Het bovenstaande plaatje doet de ronde op de sociale media. De strekking is duidelijk: christelijk Rechts in de Verenigde Staten heeft niets begrepen van het christendom. Dat wil ik best wel voor mijn rekening nemen maar er zijn kanttekeningen te plaatsen.
Vraag één: wat is christendom? Dat is zo simpel nog niet. Het is in elk geval een verzameling ideeën, gegroeid in de loop van een kleine tweeduizend jaar. Sommigen benadrukken Bijbelstudie, anderen leggen de nadruk op sacramenten en rituelen. Zo nu en dan is het een onderdeel van ’s mensen culturele of nationale identiteit. Doordat eigenlijk alles én het tegendeel daarvan vroeg of laat christelijk is, zijn christelijke ideeën overal om ons heen. Ook waar we het misschien niet meteen verwachten. Het humanisme valt bijvoorbeeld te interpreteren als een vorm van christendom.
Hieruit volgt dat de Christus van Amerikaans evangelisch Rechts een loot kan zijn aan de christelijke boom, aangezien alle ideeën vroeg of laat christelijk zijn, en dat deze Christus óók valt te interpreteren als niet-christelijk. Datzelfde geldt voor het in het plaatje getoonde alternatief: ja, die Linkse Christus staat in een christelijke traditie, en nee, deze Christus is net zo goed een politiek construct.
De Jezus van de historicus
Wat zegt de historicus, die het verleden gewoon bestudeert om het te kennen en het niet politiek of religieus relevant hoeft te maken? Laten we het lijstje maar langs gaan.
Was Jezus bruin of wit? Hij zal getint zijn geweest. Dus de maker van het bovenstaande plaatje scoort althans één puntje. Het deed er in de Oudheid overigens niet toe, dus voor de historicus is het punt irrelevant.
Was Jezus Joods (en kwam hij dus uit het Midden-Oosten)? Zeker. En nog een verrekte nationalistische Jood ook, strevend naar een machtspositie die de Romeinse autoriteiten uitlegden als koningschap.
De maker van het plaatje zegt ook dat Jezus geen christen was. Dat zou ontregelend kunnen zijn indien het plaatje een rechtse Amerikaanse christen zou bereiken. Maar het is onzin. Jezus stichtte binnen het jodendom een eigen halachische stroming. Wie de tegenstelling joods-christelijk op Jezus loslaat, plaatst hem in een sjabloon dat pas later is ontstaan.
Kindvluchteling? Het voornaamste bewijs is een passage uit Matteüs, waarin allerlei voorspellingen in vervulling gaan, zoals dat de messias uit Betlehem moet komen en dat een ster zijn komst aankondigt. En ja, ook dat Gods zoon uit Egypte geroepen wordt. De literaire vormgeving van Matteüs maakt Jezus echter nog niet tot vluchteling.
Was Jezus arm? Nee. Een bouwkundige (Jezus’ beroep) was geen minimumlijder en het feit dat hij een tijdje zonder werk door Galilea, Judea en omstreken kon reizen, toont hetzelfde. Ook de Twaalf zaten niet zó slecht bij kas dat ze werken moesten. Jezus’ naadloze chiton toont een man die wist wat mooie kleren waren. Dakloos was Jezus ook al niet: hij had een huis in Kafarnaüm.
Over het liefdesgebod, het laatste punt in het linkerrijtje, valt een boom op te zetten. Ja, daar heeft Jezus over gesproken en het is vrijwel zeker Jezus-echt. Ik schreef er al eens over en kreeg weerwoord. Maar als boodschap was het toen even gratuit als tegenwoordig.
Zijn de opmerkingen uit het linkerrijtje dus óf onjuist óf nietszeggend, onze plaatjesmaker scoort iets beter in het rechterrijtje: Jezus was inderdaad niet Amerikaans of racistisch. Homofoob? We hebben er geen informatie over. Vol van haat? Het ressentimentkarakter van Jezus’ Koninkrijk van God, waarin de laatsten de eersten zullen de zijn en de eersten zullen worden bestraft, was voor de autoriteiten voldoende om Jezus te voorzien van een enkeltje Golgotha.
Wie was Jezus wel?
Wie was de historische Jezus wel? Een
- joodse charismaticus;
- die verwachtte dat de Eindtijd zou aanbreken;
- die hoopte op de bestraffing van de bestuursklasse;
- die specifieke punten maakte over echtscheiding, over het afleggen van eden en over rituele reinheid;
- die door de Romeinse autoriteiten is gekruisigd.
