois. Het lijkt me niet een puur cultuur-historisch evenement zoals de Week van de Klassieken (tenzij we ons daarna tot Dionysus dienen te bekeren, wat natuurlijk nooit verkeerd is).
Hier zie je nou mooi de tegenstelling tussen theologen en classici — houden zich met dezelfde cultuurwereld bezig, maar vanuit totaal verschillende invalshoeken. Helaas krijg je die niet door één deur, al zou dat voor beide disciplines zo vruchtbaar kunnen zijn. De uitzonderingen daargelaten, natuurlijk.
Maar mag ik al vast een kaartje reserveren voor het bijwonen van de eerste vergadering van het organiserend comité? Dat wordt een vechtpartij die ik niet graag zou missen.
LOL
Vooruit dan, toch maar. Waarom was dat over Moeder Teresa een uitglijder?
Geen handig voorbeeld. Ze is niet onomstreden. Een deel van de lezers haakt af. Was niet nodig met een neutraler voorbeeld.
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Criticism_of_Mother_Teresa
Jona’s antwoord op mijn vraag was niet erg duidelijk (wie is er nou onomstreden) maar het was een antwoord –klaar. Nou je daarmee komt, tja, dat vreesde ik al een beetje. Als we het over Moeder Teresa moeten hebben kan dat gelukkig kort, want zo gauw de naam Hitchens verschijnt hoeven we niet meer verder te lezen. Fakenieuws voor een feitenvrije atheïstische agenda, en daar trapt men dan in. Voorts, dat de medische zorg niet van Westerse kwaliteit was, geen idee wat daarachter steekt. Hetzelfde werd Albert Schweitzer verweten die vanuit het niks een ziekenhuis opzette in Lambarene. Moeder Teresa en Albert Schweitzer deden wat ze konden –als het allemaal niet meer en beter was kwam dat omdat de hulp van de kriticus ontbrak. Is men er trouwens wel zeker van dat in die tijd en ook nu nog in de overheidsziekenhuizen, waar geld in overvloed is, de omstandigheden zoveel beter zijn? Verplegend personeel moest beslissingen moet nemen omdat er geen dokter is –wat schattig toch, gebeurt in ons dorpsziekenhuis ook. Inattention of medical care? Dat is daar de dagelijkse gang van zaken enz enz. Natuurlijk is er op Moeder Teresa iets aan te merken (kerkelijk ouderwets, symptoombestrijding, manipuleerbaar). Wat mij betreft is het in plaats van de inzet van anderen te kraken, te verkiezen het zelf beter te doen. En niks mis met welk atheïsme dan ook maar de theoloog des vaderlands heeft wel gelijk –het christelijk geloof brengt tot dergelijke inzet. Ik zou graag vernemen van de eerste atheist die in enige verte met Moeder Teresa of Albert Schweitzer vergeleken kan worden enz enz.
‘Ik zou graag vernemen van de eerste atheist die in enige verte met Moeder Teresa of Albert Schweitzer vergeleken kan worden enz enz.’
Wat theïsme en atheïsme wellicht met elkaar gemeen hebben, is de ijdelheid iets te weten.
Afgezien echter van hen die zich voor de ander inzetten vanuit hun overtuiging van Christelijke naastenliefde, bestaat er ook nog iets als ‘compassie’. Een ander woord voor compassie is liefde en dat stijgt uit boven iedere ideologische beperking.
Dagelijks zetten miljoenen naamloze mensen zich belangeloos in voor hun naasten, of dat nu in hun eigen directe omgeving is, of bijvoorbeeld als lid van de talloze NGO’s – die wereldwijd opereren, niet zelden met gevaar voor eigen leven.
Ik bedenk me overigens net, dat wanneer we het over compassie hebben, het niet alleen gaat om de naaste mens, maar om het naaste…
Het atheïsme was een politieke tegenbeweging in reactie op de dominante positie van religie in de maatschappij. Nederland is inmiddels verreweg geseculariseerd, dus waarom zou je je er nog druk om maken. Ik ga ook niet in discussie met mensen die astrologie interessant vinden.
Klopt Martin, ik snap dan ook niet heel goed waar mensen als Hitchens op uit zijn. Een eeuw geleden zou het interessant zijn geweest, nu niet. Er is een erfenis van het christendom nl dat de Westerse cultuur het voor een groot deel geassimileerd heeft zonder het te herkennen -de terechte opmerking van Rob. Nou prima dan toch. Maar we zouden alerter mogen zijn tegen Hitchens´ ongefundeerde kletspraat. Al het waardevolle is kwetsbaar, zegt men. Nou, hier hebben we een geval.
‘Er is een erfenis van het christendom nl dat de Westerse cultuur het voor een groot deel geassimileerd heeft zonder het te herkennen -de terechte opmerking van Rob.’
Dan moet je mijn reactie toch nog maar eens héél goed lezen, voordat je mij een ’terechte opmerking’ in de mond legt, dat ik niet heb gezegd!
‘Als de Trumps van deze wereld de stemming bepalen, dan telt alleen het succes, geld, en nummer 1 zijn. Dan gaan we weer lachen om gehandicapten en zieken, net zoals de heidenen voordat de christenen kwamen. Die plaatsen namelijk de zwakken in het middelpunt. Christenen hebben ook medelijden, mededogen, erbarmen uitgevonden’. De oude wereld was monstrueus. Althusser, heb je dat meegemaakt? ideologie zijn de gevestigde gewoontes die we tussen onze oren hebben zonder te beseffen dat het ook heel anders kan. Sorry voor de afdwaling; nu ik Rob Mutsaerts’ jongste boek aan het lezen ben kon ik het niet laten.
‘(…) Christenen hebben ook medelijden, mededogen, erbarmen uitgevonden’
En de inquisitie. En de christelijke repressie, de stigmatisering en uitsluiting van afvalligen, andersgelovigen en andersdenkenden. En de uitsluiting van de LHBTI-gemeenschap. En het verbod op voorbehoedsmiddelen, abortus en vaccinatie. En de ontkenning van beschikking over het eigen leven. En het rekken van ondragelijk leiden. Over een monstreuse wereld gesproken…
Amerikaanse christenen laten de oren met wat graag naar Trump hangen, wanneer hij weer eens op de christelijke trom slaat om kiezers voor zich te winnen.
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/evangelisch-tijdschrift-opent-aanval-op-trump-en-verscheurt-zo-de-gemeenschap~b16b22d6/?referer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
Mededogen is geen exclusief christelijke eigenschap. De talloze niet-christenen en ongelovigen – heidenen in deze optiek- die zich ‘om niet’ om het naaste en hun naasten bekommeren worden zo geschoffeerd.
‘ideologie zijn de gevestigde gewoontes die we tussen onze oren hebben zonder te beseffen dat het ook heel anders kan.’
Dat is juist en godsdienst is al van oudsher de bekendste vorm van ideologie…
Sorry, ik kon het niet laten.