Als er één voorwerp is dat Cyprus zou kunnen symboliseren, dan is het wel de brons- of koperbaar hierboven, die momenteel aan een muur hangt op de Cyprustentoonstelling in het Leidse Rijksmuseum van Oudheden. Het is dat het geen aantrekkelijk plaatje oplevert, anders zou dit het beeldmerk hebben kunnen zijn van die expositie, zó symbolisch is dit.
Cyprus is een van de plekken waar men in de Oudheid koper won. De plek was niet uniek – er is ook koper gewonnen in de Sinaïwoestijn en in de Araba – maar de koperrijkdom van Cyprus was exceptioneel. De pakweg tien koninkrijkjes op het eiland hadden allemaal wel een mijn en meestal ook wel een haven om het materiaal te exporteren. Vanaf het vierde millennium v.Chr. was er zo een basis voor de enorme welvaart van het eiland. Vanaf pakweg 3000 v.Chr. was die basis nog sterker, want men had inmiddels ontdekt dat je, door aan een kilo koper een mespuntje tin toe te voegen, een keiharde legering kreeg: brons. Dat moest komen van de Atlantisch kust, dus was er overzeese handel en dus zaten de Cyprioten opnieuw op de eerste rang.
De winning van koper, de transitohandel in tin en – later – de export van wijn en andere producten: Cyprus werd rijk en achtereenvolgens hadden de Grieken, de Assyriërs, de Egyptenaren, de Perzen, de Grieken, de Ptolemaïsche Egyptenaren, de Romeinen, de Byzantijnen, de Arabieren, de Kruisvaarders, de Venetianen (Othello!), de Ottomanen en de Britten belangstelling voor het eiland. Dat leverde een dynamische cultuur op, vol dwarsverbanden en kruisbestuivingen.
Maar de basis bleef de winning van koper en om die reden is de metaalbaar hierboven zo symbolisch. Maar eerlijk is eerlijk: het voorwerp aan de museummuur is nep. Het is gemaakt van kunststof. Ik weet niet waarom ze geen echte hebben.
Feit is dat de Cyprioten koper en brons belangrijk vonden. In de Late Bronstijd werd een van hun goden afgebeeld, staand op een bronsbaar; en er zijn ook piepkleine model-baren gevonden. Je vraagt je weleens af of de kleine kinderen in de Oudheid misschien kopermijntje speelden. In elk geval is de kleine bronsbaar hieronder wel echt.
[De expositie “Cyprus, eiland in beweging” is nog tot en met 15 maart in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Mij zult u er gegarandeerd niet tegenkomen want ik ben tot die datum voor mijn werk in Tunesië, dus nú is het moment om te genieten van vierhonderd voorwerpen uit de fenomenale collectie van het Cyprusmuseum in Nicosia (en nog enkele andere musea) (en een enkele replica). Zeer aanbevolen.
Ook aanbevolen: Oog op de Oudheid.]
“dat je, door aan een kilo koper een mespuntje tin toe te voegen, een keiharde legering kreeg: brons”
Als recept deugt dit niet. Eem mespunt als hoeveelheid staat voor een milliliter, of een gram. Nu zijn tin en koper nogal wat zwaarder dan de meeste kookingrediënten, maar daarmee komen we toch niet verder dan 8 of 9 gram voor een mespunt, terwijl op een kilo koper toch minstens een onsje tin nodig is voor brons.
JonaL gebruikt hele grote messen :).
Uw verbetering (want dat is het) deugt ook nog niet volledig. In de eerste plaats komt 1 milliliter tin beslist niet overeen met 1 gram tin, maar met 7,3 gram. Dat is nogal wat minder dan 8 of 9 (dat is eerder de dichtheid van koper). Uw punt is daarmee versterkt. En “mespuntje” deugt al helemaal niet. Ik houd niet van kookrecepten die dergelijke vage aanduidingen geven.
