Zo’n helm als deze had ik dus nog nooit gezien. Hij bevond zich in het Nationaal Museum van Oezbeekse Geschiedenis in Tasjkent. De enige uitleg was dat hij in de buurt van Samarkand, het antieke Marakanda, was gevonden in het graf van een Sakische leider – en de Saken, dat is een van de namen van de nomaden van Centraal Eurazië. Die leefden dus op de steppe van Mongolië naar Oekraïne en hun federaties staan bekend onder namen als Skythen, Sogden, Haoma-drinkende Saken, Puntmuts-Saken, Water-Saken ofwel Pausiken, Maan-Saken ofwel Massageten, Sarmaten, Dahen en – in een latere periode – Yuezhi ofwel Kushana’s, Hunnen, Türk en Avaren. Steeds andere namen, steeds dezelfde geschiedenis van federaties die ontstaan, naar het vruchtbaardere westen trekken en weer uit elkaar vallen.
Ik heb weleens verteld over Christopher Beckwiths idee dat we de geschiedenis van Azië en Europa niet moesten conceptualiseren als een boog van wereldrijken, zoals China, Tibet, India, Perzië, Assyrië, Anatolië, Griekenland en het Romeinse Rijk, met in het noorden wat nomadische barbaren, maar als een wereldsysteem met die nomaden in het centrum, omgeven door een periferie van antieke beschavingen. Die gedachte, geopperd in een boek waar ik gemengde gevoelens bij heb, bevalt me.
En deze helm illustreert het. Zoals gezegd een raar ding, want hij is gegoten uit één stuk en er is vervolgens een lage helmkam op gezet. Het is heel anders dan de meer puntige, uit platen gesmede helmen die we kennen uit Mesopotamië en Armenië of de het hele hoofd bedekkende helmen van de Grieken.
Lezend in Barry Cunliffes prachtig geïllustreerde overzichtswerk The Scythians ontdek ik wat de verklaring is: dit type gegoten helm is geïnspireerd door wat in China gebruikelijk was. Zulke helmen dateren uit de zesde eeuw v.Chr. en raakten daarna in onbruik. Het illustreert dat de centrale steppe van Eurazië een ontmoetingsplaats was. U weet wel, de Zijderoute.
[Dit was het 364e voorwerp in mijn reeks museumstukken.]
Deze gezien? Locatie wereldstad Magas uit middeleeuwen na speurtocht van 200 jaar ontcijferd: “Iedereen zocht op de verkeerde plek” | VRT NWS: nieuws
https://vrtnws.be/p.WWL8KORJx
Die gedachte van een steppe met daaromheen ermee communicerende beschavingen is ook het centrale idee van A History of Russia, Central Asia and Mongolia (David Christian, uitg. Routledge). Vooral deel 1 (prehistorie tot Mongoolse Rijk) vond ik verslavend leesvoer (terwijl het gewoon droge geschiedenis is). Kent u dit boek, en zo ja, wat vindt u ervan?
Nee, niet gelezen. Maar het die perspectiefwisseling is wel boeiend.
Daar kan ook de controversiële geopolitieke ideologie van het “eurasianisme” aan worden toegevoegd, die het idee van Rusland en de steppe als centrumgebied van de wereld als politieke doctrine ziet: https://en.m.wikipedia.org/wiki/Eurasianism
Ik vraag me af waarom deze helmen in onbruik raakten. Heeft het misschien te maken met het gewicht?
Ik denk dat de leren, met bronzen lamellen bedekte kappen die later populair waren, lichter waren.
Lichter, comfortabeler, functioneler (voor een boogschutter), maar … duurder! Tenminste, Babylonische en Assyrische teksten van vóór de ijzertijd suggereren dat de boogschutter op een strijdwagen een dure lamellenhelm droeg, en de wagenmenner vaak een goedkopere, uit één stuk gegoten of gehamerde helm. De gegoten bronzen helmen wijzen net als de gegoten bronzen pijlpunten, bronzen sagaris strijdhamer en bronzen akinakes dolk op de primitieve technologie van de Saken, die bij toenemende interactie met de sedentaire staten door betere technologieën verdrongen werd.
Ik bedenk me nu dat die lamellenhelmen van een sterkere koperlegering (brons) kunnen zijn gemaakt dan de gehamerde helmen uit één stuk (messing, waarvan nog tijdens het principaat en de tetrarchie helmen werden gemaakt), net zoals die gegoten bronzen helmen door helmen van ijzeren lamellen werden vervangen.
Een blinde vlek in Nederland-Museumland.
De vraag is welk museum het zou kunnen. Je hebt én een collectie nodig van oudheden én die moeten dan ook nog komen uit de hele regio van Korea tot Hongarije. Dat vergt nogal wat. Maar het zou een geweldige expositie zijn. Ik stel me één ruimte voor met aan de muren dan de periferie van de schrijvende volken en middenin dus de verbindende nomaden.
Het zou in Assen kunnen, maar dat museum werkt in de prachtige exposities vaak samen met één buitenlands museum: dus Nubische voorwerpen uit vooral Boston of Armeense uit alleen Yerevan. Mijn gedroomde expositie veronderstelt lenen uit Oezbekistan én het RMO, het museum van Volkenkunde enz enz enz. Lastig.
Op 28 januari heb ik de suggestie toevallig voorgesteld aan het Drents museum.
Jammer dat er zo weinig informatie over bekend is in west Europa.
Vrgr
Is daarop een reactie gekomen? Dat twee mensen hetzelfde idee hebben suggereert toch dat het geen al te beroerd idee is.
Ze vonden het interessant en zouden de suggestie meenemen in het overleg van de tentoonstellingscommissie.
The British Museum heeft in 2017 trouwens ook een mooie tentoonstelling gegeven over de “Scythians/SAKAS”:
https://www.youtube.com/watch?v=0xVNPaq6d4k&list=PL0LQM0SAx600EHUPUJM1_Z2P2l0gvjg1r
En inderdaad een samengestelde tentoonstelling met lenen uit diverse musea zou ideaal zijn. Uit de voormalig Soviet republieken is al een schat aan (archeologische/historische) informatie te halen.
Vrgr!
Jona, hoe zat het met de techniek van gieten? Was men nog niet zover dat de helm uit een stuk zou kunnen worden gegoten? Overigens een fraai ding en een mooi idee wat betreft de geschiedenis rondom Het Eur-Azie! Zeer verhelderend wat mij betreft.