Wat een raar ding, dit – eh, hoe zal ik het noemen? – altaar uit Hatra, de hellenistische stad in het noorden van Irak. Het is misschien het beste het te bekijken van onder naar boven. Onderaan bevindt zich een grijswit, marmeren, vierkant huisje met nissen. Dit huisje, omgeven door acht pilaren, is in feite het model van een heiligdom. In de vier nissen staan goddelijke figuren, zoals een adelaar: een gebruikelijk soort afbeelding in deze contreien, meestal uitgelegd als het voertuig van de ziel.
Op zeven van de zuilen staan – wat lastig te herkennen – standaards afgebeeld, min of meer zoals op dit reliëf. De standaards representeren de hemelgoden: aan de ene zijde (links achter, voor ons onzichtbaar) zijn dat de Maan en Mercurius; aan de zijde op de foto zijn dat Venus, de Zon en Mars; aan de rechterzijde Jupiter en Saturnus. De achtste zuil, helemaal achteraan, is onversierd.
In het bovenste deel zijn op de hoeken vier acanthusbladeren te zien met daartussen beeldjes van de god Mars, staand op een wereldbol. Het geheel komt uit het ietwat fantasieloos Achtste Tempel genoemde heiligdom in Hatra.
Wat ik hier schrijf, is gebaseerd op het bordje met uitleg in het Nationaal Museum van Irak, Bagdad. Ik heb werkelijk geen idee wat er nog meer te weten valt. Ik heb zelfs wat twijfels bij de uitleg, aangezien het altaar wordt gedateerd in de derde of tweede eeuw v.Chr., hoewel ik het (voor wat dat waard is) intuïtief later zou plaatsen. Als iemand hier meer van weet: de commentaarsectie is voor u.
Naschrift, 11 september 2021
Mw. Lucinda Dirven, die een jaar geleden is benoemd tot hoogleraar antieke godsdiensten aan de Radbouduniversiteit in Nijmegen, stuurde me wat aanvullende informatie. Daaruit blijkt dat het monumentje beschadigd is aangetroffen en zwaar is gerestaureerd. Enkele beeldjes zijn bijvoorbeeld moderne kopieën van soortgelijke kopieën. Dat het een altaar is, blijkt uit het tafelblad.
Miniatuur-heiligdommetjes als dit waren populair in Hatra. In tempel acht zijn er nog twee gevonden; elders nog drie; op een dwarsbalk uit de tempel van Allat staat zelfs een mini-tempel afgebeeld. Geen van die parallellen is zo rijk gedecoreerd als dit.
Hoogst curieus, voor mij als kleine Mars – vooral ook die vleugels.
De hoekornamenten hebben veel weg van Akroteria, dat past wel bij de rest van deze tempel-opbouw. Verder zie ik fakkel en lauerkrans > zegenrijke overwinning > vrede.
Zoon van Juno en Jupiter, oorspronkelijk god van de vruchtbaarheid en het vee, en oorspronkelijk een een stuk minder oorlogszuchtig dan de Griekse Ares met wie hij later versmolten werd (vgl. Etruskisch Laran), vader van Romulus en Remus. Oorspronkelijk meer een vader der mensheid en verdediger van de vrede.
Even iets heel anders: vanavond is The Death of Stalin, waar Jona onlangs over schreef, op de Belgische tv.
Verder een mooi stukje beeldhouwwerk.
Gezien ja. Heel aardig gedaan. Zjoekov was wel wat te jong en mooi gemaakt en Chroetsjov was aan de dunne kant. Beria was wel zo ongeveer wat je je daarbij voorstelt.
De concertscène aan het begin herkende ik nog van een opmerking daarover door mijn geschiedenisleraar. Dat soort anekdotes blijven toch hangen.
De beste gids hierin is Lucinda Dirven (UvA).
Ideetje: geen altaar, maar een grafmonument, met de overledene in het huisje?
Ja, dat was ook mijn eerste gedachte. Het is anders wel een héél onpraktisch altaar. De achterste zuil is onbewerkt, en je kunt dus speculeren dat het geheel tegen een muur heeft gestaan. Maar de vraag is natuurlijk of het ‘huisje’ van binnen hol is — anders gaat die vlieger niet op, tenzij de urn bovenop tussen de ‘Marsfiguren’ heeft gestaan. We zullen het vermoedelijk wel nooit weten.
De zeven oude ‘planeten’ zijn vertegenwoordigd, die we kennen uit de zeven dagen van onze week. Hoe staan ze tegenover elkaar?
Ik ga ervan uit dat ze langs de gebruikelijke orde zijn opgesteld: Maan, Mercurius, Venus, Zon, Mars, Jupiter, Saturnus. Ik kan me niet herinneren het ooit anders te hebben gezien. (vgl. de zeven nissen in het Pantheon in Rome) De volgorde van onze dagen is de voornaamste mij bekende uitzondering.
Frans Wuijts heeft gelijk. Jona eveneens.
Boorstin, 1987, p. 27 vermeldt: “De volgorde waarin de planeten de dagen van de week regeerden (bij de Romeinen) was: zon, maan, Mars, Mercurius, Jupiter, Venus en Saturnus. Deze volgorde was NIET die van de toen veronderstelde afstand tot de aarde, wat de ‘normale’ volgorde was…”
“De dagen van de week worden in de Europese talen nog steeds aangegeven met deze namen. In andere talen dan het Nederlands is dat zelfs nog duidelijker te herkennen. ”
Dan geeft hij de namen van de week in vier kolommen: Nederlands, Frans, Italiaans en Spaans.
Als het een tempeltje is, moet het gewijd/opgedragen zijn aan de dagen van de week (en hun beschermgoden/planeten).
Een analoge situatie vinden we bij de Maya’s, waar elke dagglief gedragen werd door een god.
Boorstin, D., De ontdekkers…, Brussel-Amsterdam, Elsevier, 1987.
Ik zocht die gegevens voor aanvulling op een uitvoerig artikel “Eeuwen op zoek naar de tijd” op Histoforum Magazine 2018.
Waarom zou het opgedragen zijn aan de dagen van de week en niet aan de planeten? Heeft het misschien een astrologische betekenis?
Nog even url geven van “Eeuwen op zoek naar de tijd”
http://histoforum.net/2018/tijd.html
Klopt. De dagen weerspiegelen de astronomie (tijd is verbonden met de bewegingen der hemelen ) en dienen tezelfdertijd de astrologie. Die twee bleven nog vele eeuwen verbonden, minstens tot in de zestiende eeuw van een Gemma Frisius, Vesalius e.a.
Komt het meer voor dat Mars wordt afgebeeld met vleugels? Ik zou eerder denken aan een genius met de geboortefakkel. En vanwege de baard lijkt mij een latere datering (na 120 na chr.) waarschijnlijk.
Ik weet dat van die vleugels werkelijk niet. Ik vind het gewoon een wonderlijk bouwwerkje. Dat van die baard had ik nog niet bedacht en bevestigt mijn vermoeden dat het jonger is dan aangegeven.