Misverstand: De Cyruscylinder is ’s werelds eerste mensenrechtendocument
In december 2008 corrigeerde de Nederlandse uitgave van de National Geographic een vergissing uit het augustusnummer van hetzelfde jaar: een uiting van de zelfkritiek waaraan het blad zijn onverwoestbare reputatie van degelijkheid te danken heeft. De fout lijkt op het eerste gezicht triviaal: de National Geographic had ten onrechte geschreven dat de Perzische koning Cyrus de Grote ooit zou hebben geproclameerd nooit tot oorlog te zullen besluiten om heerschappij te verwerven.
Deze woorden komen uit een vervalste vertaling van de zogeheten Cyruscilinder, een in Babylon gevonden, in het Babylonisch geschreven en voor de Babyloniërs bedoelde tekst, waarin Cyrus claimt – en dit staat er wel – dat hij enkele onrechtmatig opgelegde herendiensten afschafte en sommige gedeporteerde goden en hun vereerders liet terugkeren. Dit laatste lijkt te bevestigen wat in de Bijbel staat: dat de Joden die door de Babylonische koning Nebukadnezar II in 586 naar Babylonië waren gedeporteerd, mochten terugkeren toen Cyrus in 539 Babylon had veroverd.
Sjah Mohamad Pahlavi van Iran liet in de jaren zestig van de vorige eeuw het voorwerp aanduiden als ’s werelds eerste mensenrechtendocument. Hij oordeelde dat er sprake was van een majeure beleidsverandering: niet langer dwong een vorst ontzag af door volken te deporteren, maar door ze te laten terugkeren. Zo presenteerde de sjah Cyrus als een verlicht vorst, die gelovigen godsdienstvrijheid schonk en zelfs de slavernij afschafte – iets wat simpelweg niet in de tekst staat en ook nooit is gebeurd. Cyrus werd zelfs gepresenteerd als seculier heerser: uit de geautoriseerde vertaling van de Cyruscilinder, waarvan in 1971 een kopie werd aangeboden aan de Verenigde Naties, waren alle verwijzingen verwijderd naar de religieuze motivatie.
Sommige oudheidkundigen protesteerden tegen dit misbruik. Ze wezen niet alleen op de nogal selectieve wijze waarop de sjah de cilinder citeerde, maar ook op het feit dat de tekst in feite zeer stereotiep was. Wel meer oosterse vorsten beweerden ongerechtvaardigde herendiensten te hebben afgeschaft, terwijl het laten terugkeren van gedeporteerde godenbeelden, al dan niet met vereerders, het normale wisselgeld was dat bijvoorbeeld de Assyriërs al hadden gebruikt bij het bestuur van het oosterse wereldrijk. Cyrus presenteerde zich aan zijn nieuwe onderdanen zoals zij hoopten: als de ideale vorst, die aan wantoestanden een einde maakte en de goden van Babylon vroom vereerde. De methodische fout van de aanhangers van de sjah is dat ze het genre niet herkenden: ze zagen een beschrijving van de ideale heerser aan voor een beschrijving van de werkelijkheid. In het echt is er niets vernieuwends aan de tekst, en met mensenrechten heeft ze al helemaal niets te maken.
Zoals bekend werd de sjah in 1979 verdreven. Zijn aanhangers vluchtten naar het buitenland en zagen met lede ogen aan hoe in de nieuwe islamitische republiek de voorislamitische tijd wat minder aandacht kreeg en de islamitische periode wat meer. De ballingen beschouwden het als hun plicht de herinnering levend te houden aan wat zij beschouwden als het werkelijke Iran. Het internet bood hun het ideale medium: zonder veel investeringen of inhoudelijke controle was het mogelijk de hele planeet op de hoogte te stellen van hun visie. De noodzaak werd door een van hen als volgt verwoord:
Het voorislamitische verleden van Iran en Irans niet-islamitische nationale identiteit en erfgoed hebben de geestelijken altijd vervuld met walging. In 1979 begonnen de ayatollahs in Teheran, in het kader van een de-Iranisatie-campagne, met de uitvoering van hun diabolische plan om het voorislamitische verleden van Iran te vernietigen en uit te wissen uit het bewustzijn van de Iraanse natie.
