En nog een extra paashoax dit jaar. “Biblical story of Jesus possibly explained by excavations in his hometown of Nazareth”. De claim is dat de bewoners de Romeinse cultuur afwezen en zich in 70 na Chr. tegen de Romeinen verzetten. Het nieuws is vorige week naar buiten gebracht, zodat geen journalist tijd had om het te controleren en u het in een weekend met veel vrije tijd ongefilterd tot u neemt. De website die erin vliegt is LiveScience, doorgaans niet de allerslechtste, maar dit keer dienend als publicitair verlengstuk van Ken Dark, die een boek Roman-Period and Byzantine Nazareth and Its Hinterland verkocht moet krijgen.
Loop even mee.
“The researcher of the study also found that Nazareth was likely larger than thought during the time of Jesus.” Hier wordt een stropop omver geschoten. De archeologische resten van Nazaret zijn vrij marginaal en dat heeft aanleiding gegeven tot de theorie dat het een erg kleine nederzetting zou zijn geweest. Dit is altijd onzin geweest. Absence of evidence is immers geen evidence of absence. Er ligt een moderne nederzetting bovenop en archeologisch onderzoek is nogal lastig. Dus zijn er niet zoveel resten bekend, maar daaruit volgt niet dat het dorp heel klein was of, zoals het NRC Handelsblad eens claimde, niet bestond.
“Nazareth’s opposition to Roman cultural practices and objects would have stood in stark contrast to its neighbor, a city called Sepphoris, which embraced Roman culture, including imported objects.” Dat zegt weinig over Nazaret. Heel Galilea had moeite met de Romeinse aanwezigheid. Het bewijs, dat LiveScience netjes noemt, is dat de bewoners hardnekkig het lokale aardewerk bleven gebruiken en zich onthielden van geïmporteerd aardewerk. Dat weten we echter al heel lang en – belangrijker dan dat – het is algemeen bekend. Zonder de voordelen van een academische bibliotheek of universitair netwerk beschreef ik het in mijn boek Israël verdeeld. Ik schrijf dat niet om mezelf op de borst te kloppen maar als voorbeeld van het feit dat het gewoon in publieksboeken staat. Simpel gezegd: in het landschap van Galilea was Sepforis de uitzondering. Dat blijkt trouwens ook uit Josephus’ Joodse Oorlog, waarin de stad een pro-Romeins fort is in een onrustig gebied.
“Dark also found that people in Nazareth may have resisted the Romans during a revolt around A.D. 70, digging refuge caves to protect themselves from Roman soldiers.” Er staat dus dat de mensen uit Nazaret “may have resisted the Romans”. Echt bewijs is er dan ook niet, maar het woordje “may” is in de samenvatting gesneuveld.
Vanzelfsprekend is er de in dit soort artikelen gebruikelijke litotes: “Dark emphasized that his study is not meant to shed light on the bible, but the results may help to explain some stories of Jesus that are told in the Bible.” Natuurlijk, want voor archeologen dienen Jezus en de Bijbel als geldautomaat. Je hebt er weliswaar niets over te melden maar noemt het toch maar even.
“The all-encompassing message of salvation being presented by Jesus might also have been controversial to local people who may have sought to create a cultural barrier between themselves and the Romans.” (1) Let op het “may”. Dark speculeert maar wat. (2) Die alomvattende boodschap over verlossing, daarover is het laatste woord nog niet gesproken. Het bewijsmateriaal is ambigu. Tegenover Jezus’ genezing van de knecht van een Romeinse officier staat een snoeiharde uitspraak in het (vrijwel zeker authentieke) verhaal over de Syrofenicische vrouw: het zou niet goed zijn het brood dat voor de kinderen Israëls was bestemd te geven aan de honden. Het eerste voorbeeld toont dat Jezus niets had tegen Romeinen die de joodse godsdienst in woord én mecenaat steunden, het tweede toont dat hij wel een prioriteitsstelling had. Dit zijn vrij sterke aanwijzingen dat Jezus’ boodschap minder alomvattend was dan Dark aanneemt. Ook het feit dat de toelating van heidenen tot het christendom een generatie later een probleem vormde, is zo’n aanwijzing: Jezus had die alomvattendheid in elk geval niet tot hoeksteen van zijn boodschap gemaakt, dus zijn dorpsgenoten zullen daar ook niet zo heel veel aanstoot van hebben genomen.
Enfin. Ik heb vandaag meer te doen, maar ik wijs er nog even op dat we Jezus’ opvattingen over rituele reinheid en kosjer eten nauwelijks kennen (al staat vast dat hij erover heeft gesproken), dus Darks suggestie dat Jezus daar anders over dacht dan zijn dorpsgenoten is opnieuw een praatje voor de verkoop. Het enige wat we uit het geciteerde artikel leren is dat Nazaret groter was dan aangenomen. Maar die aanname was dus sowieso niet juist.
Ik weet wat u denkt: oudheidkundigen zijn charlatans en hebben helemaal niets te melden. Maar ook die aanname is niet juist. Wat wel waar is, is dat archeologen (en oudhistorici en classici) in de media álles doen om zichzelf ongeloofwaardig te maken.
Eens even kijken.
De inwoners van Nazaret hielden aan hun gewoontes vast, dwz. bleven zo goed mogelijk hun dagelijkse leventje leiden. De Romeinse bezetters kon het niet schelen, want hadden alleen belangstelling voor belastinginkomsten.