Wat er na het einde van zijn aardse bestaan is gebeurd, is interpretatiegeschiedenis: steeds opnieuw construeerden mensen een nieuwe Jezus, die volkomen onschuldig aan het kruis was genageld. Dat het Koninkrijk niet was gekomen en dat de bestuurders waren blijven zitten, raakte in de christelijke traditie op de achtergrond. Dat in die traditie een liefdevolle boodschap centraal kwam te staan, bewijst dat de evangelisten, toen ze een als misdadiger gekruisigde biografeerden, hun werk goed hebben gedaan. Die boodschap van liefde is overigens prima te verdedigen, en ik weiger haar belachelijk te vinden, maar heeft weinig van doen met de historische Jezus.
PS
Ik heb bij andere gelegenheden weleens gesproken over Jezusmythicisme. Toevallig mocht ik het onlangs nog even uitleggen: hier.
Met de historische Jeczus kan dan ook (ok bijna) niemand iets, hoe meer een mythe hoe meer bruikbaar – denkt u daar maar eens over na….
We hóeven ook helemaal niets met oude geschiedenis! Geschiedenis toont dat andere mensen andere dingen belangrijk vonden dan onze politieke actualiteit. Dat relativeert het belang van onze dagelijkse zorgen een beetje en helpt onze ideeën beter doorgronden. Dat is waardevol, ik vind het ook belangrijk. Maar ik zal niet beweren dat oude geschiedenis op enigerlei wijze iets is waarmee we iets moeten.
De boodschap van liefde is vrijwel zeker Jezus-echt, maar heeft weinig van doen met de historische Jezus? Daar kan ik niet goed volgen. Ik begrijp ook niet waarom zijn tint historisch irrelevant is als we er historische uitspraken over kunnen doen. In zijn tijd zal het geen belang hebben gehad, maar dat hoeft toch niet te betekenen dat wij het niet mogen beklemtonen? Zeker in een samenleving die gedomineerd wordt door zelfverklaarde evangelicals met een rasfixatie.
“historisch irrelevant is”
Over mijn huidskleur kunnen we ook allerlei uitspraken doen – historisch, biologisch, sociologisch en misschien nog wel wat meer. Daaruit volgt niet dat mijn huidskleur historisch relevant is voor wat dan ook.
“dat hoeft toch niet te betekenen dat wij het niet mogen beklemtonen”
U mag beklemtonen wat u wilt (doe ik zelf ook). Heb alleen niet de pretentie dat dat wel historisch relevant is (heb ik iig niet); het is alleen maar relevant voor uw persoonlijke, 21e eeuwse opvattingen (en die van anderen die zich om Jezus’ huidskleur bekreunen). Het resultaat daarvan is nogal eens onwetenschappelijke propaganda. Dit blog gaat daar niet over.
En dat bevestigt u keurig met
“Zeker in een samenleving die gedomineerd wordt door zelfverklaarde evangelicals met een rasfixatie.”
Want dit “argument” gaat over de 21e eeuw, niet over de eerste helft van de Eerste. Bovendien gaat het over politiek, niet over geschiedkunde.
Akkoord, het is 21e-eeuwse politiek, en ik begrijp dat historici betere dingen te doen hebben, zoals hun vak beoefenen en uitleggen. Maar wanneer de politiek zich beroept op de geschiedenis (en dat doen ze altijd), mogen historici toch de evident foute claims aanwijzen? In die (beperkte) zin vind ik de huidskleur van Jezus geschiedkundig relevant: niet omdat het iets zegt over hem of zijn tijdperk, maar omdat geschiedkundigen de experts zijn van wie we afhangen om claims daarover te beoordelen. Als een bioloog het ook kan, fine. Dan is het biologisch relevant. Niet omdat het in de handboeken biologie moet, maar omdat de bioloog er iets wetenschappelijk over kan zeggen.
Laat ik het anders formuleren: ja, Jezus heeft dingen gezegd over naastenliefde. Dat is authentiek. Maar de ideeën waren allang aanwezig in zowel het joden- als het heidendom. Erg innovatief was het liefdesgebod, hoe sympathiek ook, niet.
‘Erg innovatief was het liefdesgebod, hoe sympathiek ook, niet.’
