Ergens in de eerste helft van de derde eeuw v.Chr. arriveerde in Delfi een reiziger die, zoals in een orakel gebruikelijk was, advies kwam vragen van de godheid. De man stelde zich voor als Klearchos en trok de aandacht, want hij sprak een wat ouderwets soort Grieks. Hij kwam uit Baktrië, zei hij, op de uiterste oostelijke grens van de bekende wereld. En zijn stad, waarvan we de antieke naam niet weten, had hem gezonden om Apollo te vragen wat volgens hem het beste was voor de stad.
Stel je het gesprek onder het tempelpersoneel voor! De orakelpriesteres, de pythia, zou in trance wel wat klanken stamelen, dat was het probleem niet, en er viel altijd wel een gedichtje van te brouwen, maar wat adviseerde je in vredesnaam aan iemand die iets van 5500 kilometer had gereisd en afkomstig was uit een stad waarvan ze in Delfi totaal niet wisten wat er speelde? Moesten ze waarschuwen voor de Saken die daar in de buurt woonden? Of waren dat nu net de vrienden van de Baktriërs? Uiteindelijk zal een van de aanwezigen hebben geopperd om maar wat oude maximen mee te geven.
En zo geschiedde. Klearchos werd met alle égards behandeld – het was voor Delfi een zeldzame eer dat iemand uit zo’n ver land kwam – en kreeg zijn orakel. Een handvol wijsheidsspreuken die voor alle gelegenheden toepasbaar waren. Gemeenplaatsen die ook op de muren van het heiligdom waren geschreven.
Eenmaal thuis in de stad die tegenwoordig Ai Khanum heet, liet Klearchos alles in steen beitelen en de inscriptie plaatsen in het heiligdom van de stadsstichter, Kineas. Zie de foto hierboven. Hij had, zo schreef Klearchos, de wijze adviezen van de mannen van weleer zorgvuldig overgeschreven.
παῖς ὢν κόσμιος γίνου,
ἡβῶν ἐγκρατής,
μέσος δίκαιος,
πρεσβύτης εὔβουλος,
τελευτῶν ἄλυπος.Als kind, leer goede manieren.
Als jonge man, controleer je passies.
Als volwassene, wees rechtvaardig.
Als oude man, geef verstandig advies.
Als stervende, heb geen spijt.
Ik vertel hier weleens over en maak dan een grap dat het scheurkalenderwijsheden zijn. Maar eigenlijk weet ik dat zo zeker niet. Nu ik zelf de vijftig ben gepasseerd denk ik dat er een zekere conservatieve wijsheid in zit.
Ik geef het vandaag mee aan een gisteren geboren jongetje. Wat wijze raad van de mannen van weleer.
In ons 2020 zijn dit gemeenplaatsen, maar waren ze dat in hun 3e eeuw vC ook al? Ooit moet een gemeenplaats voor de eerste keer verzonnen zijn.
En dat gebeurde dan met een reden. Hier bijvoorbeeld worden deugden aan levensfasen gekoppeld. Dat heeft een fotonegatief. Immers, als je zegt dat je als volwassene rechtvaardig moet zijn, benadruk je dat dat dus nog niet of niet meer van je wordt verwacht als jonge of oude man. Of dat je een uit passie gepleegde doodslag een volwassene zwaarder aan moet rekenen dan een jonge man of kind. En dan heeft het opeens juridische implicaties.
Ik denk dat je er nu wat te veel achter zoekt. Het idee zal wel zijn dat je als jongere nog moet leren rechtvaardig te zijn (en dus leren je te beheersen) en dat je dat als oudere al weet en dus advies kunt geven.
Het kenmerk van scheurkalenderwijsheden is niet het gebrek aan wijsheid; dat zit meestal wel goed. Het kenmerk is trivialiteit en/of banaliteit. En van een beetje trivialiteit en banaliteit is nog nooit iemand slechter geworden.
Die regels lijken op de Tien Geboden, waarin o.a. staat
“6.U zult niet doodslaan.
7. U zult niet echtbreken.
8. U zult niet stelen.
9. U zult geen vals getuigenis spreken tegen uw naaste.
10. U zult niet begeren het huis van uw naaste. U zult niet begeren de vrouw van uw naaste, noch zijn dienaar, noch zijn dienares, noch zijn rund, noch zijn ezel, noch iets wat van uw naaste is.”
