Misschien heeft u in het Handelsblad het stuk van mijn hand gelezen waarin staat dat in Heumen, even ten zuiden van Nijmegen, een Keltisch wagengraf is gevonden. Samenvatting:
- een elitegraf uit de vijfde eeuw v.Chr. (La Tène A) met een strijdwagen;
- een opvallende luxe voor een regio met een vrij egalitaire samenleving;
- uit alles blijkt dat de betrokkenen aansluiting hadden bij de Keltische cultuur en ermee om wisten te gaan;
- het is onduidelijk hoe de overledene aan zijn welvaart kan zijn gekomen maar hij kan deel hebben uitgemaakt van de cliënteel (Gefolgschaft) van iemand uit zuidelijker streken.
Het schrijven was een leuke klus, waar ik eigenlijk al anderhalf jaar op hoopte. Toen Nico Roymans een week of twee geleden belde om te vertellen dat het nieuws nu dan toch naar buiten zou komen, overviel het me desondanks toch, maar ik heb veel plezier beleefd aan het schrijven van dit stuk. Vandaag wat aanvullinkjes voor wie meer wil weten.
Er is al een oplettende lezeres geweest die heeft herkend dat ik op deze blog enig voorbereidend werk heb gedaan: een stukje over de Hallstattcultuur (zeg maar: vroeg-Keltisch), een stukje over een Hallstatt-wagen die ik zag in Straatsburg, een stukje over de Heer van Oss, een stukje over de centrum-periferie-theorieën die een rol spelen bij discussies over de opkomst van de Hallstatt-cultuur, een voorlopig onvoltooid artikel op de Livius.org-website over de Kelten. Een stukje over de definitie van Kelt en de vraag of er Kelten in Nederland zijn geweest, was alweer wat langer online, net als een stukje over de Keltische taal, die hier belangrijk was voordat het Germaans infiltreerde. Ik beweer niet dat alles klopt; er is over de Nederlandse IJzertijd veel onzekerheid.
De juridische kant
Alle informatie is daarom nuttig en alleen al om die reden is het belangrijk dat het graf in Heumen professioneel is onderzocht. Dat heeft erom gespannen, want het graf is clandestien opgegraven en de voorwerpen dreigden op de zwarte markt te belanden. Pas toen was vastgesteld dat fragmenten van een emmer pasten bij de voorwerpen die waren geconfisqueerd, was zeker dat de voorwerpen op de zwarte markt niet afkomstig waren uit pakweg het gebied van de Marne of Moezel.
Over hoe het materiaal precies is gevonden, aangeboden en geconfisqueerd gaan tegenstrijdige verhalen, waar het bevoegd gezag zich momenteel over buigt. Daarbij moet u denken aan de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed, die staat voor een complexe klus; er gaan althans geruchten over vertakkingen naar andere zaken die de afgelopen jaren hebben gespeeld in het Nijmeegse. Uiteindelijk moet de Officier van Justitie besluiten of hij verdachten zal dagvaarden.
We zullen daarop moeten wachten, maar wie nieuwsgierig is kan terecht in De Gelderlander. Leo Klaassen heeft namelijk in december verschillende stukken geschreven over de vondst: de vinders boden hun spullen te koop aan en die werden bij iemand in Grave in beslag genomen. Ik verwees er in de Livius-nieuwsbrief van januari naar.
Klachten
En dan is er de klacht: als de wetenschap wil dat mensen archeologische vondsten melden, moet ze deze vinders niet voor de rechter slepen. Dit wordt vaak gezegd door mensen die als hobby met een metaaldetector oudheden of militaria zoeken.
Op die klacht zijn twee antwoorden mogelijk. Het gemakzuchtige antwoord – dat te vaak wordt gegeven – is dat de erfgoedwetgeving is zoals ze is en dat wie daar klachten over heeft, bij de wetgever moet wezen. Het echte antwoord is dat je zonder vindplaats vrijwel geen wetenschap kunt bedrijven. Als de Heumense vondst op de zwarte markt was verhandeld, zouden oudheidkundigen de herkomst vermoedelijk in Frankrijk of Duitsland hebben gezocht. Het is met archeologische vondsten als met de papyri waarover ik zo vaak heb geschreven: geen provenance, geen wetenschap. En wetenschap is het gemeenschappelijke bezit van de mensheid, dat moet niet kapot willen maken. Prehistoricus Luc Amkreutz formuleert het scherper: mensen die ons erfgoed illegaal opgraven, niet melden en zonder documentatie verkopen, maken ons erfgoed stuk en zijn egoïstisch.
Wie iets interessants vindt, kan terecht bij een museum (in dit geval het Kasteelmuseum in Wijchen en het Valkhofmuseum in Nijmegen) of bij een ArcheoHotspot. Ook is er het platform PAN, wat staat voor Portable Antiquities of the Netherlands. Er valt best wel het een en ander aan te merken op het Nederlandse archeologiebestel, maar dit is alleszins goed geregeld en er wordt rekening gehouden met de belangen van de vinders. Wie dat onvoldoende vindt, is inderdaad egoïstisch.
Meer informatie
Laatste punt: valt er al iets te lezen? Nee. De vondsten uit Heumen liggen momenteel bij Restaura in Heerlen en het zal nog even duren voordat ze voldoende geprepareerd zijn om te worden tentoongesteld. Hopelijk is dat volgend jaar in het Valkhof. Wetenschappelijk onderzoek neemt ook nog even de tijd.