Merkwaardig ding, liefdesGEBOD… ‘Heb lief, of ik schiet’? Is dat sympathiek, empathisch, gecompassioneerd, liefdevol?
Zolang we niet inzien waarom we een hekel aan elkaar hebben, waarom we elkaar haten, zullen we ook niet begrijpen wat liefde is.
“Het humanisme valt bijvoorbeeld te interpreteren als een vorm van christendom.”
Dit vind ik inderdaad een geestige, als er op internet weer eens een mallote discussie is tussen (een bepaald slag) christenen en (een bepaald slag) ongelovigen, die christendom tegenover humanisme stellen. Humanisme is van christelijke oorsprong.
“steeds opnieuw construeerden mensen een nieuwe Jezus, die volkomen onschuldig aan het kruis was genageld.”
Geen slecht begin van een antwoord op je vraag wat christendom is. Mensen die niet zulk een constructie in elkaar knutselen (bv. omdat het hen niet boeit, zoals mij) zijn dus per definitie geen christenen. Dus weliswaar heel veel, maar toch niet alles wordt vroeg of laat christelijk (voor Roger van B: ook dit is een voorbeeld van overdrijving om een punt te maken – herkent u net als ik het patroon?).
Nou ja… Afstraffing van de bestuursklasse, armen krijgen voorrang boven de rijken… Dan was Jezus toch wel een beetje socialisties.
Mooi voorbeeld van “eigenlijk alles én het tegendeel daarvan vroeg of laat christelijk is”. Zie ook Aartsbisschop Oscar Romero.
Of juist Nieuw Rechts, dat ook een bestuursklasse wil vervangen die de privileges van de globalisering niet beter deelt. Sommige groepen – links of rechts of joods – hebben op z’n slechtst een vorm van ressentiment en op z’n best verlangen naar een rechtvaardiger wereld.
Hij beweerde koning der Joden te zijn en bedreigde de openbare orde (intocht in Jeruzalem, stennis trappen op het tempelplein). Mensen zijn om minder geëxecuteerd.
Ja en? Dat heeft hele hordes christenen er nooit van weerhouden een Jezus te construeren die onschuldig aan het kruis gestorven is. Het is dan ook erg handig dat “schuld” en “onschuld” sterke morele connotaties hebben. Fijn dat dat de uwe niet zijn (het zijn de mijne ook niet), maar dat zegt verder nul komma niets in geschiedkundig opzicht.
Mijn kritiek op u is niet dat u het fout hebt (in feite ben ik het met u eens), maar dat u het op de verkeerde blog hebt geplaatst. Het hoort thuis op Freethinker dot nl of of RefoWeb dot nl. Hier trapt u of een open deur in of bent zo nietszeggend als de maker van het becommentarieerde plaatje.
O, op die manier … 😉
Omdat het daar niet kan plaats ik mijn commentaar op je historici.nl stuk over jezusmythicisme hier.
“wonderverhalen beschouwen als voldoende om de evangeliën te diskwalificeren als serieuze bron”
Dit is niet zo sterk, want het riekt naar de drogreden genaamd Beroep op Gevolgen.
https://www.logicallyfallacious.com/logicalfallacies/Appeal-to-Consequences
Van te voren staat immers niet vast dat “alle bronnen terzijde schuiven” onacceptabel is.
Het probleem van deze “methode” is mi drievoudig:
1. men neemt aan dat Antieke auteurs (specifiek: de evangelisten) dingen uit de dikke duim zogen tenzij anders bewezen is. De aanname gaat er bovendien van uit dat die auteurs hetzelfde belang hechtten aan het onderscheid tussen feit en fictie als wij tegenwoordig. Voor geen van beide is ook maar enige empirische rechtvaardiging. Daardoor maakt men zich schuldig aan een dubbele standaard – men past dit hyperskepticisme niet toe op de eigen opvattingen (en dat hebben JMs gemeen met creationisten etc.).
2. Hier uit volgt dat men het niet meer als taak van de oudheidkunde ziet om feit van fictie te onderscheiden; het vak wordt politieke propaganda (alle georganiseerde religie is politiek volgens mijn definitie).