Het is evident dat deze regels zijn geschreven omdat er destijds heel wat doodgeslagen en echt gebroken etc. werd.
Zoals men in Duitsland zegt, dat staat er niet zonder aanleiding (nicht ohne Anlass). En ook in de Griekse regels staat waar je je eigenlijk aan zou moeten houden. De mooiste is wel “als stervende, heb geen spijt”; want wat is de realiteit?
In de Bijbel komt het zogenaamd van God, in de Griekse versie van een orakel. Maakt niet uit, het heeft een sociale oorsprong.
Ik vind het mooie van deze regels juist dat ze zeggen wat je WEL moet doen, terwijl die Tien Verboden juist allemaal benoemen wat je NIET moet doen. Een ander belangrijk verschil is verder het ontbreken van het Eerste Gebod, het fundament van de monotheistische intolerantie: ‘gij zult geen andere goden vereren’. Overigens besef ik dat er ook polytheistische intolerantie bestaat (zie het huidige India) en dat er zeer tolerante monotheisten bestaan, maar dat eerste gebod is wel echt een obstakel voor een humanistische interpretatie van de decaloog.
Het 5e gebod:
Kniel voor zulke beelden niet neer, vereer ze niet, want ik, de HEER, uw God, duld geen andere goden naast mij. Voor de schuld van de ouders laat ik de kinderen boeten, en ook het derde geslacht en het vierde, wanneer ze mij haten;
Dat is een dreigement: als jij mij haat dan zullen je kinderen boeten. Nogal dictatoriaal.
“Het is evident dat deze regels zijn geschreven omdat er destijds heel wat doodgeslagen en echt gebroken etc. werd.”
Ik heb mij ooit bijzonder geërgerd aan een lezing door een Duitse feministe die een dergelijke trant van redeneren had: met een meesmuilende lach beweerde ze dat de tien geboden er waren omdat ‘de Joodse man’ nu eenmaal moordde, verkrachtte, stal et cetera. Behalve het feit dat je als Duitser dit soort oordelen over Joden natuurlijk moet vermijden (nu en zeker toen, een jaar of 30 geleden) moet je ze ook niet doen zonder enig bewijs. Ook hier – de toevoeging ‘heel wat’ duidt op een waardeoordeel en niet op een bewering die op de uitkomsten van enig onderzoek stoelt. Een samenleving die wetten tegen moord opstelt doet dat omdat men elke moord onacceptabel vindt, ook al komt dit misschien maar eens in de paar jaar voor. De conclusie dat een samenleving dit pas zou doen als het volkomen de spuigaten uit loopt is onacceptabel.
“Dat is een dreigement: als jij mij haat dan zullen je kinderen boeten. Nogal dictatoriaal.”
Dit komt uit een geschrift dat zo’n drie- tot vierduizend jaar teruggaat, geschreven door en voor een samenleving die nogal anders was ingericht dan de onze. Wat had u anders verwacht? Een fijne democratie, met elke dag een referendum en een leven in een lieve commune gebaseerd of ‘make love not war’? Kritiek op religies is altijd acceptabel maar enig realisme voorkomt dat men totaal niet serieus zou worden genomen.
Ook heel verstandig van het orakel dat het niet de spreuk ‘heb uw vijanden lief’ meegaf.
Want dan zou hij het bij thuiskomst waarschijnlijk niet overleefd hebben.
Een columnist van de NRC schijnt dat nu als orakelwijsheid aan te moedigen.
Lijkt mij een regelrechte uitnodiging tot het martelaarschap, hetgeen in vroegchristelijke kringen wel werd aangemoedigd..
Oh ja? Wie?
Als je vraag betreft welke columnist ik bedoel, dan is het antwoord:
Bas Heijne (zie zijn nieuwste boek ‘Mens/Onmens’).
En nu niet meer ? ? Kijk maar hoe men de euthanasie wet in Vlaanderen kapot wil maken.
Ik ben niet op de hoogte van de situatie in Vlaanderen. In Nederland zijn er ook fanatieke tegenstanders van een humane euthanasie, meestal uit orthodox christelijke hoek. Het (onnodig) lijden dat die groep blijkbaar in stand wil houden, kun je inderdaad als een soort opgelegd martelaatschap beschouwen.
