Misverstand: De Romeinen wilden de Elbe als rijksgrens
De barbaren ten noorden van de Alpen mochten dan technisch inferieur zijn aan de Romeinen en niet hun organisatievermogen hebben, vechten konden ze. Caesar had al eens een legioen verloren, en in 9 na Chr. verloor Augustus er zelfs drie in de slag in het Teutoburgerwoud. Toen die gebeurtenis tweeduizend jaar later werd herdacht, werd steeds opnieuw gezegd dat de Romeinen na deze nederlaag het gebied opgaven dat ze hadden veroverd terwijl ze de grens van hun rijk van de Rijn naar de Elbe aan het verleggen waren. Op die wijze wilden ze de grens bekorten.
Er is echter niet één bron die vermeldt dat de Romeinen de Elbe als grens wilden. Sterker nog, pas ruim dertig jaar na de nederlaag, toen ze een vaste rijksgrens (limes) begonnen aan te leggen, gingen de Romeinen rivieren als grenzen zien.
De moderne theorie wordt nog onbegrijpelijker als we de landkaart bekijken waarover de Romeinen beschikten: de wereldkaart van Agrippa, die indirect is overgeleverd in de Geografie van de tweede-eeuwse auteur Ptolemaios. Daaruit blijkt dat de Romeinen meenden dat de Elbe niet ten noordoosten, maar ten noorden van de Rijn in de Noordzee stroomde – ze wisten dus niet dat een Elbegrens korter zou zijn. En tot slot: er zijn verschillende militaire bases opgegraven ten oosten van de Rijn, maar die liggen allemaal ten westen van de Weser. Er is al met al geen bewijs voor de theorie dat de Romeinen de nauwelijks verkende Elbe als grens wilden.
Nu u hier toch bent…
Door het coronavirus ben ik de komende vijf maanden zonder betaald werk. Bestel mijn komende boek over de wedloop in de papyrologie tussen vervalsers en wetenschappers, Bedrieglijk echt, waarin ook valt te lezen hoe oudheidkundigen de prijs voor vervalsers en dieven opdrijven. Eigenlijk vind ik het best belangrijk, dus bestel, lees en bespreek dat boek. Ik ben trouwens ook beschikbaar voor betaald schrijfwerk.
[Oorspronkelijk verschenen in mijn boekje Spijkers op laag water (2009)]
Ik heb uw boek “Bedrieglijk echt” gekocht bij Bol.com en vandaag is “Spijkers op laag water” geleverd.
Drusus is bij de Elbe geweest (Casius Dio 41.1.3). Florus schrijft over Drusus op de linkeroever van Elbe (Epitome rerum Romanorum 4.30.27) en Ptolemaeus beschrijft de mogelijke locatie van de Tropaeum Drusi 150 jaar later in zijn Geographia, hoogstwaarschijnlijk nabij Dresden of Maagendurg.
Er is inderdaad nergens een bron waarin letterlijk staat dat de rijksgrens bij de Elbe moest liggen. Drusus kwam daar natuurlijk niet voor niets. Aanvankelijk was Augustus zelf aan de Rijn om hem uit te zwaaien. Misschien was het idee wel om zo veel mogelijk Germaanse stammen te onderwerpen en de Rijksgrens te verleggen of misschien wel niet, maar dat weten we niet aangezien Drusus niet in zijn missie slaagde maar overleed. Augustus vond het genoeg en moest er ook niet aan denken dat iemand met de eer ging zwaaien en hem naar de kroon ging steken. Het zelfde dacht Tiberius er over toen Germanicus diep in Germanië doordrong. Laatste (of een deel van zijn leger) is waarschijnlijk o.a. over de Elbe gevaren om de Cherusken te omsingelen
(ook geen bron van).
Je kunt dus niet zo maar stellen, gezien de tochten van Drusus, dat het een misverstand is dat de Romeinen de Elbe als rijksgrens wilden.
Nope. Je moet je het imperium in deze tijd voorstellen als een direct beheerst gebied (geprovincialiseerd) en een periferie. Caesar had Centraal Gallië onderworpen een periferie geschapen die zich uitstrekte tot de Rijn en Ardennen. Die periferie had hij verkend. Wie daar woonde was geen ingezetene van het Romeinse Rijk maar bondgenoot; het bekendste voorbeeld is de stam der Bataven.
In de daarop volgende jaren hebben Drusus en Tuberius het direct beheerste gebied vergroot in de richting van de Rijn en ze hebben de buitengrens van de periferie over de Rijn richting Weser geschoven. Dat gebied verkenden ze ook.
Na de provincievorming van het gebied ten westen van de Weser (Tiberius, 5-6 n.Chr.) en de verkenning van de Elbe (Tiberius in 6) lag de periferie ruwweg tussen Weser en Elbe.