3. Men verwerpt geschiedkundige methode die elders hun betrouwbaarheid hebben bewezen.
Bovendien is “Jezus is mythisch” een non-sequitur, precies zoals “evolutietheorie lijdt aan probleem x, y en z dus creationisme” er één is. In wetenschap leidt het verwerpen van één theorie niet automatische tot het accepteren van een andere. Men dient die andere te ondersteunen met empirische data en dat laten pseudoskeptici meestal na. Dat is overigens heel verstandig vanuit propagandistisch standpunt, want zij die dat wel proberen maken zich kwetsbaar voor hoon en spot – de zwakten van hun andere theorie worden zonneklaar.
Ik veronderstel dat je dit bedoelde met het aangehaalde citaat.
“je mag voor de historiciteit van Jezus méér bewijs eisen”
Als dat niet geleverd wordt is de conclusie “oh, dan was hij een mythe” nog lang niet gerechtvaardigd.
“De auteurs zijn onvoldoende vertrouwd met wat bekend is over professionele wetenschapscommunicatie.”
Hier had je toch wel even kunnen verwijzen naar History for Atheists dot com.
Dan hebben we ook nog het stuk van De Jong op de bijbel dot nl, waar evenmin reacties kunnen worden geplaatst.
“Waarom zou je op zoek gaan naar de historische Jezus?”
Deze vraag interesseert mij als ongelovige maar heel, heel matig. Welke beeld men ook van Jezus construeert (inclusief de mythische), op mijn ongeloof heeft het precies nul komma nul invloed. Dat is wat mij tegenstaat in JM: het maakt hem veel en veel belangrijker dan hij voor een ongelovige zou moeten zijn. De enige vraag die mij mbt Jezus boeit is de wordingsgeschiedenis van de joodse sekte die zou uitgroeien tot een wereldreligie (Israel Verdeeld heb ik achter elkaar uitgelezen), maar dan was hij slechts een marginale jood (JP Meier).
UIteraard zal een christen – en ook een jood en een moslim – deze vraag anders beantwoorden. Daar heb ik niets op tegen. Ieder zijn/haar hobby.
“Die exclusieve aandacht voor één bron, vind ik moeilijk te verdedigen.”
Dat is een understatement. Een wetenschappelijke theorie dient alle bekende empirische data in een zo breed mogelijke context op coherente en consistente wijze te beschrijven. Deze “exclusieve aandacht” is simpelweg onwetenschappelijk. Of zoals De Jong schrijft:
“Alles komt hierin voorbij”
Over Israel Verdeeld.
Hier zien we een belangrijk punt bevestigd. Wetenschap is uiteindelijk voor iedereen. Wetenschappers zijn niet neutraal, maar als wetenschappers met tegengestelde achtergronden en belangen consensus kunnen bereiken is de kans dat die consensus correct is weer wat groter. Want blijkbaar zijn de gebruikte methoden betrouwbaar.
Op dit punt aangeland wijs ik er graag op dat JMs totaal niet in staat zijn om ook maar enige consensus te bereiken. Mijn favoriet is Francesco Carotta met zijn idee dat Jezus Christus is geënt op Julius Caesar.
Mijn leven en denken is flink beinvloed door het Christendom.
En toch noem ik mijzelf geen Christen.
Dat vooral door alle disputen over het “ware” Christendom.
De historische context lees ik wel graag in jouw blog.
Stille groet,
Twee bijbelcitaten:
1. Mijn koninkrijk is niet van deze wereld.
2. Geef God wat God toekomt en de keizer wat de keizer toekomt.
Dat openbare-orde-argument klopt natuurlijk, vooral omdat tempelbeheerders in hun portemonnee getroffen werden (de geldwisselaars stonden daar niet gratis). Maar een Joodse opstandeling en/of nationalist haal ik hier beslist niet uit.
‘Maar een Joodse opstandeling en/of nationalist haal ik hier beslist niet uit.’
Ik ook niet. Ik heb de indruk dat hier sprake is van terugprojectie.
Pilatus wel. “Koning der Joden” was een perduellio, hoogverraad, en kruisiging was de logische straf. Bedenk wat een messias was: iemand die het rijk van David herstelde.
Oeioeioei… Als Jezus zo’n gevaar was, waarom namen de Romeinen hem dan niet meteen te grazen? De Romeinen kwamen volgens de bronnen pas in actie nadat het joodse etablishment aangifte had gedaan. De hogepriesters en het Sanhedrin voelden zich in hun autoriteit aangetast.
Waarom trok Pilatus zijn handen van Jezus af? Klein bier? Daar heb je d’r weer een? Als Jezus werkelijk zo’n bedreiging was geweest, waarom weten we dan niet meer van hem – anders dan via de evangeliën – via een bron als Flavius Josephus?