Drie boeken kan ik u echter aanraden. Om te beginnen Op zoek naar de Kelten. Nieuwe archeologische ontdekkingen tussen Noordzee en Rijn van Leo Verhart, verschenen in 2006 ter gelegenheid van een expositie in het Limburgs Museum. Het is de enige mij bekende synthese over de de Kelten in de Benelux. Eén jaar ouder is Kelten en de Lage Landen van Herman Clerinx, dat ik echter niet heb gelezen. Clerinx is de auteur van een uitstekend boek over de hunebedden en een uitstekend boek over de Romeinen in de Lage Landen, dus ik durf u het Keltenboek ongelezen aan te raden, net als de bekorte uitgave Duizend jaar Kelten.
Daarnaast is er een iets ouder boek van Barry Cunliffe, The ancient Celts uit 1997, dat de Kelten behandelt als Europees fenomeen. Cunliffe is een aanhanger van de centrum-periferie-modellen die ik al noemde. Ze zijn een beetje uit de mode geraakt; momenteel gaat het meer om elite-netwerken. En over tien jaar, als het onderzoek naar het wagengraf uit Heumen eindelijk zal zijn afgerond, is er weer iets anders in de mode. Ze blijven boeiend, die Kelten.
Dit stukje illustreert een lastig dilemma. Sommige mensen vinden het belangrijk dat we inzicht krijgen in hoe het zit met de ijzercultuur in Nederland. Anderen interesseert dat helemaal niets. En als die laatsten b.v. een Keltisch graf ontdekken zien zij daarin vooral een bron van geld. Zoals bedoeinen papyri uit Qumran verknipten, omdat de fragmenten samen meer waren dan een hele boekrol. Kun je ze dat kwalijk nemen? Ik denk het niet, in hun (harde) leven is de cultuurhistorische waarde van die vondsten van geen enkele betekenis. Maar waarom zou je dan vergelijkbaar handelen in Nederland wel veroordelen? Ja, het is de wet. Maar de wet behoort niet meer te zijn dan de codificatie van wat leeft in het rechtsbewustzijn van een gemeenschap. En dat is hier niet eenduidig. Ik mag het dan prachtig vinden als zoiets gevonden wordt en dat er vervolgens een volgende schakel gesmeed kan worden aan onze keten van kennis (die nogal wat schakels mist), maar ik vrees dat dit een minderheidsopvatting is en dat maakt mij bescheiden.
Nou ja, het leven van iemand die hier met een metaaldetector rondloopt is toch iets minder hard dan dat van een bedoeïen in de Jordanese woestijn.
” Maar de wet behoort niet meer te zijn dan de codificatie van wat leeft in het rechtsbewustzijn van een gemeenschap.”
Brrrr ….. een gemeenschap kan zich nog wel eens keren tegen een minderheidsgroepering, met dramatische gevolgen voor die groepering middels die codificatie.
Ik zou zo net nog niet weten of dat een minderheidsopvatting betreft… bevraag de Nederlandse bevolking over het belang van bescherming van ons erfgoed, en de cijfers zullen u nog wel eens kunnen verbazen!
Dat zegt niet zoveel. Als je zo’n vraag als ‘Vindt u het belangrijk dat ons cultureel erfgoed beschermd wordt’ stelt krijg je standaard een meerderheid van ‘ja’ zonder dat mensen daar echt over nadenken.
Klopt, maar het was een reactie op Jacob Krekel die beweert dat het “prachtig vinden dat er een nieuwe schakel kan worden gesmeed aan onze ketting van kennis” géén instemming van een meerderheid zal vinden. Dat denk ik dus anders over.
De recht is er niet per se om een algemeen rechtsbewustzijn te codificeren. Het kan ook regels scheppen waar ze nog niet zijn.
Het algemeen gevoel over hoe het hoort kan wel een rol spelen bij de beslissing van het OM om een rechtszaak te openen.
Wat met ‘Kelten’ en de Lage Landen’ van Herman Clerinx? Het is al wel wat ouder.
Oké, dit was een blunder van me. Ik ken de auteur nota bene. En mag hem graag. Ik ga dit snel toevoegen!
De aandacht voor het boek “Kelten en de Lage Landen” van Herman Clerinx is terecht. Een erg goed boek, wat een goed overzicht geeft van de problematiek en ook de diverse meningen hierover redelijk neutraal laat zien. En het boek leest heerlijk weg, dus zeer geschikt voor op vakantie…
Zo is dat! Dat boek over hunebedden is ideale lectuur trouwens als je in de buurt van Wéris verblijft.
Nou, in Drenthe misstaat het ook niet hoor! Ook dat boek heb ik met veel plezier gelezen, ook een erg goed overzicht, hier en daar wat kleine missers, maar niemand is perfect…Naar aanleiding van wat e-mailwisselingen hierover met Herman ben ik overigens hier terecht gekomen. Geen moment spijt gehad…
…een opvallende luxe voor een regio met een vrij egalitaire samenleving…
Hoe weten we dat deze samenleving vrij egalitair was?
Overal dezelfde boerderijen, vrij simpele grafvelden. Er is nauwelijks sociale differentiatie aantoonbaar. Egalitaire samenleving dus met daarboven ineens een puissant rijke elite.
Volgens mij heeft iemand jouw stukje van vier dagen geleden gelezen.
https://www.trouw.nl/opinie/is-de-nederlandse-geschiedenis-maar-een-kwartetspel~b1fa4177/
Jona, fraai stuk in de krant!