De term kilo is onvolledig. Het betekent alleen maar 1000. Een kilodomoor is dus een menigte van 1000 domoren. U bedoelt hoogstwaarschijnlijk kilogram, maar er bestaat ook zoiets als kiloliter. De ons is geen officiële eenheid; op verpakkingen in bv. supermarkten zult u hem al lang niet meer tegenkomen.
Tenslotte erger ik me aan mezelf en aan internet omdat ik me niet goed kan herinneren of de percentages van legeringen verwijzen naar massa (dwz. kilogram), volume (dwz. liter of kubieke decimeter) of hoeveelheid stof (dwz. mol). Erger nog, ik kan het niet terugvinden op internet. En een Binas heb ik ook niet meer. Ik dacht massa, maar ik roep toch de hulp in van Martin.
Oh ja – de uitdrukking “tin en koper nogal wat zwaarder dan ….” is incorrect. Ik kan u verzekeren dat (zolang we op dezelfde planeet verblijven) mijn halve deciliter water zwaarder is dan bv. 10 gram lood van u.
Het is mol. Ik heb het even voor u opgezocht. Er blijken vele soorten brons te bestaan, met tingehaltes van 10% tot meer dan 30% en soms ook nog andere metalen. Op de Duitse wikipedia lezen we: ” Die δ-Phase entspricht Cu31Sn8 und damit ca. 32,5 % Zinn.” Mol dus.
Het is overigens best mogelijk dat de eerste vormen van brons maar heel weinig tin bevatten en dat dat mespuntje aardig in de richting komt, ook al werd dat aanvankelijk niet toegevoegd, maar zat het al in het koper, omdat koper gewoonlijk niet zuiver is.
In de Duitse tekst staat het correct: fase. Je hebt verschillende fasen als functie van samenstelling, temperatuur en druk.
Correctie: ik lette niet op en noteerde de naam van mijn jongste dochter, terwijl ik het zelf was! Teveel verschillende zaken in mijn hoofd.
Anyway, in fasediagrammen zie je vaak “at. %”, dus atomair %: aantallen atomen. De vraag is hoe het tin door het koper rooster verdeeld is. Bij bepaalde hoeveelheden tin zijn de tin atomen periodiek in het koper rooster aanwezig, dus als een subrooster.
Volgens mij is het in de meeste contexten (dagelijks leven, wetenschappelijk onderzoek dat niet direct betrekking heeft op atomaire en moleculaire bindingen, de industrie en de farmacie) gebruikelijk om percentages in mengsels van vloeistoffen of vaste stoffen uit te drukken in wat men “gewichtsprocenten” noemt (en wat in feite massaprocenten zijn) en in mengsels van gassen in volumeprocenten. Molpercentages worden alleen gebruikt als men in bindingen op moleculair of atomair niveau geïnteresseerd is, bijvoorbeeld bij fasediagrammen.
De samenstelling van brons wordt in “gewichtspercentages” gegeven, dat is immers een maat waar degene die het brons maakt wat mee kan. Het standaardpercentage 88% koper, 12% zink was allang in gebruik voor men dat in molpercentages kon omrekenen.
Bij het Journaal zitten ze ook wel eens te rommelen met eenheden. Dan zie een tekst over een energie centrale met een vermogen van 700 mW, wat dus niet zo heel veel is.
Hoe verklaar je de vorm van de bronsbaren? Een handvat op elke hoek? Of hebben ze de vorm van een dierenhuid?
B is correct.
Maar waarom dan de vorm van een dierenhuid? Werden hierop de ruwe stukken metaal uit de mijn vervoerd?
Misschien wel beide, volgens het tekstbordje in expo…
je kan ook een bronsgieter vragen hoe het zit.
Geachte heer Lendering/Beste Jona,
Wat ben ik blij met uw/jouw toevoeging. Gelukkig kan ik nu ongestoord voor de derde en helaas laatste keer naar het RMO! Helaas ben ik aanwezig bij de presentatie op 27 maart a.s.😉
Helaas? Is het dan zo’n verschrikkelijk grote straf om daarbij te zijn?
Ja, ja, volmondig ja! 😉