OK, veel bronnen zullen wellicht verloren zijn gegaan en dan kunnen we ze nooit meer achterhalen. In ieder geval maken we ons er al wel 2000 jaar druk om.
Ze namen hem meteen gevangen Rob. Zolang hij in Galilea was, was er niets aan de hand. Ordeverstoring op het Tempelplein en een duidelijke aankondiging van een messiaanse heerschappij: allebei signalen die onmiddellijk ingrijpen noodzakelijk maakten. Pilatus slaagde erin een verrader in de groep te vinden en wist met minimaal bloedvergieten een crisis te vermijden – in zes dagen.
OK, maar toch niet te vergelijken met wat een Bar Kochba – die ook messiaanse kwaliteiten werd toegedicht – een eeuw later in beweging bracht?
De volgende stap in uw argumentatie moet zijn: aannemelijk maken dat die bijbelcitaten ook citaten van Jezus zelf zijn. Tenzij u gelooft, natuurlijk, dat alle in de bijbel toegeschreven woorden van Jezus per definitie van hem afkomstig zijn – maar dan verlaat u het terrein van de wetenschap en betreedt u het terrein van het geloof. Daar is helemaal niets op tegen, maar daar geldt wel: anything goes, want mensen plegen te geloven wat hun dienstig voorkomt.
Even terzijde als het mag.
Via doorklikken op “had een huis” viel mijn oog op Mannenbijbel. Bestaat sinds 2017. Er is ook al een Vrouwenbijbel. Met op de doelgroepen toegesneden interessante weetjes. Het was mij ontgaan, u ook? En ik zie een Groene Bijbel vermeld en een Samenlees-variant voor ouders en kinderen. Interessant, wie gaat er nog meer bediend worden?
Helemaal nieuw idee? lijkt me niet, er waren al kinderbijbels. En de variant voor ongelovigen, FrankB is al bediend door Guus Kuijer. Maar het verschil is dat de mannen en vrouwen van nu de volledige Herziene Statenvertaling voorgeschoteld krijgen, dus de echte, stevige kost.
@Robbert: Allemachtig! Met alle onverkwikkelijkheden weggepoetst of omgebogen naar de hedendaagse norm? Mannenbijbel á la – ja wat eigenlijk? – een soort man-cave versie? dat zal wel niet… Vrouwenbijbel met Me Too hoog in het vaandel? Nou, dan ben je nog wel even zoet met de wegpoetserij. Over bubbels gesproken! Geloven is een subjectieve bezigheid, zo blijkt maar weer.
Ja, nee, maar dan wil ik ook een genderneutrale bijbel! Onze Ouder die in de hemelen zijt…
En in die vrouwenbijbel gaat het natuurlijk niet over Jezus, maar over Je zus…
Ik hoop echt dat het binnenkort wat koeler wordt, ik word een beetje melig van dit weer.
Ik ben bepaald geen aanhanger van hem. Maar met deze uitspraak ben ik het eens.
Augustinus:
‘Want de zaak zelf die nu ‘christelijke religie’ heet, bestond reeds bij de Ouden en is er sinds het begin van het menselijk geslacht altijd geweest.
Ergens bovenin stelt iemand dat het Humanisme uit het Christendom voortgekomen zou zijn.
Hier wil ik toch tegen protesteren.
De humanistische traditie is al zo’n 2500 jaar oud. In de Oudheid was daar Confucius, die o.a. het volgen van religieus dogma niet als de juiste weg beschouwde.
In India was daar ene Brihaspathy ‘Er bestaat geen hemel, geen uiteindelijke verlossing’. Sinds de Vedische periode waren atheisme, materialisme, het twijfelen aan het bestaan van goden e.d. onderdeel daarvan.
Het Boeddhisme: werken aan het verbeteren van het leven in deze wereld. Compassie.
De Charvaka filosofie, 400 vC, ‘Moraliteit is natuurlijk, het is sociale conventie, geen goddelijke opdracht’.
Grieks en Romeins: Democritus, Aristoteles, Epictetus, Protagoras, Socrates,Seneca, Cicero. Noem maar op.
Nu weer even serieus: in het Confucianisme en het Boeddhisme bestaat inderdaad niet echt een godheid, maar zijn die tradities (of geloven of hoe je het noemen wilt) daarmee meteen humanistisch?