Toen in 70 CE minstens het halve land in opstand kwam deden mensen uit Nazaret mee.
Nou, dan heb ik meer schokkend nieuws. Ook in Nazaret beet af en toe een hond een man.
Dat de Romeinen alleen belangstelling hadden voor belastinginkomsten is onzin, het waren geen Arabieren. De Romeinen kenmerkten zich juist door respect voor andere culturen en de ontwikkeling van de veroverde gebieden. Het oerhollandse dijken bouwen hebben wij van de Romeinen geleerd. Dat het in de provincie Palestina fout ging kwam omdat de Joden de godheid van de Romeinse keizer niet wilden erkennen.
Oef Hans, dit is een wel erg roze bril. Vrijwel alle opstanden tegen de Romeinen hebben een motief dat we fiscaal kunnen noemen, al was de geëiste afdracht niet per se financieel. Dat de Romeinen gebieden ontwikkelden, was geen idealisme maar kon dienen om de repressie te vereenvoudigen en/of de belastingen te verhogen. Het is Webers “Raubimperialismus” in optima forma; ik meen dat hij de term zelfs heeft geïntroduceerd om Rome te beschrijven.
Het ging in Judea verkeerd doordat de belastingen, die excessief waren, niet langer in Judea werden geïnvesteerd, zoals ten tijde van koning Herodes nog het geval was. Het proces van verarming is zeer goed gedocumenteerd, denk aan bijv. de introductie van de prosbul.
Ook is de vraag pertinent of het in Judea anders liep dan elders. We zijn op het gebied gefocust doordat het de bakermat is van christendom en rabbijns jodendom, en omdat we met Josephus een uitgebreide bron hebben, maar zo bijzonder waren de opstanden nou ook weer niet. Steve Mason (RUG) meent dat de crisis in 66-70 vrij klein is geweest en dat ze in de propaganda van de Flavische Dynastie werd opgeblazen tot de proporties van een oorlog, om zo de eigen legitimiteit te vergroten. Ik weet niet of hij gelijk heeft maar het is te overwegen.
Tot slot: de belastingdruk van de Arabieren lag lager dan in het Romeinse Rijk.
Raubimperialismus is zo’n woord dat alleen in het Duits kan worden bedacht. Prachtige taal. Multatuli had al eerder over uitbuiting geschreven. Toch is het een lastig begrip, want zijn er ook andere vormen van imperialisme denkbaar. Volgens hedendaagse opvattingen is bij imperialisme altijd sprake van uitbuiting. De opkomst van Ethische Politiek verzachte dat slechts een beetje. Imperialisme hebben hun gedrag verdedigd met de gedachte dat het voor de inlanders toch ook vooruitgang bood. Maar dat mocht niet te veel kosten. Bestonden bij de Romeinen ook zulke gedachtes?
Jona, jij schrijft systematisch Nazaret i,p.v. Nazareth.
Toch vind ik in de dikke VD als spelling alleen Nazareth.
Ik heb geen idee of er systeem is hier…
… Vrijwel alle opstanden tegen de Romeinen hebben een motief dat we fiscaal kunnen noemen, al was de geëiste afdracht niet per se financieel…
Kan dit te maken hebben met het feit dat Rome het innen van de belastingen in pacht gaf aan een ‘ontvanger’ die aan de senaat/ keizer een soort ‘streefcijfer’ gaf over wat hij in een bepaalde provincie kon ophalen en probeerde meer op te halen dan dat streefcijfer omdat hij het surplus zelf mocht behouden. Ik meen dat we dat in onze leesclub ergens gelezen hebben (bij Livius, dacht ik)?
M.a.w. een door Rome aangestelde ‘belastinginner’ probeerde natuurlijk zoveel mogelijk boven de boven dit komen om er zelf rijk van te worden. Dat systeem gold waarschijnlijk nog ten tijde van Jezus nog steeds, later werd het afgeschaft..
Ook in de Republiek is dit systeem in de 17e eeuw tot een eind in de 18e eeuw toegepast geweest: Zie: https://www.wikiwand.com/nl/Belastingpacht
“respect voor andere culturen”
“omdat de Joden de godheid van de Romeinse keizer niet wilden erkennen.”
U spreekt zichzelf fraai tegen. Hadden de Romeinen respect gehad voor andere culturen dan
a) hadden ze de joden op dit punt, tja, gerespecteerd ipv een paar jaar lang een bloedige oorlog te voeren;
b) waren ze niet verrast geweest door de joodse opstand.
De juiste term is dan ook eerder onverschilligheid. En dat komt keurig overeen met wat ik schreef.
Hier staat dan wel weer tegenover dat ik nieuwsgierig ben geworden naar Sepphoris. Zit daar misschien een stukje in?
Niet vandaag.
Morgen mag ook. Of volgende week. Of …..
Ik ben het eens met de kritiek op deze uitspraken van professor Ken Dark, maar de indruk wordt wel een beetje gewekt dat hij veel geschreeuw en weinig wol is. Ik heb boeken van hem in de kast staan die bijzonder goed te pruimen zijn:
Britain and the End of the Roman Empire, Stroud, 2001
Civitas to Kingdom, London, 1994
Dat is denk ik sowieso het probleem. De oudheidkundige disciplines hebben een gewoon goed verhaal. Er is geen enkele reden om te blèren.
https://mainzerbeobachter.com/2020/03/26/in-de-oudheid-hadden-ze-ook/