Het concept grens was de Romeinen in deze tijd vreemd. In feite is dat het echte probleem. Wie het heeft over een grens projecteert op de Oudheid het negentiende-eeuwse idee dat een politieke eenheid territoriaal begrensd moet zijn. Dat idee was langzamerhand een zachte dood gestorven maar dankzij de limes is het helaas terug uit welverdiende vergetelheid.
Dit is je beste uitleg tot nu toe van het probleem mbt de grens van het Romeinse Imperium. Het onderscheid provincie versus periferie is nuttig en belangrijk.
Jona heeft natuurlijk vijf of tien jaar gehad om precies de woorden te vinden om uit te leggen wat er verkeerd is aan de limes.
Daarom schrijf ik ook dat we niet weten of Drusus de Rijksgrens wilden verleggen of een ander doel had. Jouw stelling was dat de Romeinen de Elbe niet als rijkgrens wilden. Druses is tijdens zijn veldtocht gestorven. Het had inderdaad een pereferie kunnen worden met bondgenoten en uiteindelijk misschien een provincie. We weten het niet omdat Drusus niet slaagde door zijn vroegtijdige dood. Idem Tibererius en Germanicus slaagden niet. Gek genoeg toen die allemaal van het toneel waren verdwenen zie je in de volgende eeuwen langzaam romanisering ontstaan in het dagelijks leven van de Saksen en Franken en het ontstaan van een pereferie met wisselende mate van controle en beïnvloeding.
Geen idee overigens hoe je er bij komt dat ik de limes als grens ziet Integendeel, volgens mij was ik de eerste op dit blog die de invloedsfeer (pereferie) van de Romeinen tot in Denemarken legde.
“Jouw stelling was dat de Romeinen de Elbe niet als rijkgrens wilden.”
Nee, JonaL’s stelling was “”De Romeinen wilden de Elbe als rijksgrens” is een misverstand. Dat is heel wat anders. Zoals hij uitlegt berust de stelling “De Romeinen wilden de Elbe als rijksgrens op
1. een verkeerd begrip van wat de Romeinen wilden;
2. een verkeerd begrip van wat de Romeinen onder “grens” verstonden.
Uw weerwoord is daarmee simpelweg irrelevant.
U draait de boel om.
Ad 1: we hebben geen idee wat de Romeinen wilden. Er kan dus ook geen sprake zijn van een verkeerd begrip.
Ad 2: we hebben geen verkeerd begrip van wat de Romeinen onder grens verstonden omdat volgens Jona ‘men’ (inclusief ondergetekende) een 19e eeuwse definitie hanteert zonder te toetsen of dit wel zo is.
Uw uitleg is hiermee volstrekt irrelevant.
In het postume Res gestae divi Augusti, overgeleverd op het monumentum Ancyranum, https://en.wikipedia.org/wiki/Monumentum_Ancyranum#The_Res_Gestae_Divi_Augusti , pocht Augustus zelf dat zijn expedities tot de “monding van de Elbe” reikten, impliciet toegevend dat het niet gelukt is het gebied tussen Rijn en Elbe onder controle te krijgen.
Daaruit volgt nog steeds niet dat enige Romein het gebied tussen Rijn en Elbe in een provincie van het Rijk wilden veranderen, nog dat ze de Elbe tot grens wilden verheffen.
Het is bijzonder onaardig, onattent en onbeleefd van Augustus en zijn mensen, maar ze weigerden koppig om altijd en overal te denken zoals wij 21e Eeuwers. Dus zitten wij met de gebakken peren en moeten een hoop moeite te doen die zij ons gemakkelijk hadden kunnen besparen. Een grof schandaal, vind ik. Zou het posthuum nog mogelijk zijn om hen aan te klagen, denkt u?
De Italianen hoeven nu tenminste geen excuses te maken aan de Duitsers! Maar de slag bij Kalkriese was kennelijk niet genoeg voor de Romeinen om zich zo maar achter de Rijn terug te trekken. In dezelfde Res gestae noemt Augustus trouwens ook de monding van de Eems, maar niet die van de Weser. Je krijgt de indruk dat Augustus één of meer vlootexpedities als topprestraties beschrijft. Die waren zinloos geweest als er niet tenminste een vaag plan bestond om ook over het binnenland controle te krijgen. Bijv. in Haltern aan de Lippe lag een grote legerplaats, voldoende om van een bijzonder museum te voorzien.
Je kunt je natuurlijk afvragen of de Romeinen die de Elbe bereikten wel een goed idee hadden waar ze waren en of die rivier nu wel of niet de Elbe was. We kunnen dat niet zo maar zonder meer voor waar aannemen.