Het trieste is dat de ballingen wel de keuzes van de huidige republiek doorzien, maar niet dezelfde kritische zin hebben als het gaat om de geschiedkundige opvattingen van de sjah. Sterker nog, ze gingen zelfs een stap verder. Waar de sjah zich had beperkt tot selectief citeren, publiceerden zij vertalingen die waren voorzien van opmerkingen als zou Cyrus hebben aangekondigd nooit meer tot oorlog te zullen besluiten. De originele, Babylonische tekst bevat niets van dit alles.
Er zijn talloze internetsites waarop de propaganda van de sjah nog wordt herhaald, en omdat steeds meer mensen hun informatie van het internet halen, zijn deze halve waarheden nu bezig met een deprimerende comeback. De Iraanse Nobelprijswinnares Shirin Ebadi en de National Geographic citeerden uit de vervalste vertaling; de website van de BBC noemt het een mensenrechtendocument; president Bush Jr. riep de Iraniërs op hun aloude mensenrechtentraditie te hernemen. Het idee dat Cyrus brak met het deportatiebeleid en iets nieuws introduceerde, is weer helemaal terug. Wetenschappers die opmerken dat het onzin is, kunnen rekenen op harde persoonlijke aanvallen.
De iranologie is er niet in geslaagd wetenschappelijke inzichten over te brengen aan de groep die het meest is geïnteresseerd in Irans voorislamitische verleden. Dat is heel ernstig, al is er één voordeel. Aan Amerikaanse universiteiten is het een geliefde opdracht eerstejaars geschiedenisstudenten de tekst van de Cyruscilinder te laten opzoeken. In negen van de tien gevallen komen ze terug met de vervalsing, en ontdekken zo dat het internet momenteel een buitengewoon slechte bron is van oudheidkundige informatie.
Naschrift
Ik behandelde deze materie hier veel uitgebreider. De online-verspreiding van desinformatie over Cyrus is een schoolvoorbeeld van de schade die wordt toegebracht doordat wetenschappers betrouwbare informatie normaliter verbergen achter betaalmuren. De laatste literatuur is R.J. van der Spek, “Cyrus the Great, Exiles, and Foreign God: a Comparison of Assyrian and Persian Policies on Subject Nations”, in: M. Kozuh e.a. (eds.), Extraction and Control. Studies in Honor of Matthew P. Stolper (2014) 233-266. Dat is niet achter een betaalmuur.
Nu u hier toch bent…
Door de coronacrisis ben ook ik aan huis gebonden. Terwijl ik graag wat had gedaan om mijn boek te promoten over de wedloop tussen papyrusvervalsers en wetenschappers, Bedrieglijk echt. Dat de oudheidkunde wordt gebruikt om de winst van zwarthandelaren op te drijven, vond ik verontrustend en had ik wel wat meer onder de aandacht willen hebben. Dus bestel, lees en bespreek dat boek. Of bekijk dit filmpje. Ik ben trouwens ook beschikbaar voor betaald schrijfwerk.
[Oorspronkelijk verschenen in mijn boekje Spijkers op laag water (2009)]
Dank je, Jona, voor deze aandacht. Je hebt trouwens zelf mijn stuk in het Tijdschrift voor Geschiedenis uit 1983 in het Engels vertaald (waarvoor nogmaals dank), waarna ik het aanzienlijk heb uitgebreid en ge-updatet. Voor wie een Nederlands verhaal wil over de propaganda met de Cyruscilinder verwijs ik naar mijn artikel in het tijdschrift voor classici Lampas: https://www.academia.edu/19553355/De_Cyruscilinder_als_een_icoon_van_antieke_en_moderne_propaganda_The_Cyrus_Cylinder_as_an_icon_of_ancient_and_modern_propaganda_
Als de sjah zo trots was op dat zogenaamde eerste mensenrechtendocument is het des te opmerkelijker dat hij het zelf niet zo nauw nam met die mensenrechten.
“Wetenschappers die opmerken dat het onzin is, kunnen rekenen op harde persoonlijke aanvallen.”
Geheel in de geest van de mensenrechten die Cyrus zou hebben geproclameerd, veronderstel ik [/sarcasme].
De mensenrechten stelden bij reza pahlevi niet veel voor. We moeten dus concluderen dat die in 2500 jaar enorm achteruit waren gegaan. Want wat je van Cyrus ook kunt zeggen, hij had geen SAVAK. Ik snap niets van zo’n sjah die de bal zo opzichtig voor het open doel legt.
Dit is op jowitteroosblog herblogd.