Ik heb gefaald betreffende de eerste vier wijsheden, en zal waarschijnlijk ook falen wat betreft de vijfde.
Gefeliciteerd met de boreling! Nieuw leven geeft altijd vreugde!
https://nl.wikipedia.org/wiki/Gilgamesj-epos#Citaten%5B1%5D%5B12%5D
Citaat 3 en 5.
Misschien de meesten zullen niet hebben begrepen dat het om illustratie van veel algemenere zaken als receptiegeschiedenis ging, als ik hier weleens iets van schaken liet zien, hoewel enkele beperkt gehouden schaaktechnische opmerkingen daarbij onvermijdelijk waren. Het pionneneindspel in https://www.chessbomb.com/arena/2014-asrian/01-Ter_Sahakyan_Samvel-Tutisani_Noe en https://www.chessbomb.com/arena/2015-rigatu/04-Georgiadis_Nico-Janik_Igor is al bijna 60 jaar bekend en in de papieren literatuur van het verleden gewonnen, zelfs gemakkelijk gewonnen voor Wit genoemd. De in 2002 overleden Sovjet-Oekraïense Amerikaan Gufeld noemde het hopeloos voor Zwart, tja: in wat ik tot dusver heb teruggevonden scoort Zwart 4 uit 16, daarvan zelfs één keer gewonnen.
Levenswijsheid is wat ik bij de Oekraïense grootmeester Golubev las: “Het eindspel is dus ‘aller Voraussicht nach’ [ik citeer uit een Duitstalige uitgave van 2005] verloren, maar tegen een goed voorbereide ‘masochist’ met twee- of driehonderd ELO-punten minder valt aan te bevelen om eerder af te wijken.” De rating van de witspelers op het moment van spelen was 2587 resp. 2485, van de zwarten 2115 resp. 2293.
,,Controleer je passies.” lijkt mij een slechte vertaling van de Engelse vertaling. Brrr. ,,Houd je in.”, ,,Beheers je/jezelf.”, of ,,Spring niet uit de band.” Of kan die laatste absoluut niet omdat de gevoelswaarde volkomen anders is omdat het een verbod is? En ,,Geef verstandig advies.” is naar anderen gericht, terwijl het Griekse woord naar binnen gericht is: ,,Wees goedberaden.” zou de ouderwetse of zelfs gymnasiaanse vertaling zijn. ,,Wees bezonnen.”, nog zo een. Tijdgeestpessimisten zijn niet verbaasd dat hedendaags gebruikelijke Nederlandse woorden lijken te ontbreken, haha. ,,Wees verstandig.” kan ook. Maar sommige mensen houden er erg van eerst de samenstellende delen apart te vertalen en daar dan een samenstelling van te maken.
Ik heb weer enorm genoten van het feit dat mensen zich ongelooflijk druk kunnen maken over zelfs de meest futiele zaken. Wat een mooie reacties!
Ik denk dat wat 95% van de mensen futiel noemen voor 5% heel belangrijk kan zijn. Over tien jaar kunnen die 5% volkomen irrelevant zijn en dan lachen we erom. Het kan ook zijn dat die 5% de voorhoede zijn van een bewustzijnsverandering. Ik wil de mensen achter die futiliteit (ogenschijnlijk of niet) in elk geval kunnen horen – en denk dat de erfgoedsector er verstandig aan doet dat ook te doen.
Ik schrijf dit ook met een half oog op mijn papyrologieboek. De problemen in de papyrologie zijn ontstaan doordat filologen de eis van een gedocumenteerde provenance afdeden als futiliteit. Artemidoros, Sapfo en het Evangelie van de Vrouw van Jezus hebben getoond dat dat niet zo was.
Dat betekent niet dat ik een futiliteit afdoe als iets wat niet goed zou zijn. Het wil zeggen dat ik er veel plezier aan beleef. Niet alleen hier overigens. Wel vind ik dat er nogal wat lieden zijn die op ieder niks-niks hun plasje willen doen Let wel, niet erg in mijn ogen. Nogmaals, ik vermaak prima met die reacties, vooral van lui die zich gaarne wensen te manifesteren op deze blog het belangrijkste is wat Jona vertelt over de oudheid!